|
Դեպի եվ․ Անդերը ցածրանում են (Սան Վալենաին լեռ, 4058 ւ/), մեծ
տարածություն են գրավում սառցադաշտերը։ Չ․ գտնվում է ակտիվ սեյսմիկ գոտում։
Հաճախակի են երկրաշարժերը։
Երկրաբանական կառուցվածքն ու օգտակար հանածոները։ Չ․ գտնվում է Անդյան (Կորդիլիերյան) գեոսինկլինալային ծալքավոր գոտում։ Կազմված է պալեոզոյի մետամորֆայխն, մեզոզոյի նստվածքային, ինչպես նաև կավիճ–պալեոգենի հրաբխային ապարներից։ Ընդերքը հարուստ է պղնձի, բորակի, մոլիբդենի և բնածին ծծմբի պաշարներով։ Կան նաև երկաթի, մանգանի, կապարի, ցինկի, բարիտի, նավթի, գազի ու ածխի հանքավայրեր։
Կլիման։ Հյուսիսային Չ․ ունի արևադարձային անապատային (միջին ամսական ջերմաստիճանը 12–22°C է, տարեկան տեղումները՝ մինչև 50 մմ), Միջին Չ․՝ չոր մերձարևադարձային (ջերմաստիճանը՝ 8–22°С, տեղումհերը՝ 100–2500 մմ), Հարավային Չ․՝ չափավոր օվկիանոսային (ջերմաստիճանը՝ 3–14°С, տեղումները՝ 3000–7000 մմ) կլիմա։
Ներքին ջրերը։ Դետերը կարճ են, պատկանում են խաղաղ օվկիանոսի ավազանին։ Հվ–ում կան բազմաթիվ լճեր (գլխավորապես սառցադաշտային)։ Խոշոր գետերն են Լուսն, Ուասկոն, Լիմարին, Մաուլեն, Բիո Բիոն, Բեյկերը։ Նավարկելի են միայն Միջին Չ–ի գետերի ստորին հոսանքները և մեծ լճերը։
Տեղումների քանակի ավելացման հետ կապված ձյան գիծը հս–ից հվ․ իջնում է 6000 մ–ից մինչև 500 մ, իսկ հվ․ լայնության 46° 30'-ում հասնում է օվկիանոսի մակարդակին։ Հվ․ մասում սառցադաշտերը գրավում են 15 հզ․ կմ2 տարածություն։
Հողաբուսական ծածկույթն ու կենդանական աշխարհը։ Հյուսիսային Չ–ին բնորոշ է լոմաս անապատային համակցությունը, Միջին Չ–ին՝ կիսաանապատային, քսերոֆիտային թփուտները, անտառային, գորշ, հրաբխային ու ճահճակալած հողերի վրա՝ ասեղնատերև ու հաճարենու անտառները։ Ավելի բարձր դրանց փոխարինում են լեռնային տափաստաններն ու ալպյան մարգագետինները։ Ծայր հվ–ում ճահճապատ մարգագետիններ և տորֆաճահիճներ են։ Կենդանիներից հանդիպում են ագուարաչայ աղվես, պումա, պուդու եղջերու, սկունս, ջրասա– մույր, ճահճակուղբ․ գուանակո լամա։ Կան շատ թռչուններ։
IV․ Բնակչությունը Ավելի քան 90% –ը չիւիւսցիներ են։ Բնակվում են նաև զանազան հնդկացիական ցեղեր, Զատկի կղզում՝ պոլինեզիացիներ։ Պաշտոնական լեզուն իսպաներենն է, տիրապետող կրոնը՝ կաթոլիկությունը, պաշտոնական տոմարը՝ գրիգորյանը։ Բնակչության միջին խտությունը 1 կմ²-ի վրա 14,3 մարդ է, կենտրոնական նահանգներում՝ 180 մարդ։ Քաղաքային բնակչությունը մոտ 80,5% է (1975)։ Խոշոր քաղաքներն են Սանտյագոն, Վալպարաիսոն, Վինյա դել Մարը, Կոնսեպսիոնը, Տալկաուանոն, Անտոֆագաստան, Տեմուկոն։
V․ Պատմական ակնարկ Հնագույն ժամանակներից Չ–ի տարածքում բնակվել են հնդկացիների բազմաթիվ ցեղեր (արաուկաններ, այմարաներ, չոներ, չանգոներ են), որոնք զբաղվել են երկրագործությամբ, ձկնորսությամբ, որսորդությամբ, անասնապահությամբ, մետաղամշակությամբ։ Ինկերը XV դ․ Չ–ի տարածքի հս–ի ցեղերին մղել են հվ․։ XVI դ․ սկզբին բնիկները (մոտ 1 մլն մարդ) գտնվում էին տոհմատիրական կարգի աստիճանին։ XVI դ․ 30-ական թթ. Չ–ի տարածք են ներխուժել իսպ․ նվաճողները՝ Դ․ դե Ալմագրոյի ն Պ․ դե Վալդիվիայի գլխավորությամբ։ Չնայած հնդկացիների համառ դիմադրությանը, իսպանացիները նվաճել են Չ–ի տարածքը և XVI դ․ կեսին այն ընդգրկելՊերու փոխարքայության մեջ, իսկ 1778-ին առանձնացրել իբրև գեներալ–կապիտանություն։ XVI դ․ կեսին հիմնվել են Սանտյագո (1541), Կոնսեպսիոն (1550), Վալդիվիա (1552) ևն քաղաքները։ Թեև իսպ․ իշխա– նությունները խոչընդոտել են Չ–ի տնտ․ զարգացմանը, Չ–ում աստիճանաբար զարգացել է անասնապահությունը, արհեստային և մանուֆակտուրային արտադրությունը։ Տեղական կրեոլ բուրժուազիան պահանջել է լայն ազատություններ և հանդես եկել գաղութային տիրապետության դեմ։ Անկախության համար պայքարը, որն ուժեղացել է Ֆրանս, բուրժ․ մեծ հեղափոխության հաղթանակի ազդեցությամբ, գլխավորել են Խ․ Ա․ Ռոխասը, Մ․ դե Սալասը, Խ․ Մ․ Կառերան, Բ․ Օ'Հիգգինսը։ 1810-ի հուլիսին Սանտյագոյում բռնկել է ժող․ ապստամբություն իսպ․ գաղութա-
