ՋԵՐՄԱՅԻՆ ՀԱՎԱՍԱՐԱԿՇՌՈՒԹՅՈՒՆ, թերմոդինամիկական համակարգի այնպիսի վիճակ, որի դեպքում նրա բոլոր մասերն ունեն միևնույն ջերմաստիճանը։ Ջ․ հ․ ասելով, երբեմն հասկանում են թերմոդինամիկական հավասարակշռություն, որի դեպքում, սակայն, բացի ջերմաստիճանից, անհրաժեշտ է նաև մյուս պարամետրերի (ճնշում, ծավալ նն) անփոփոխությունը։ Տես նաև Թերմոդինամիկա։
ՋԵՐՄԱՅԻՆ ՀՈՐԱՏՈՒՄ, հորատման եղանակ, որն իրականացվում է ապարները գերձայնային արագության և բարձր ջերմաստիճան ունեցող գազային շիթի ջերմային և մեխանիկական ներգործությամբ քայքայելու միջոցով (տես Հորատում հոդվածը)։ Թեփուկների ձևով քայքայվող ապարը հեռացվում է գազային շիթով։ Տարբերում են կրակային և պլազմային հորատումներ։ Կրակային հորատման դեպքում գազային շիթն ստացվում է կերոսինը թթվածնով կամ բենզինը օդով այրելու միջոցով և ունի 2000°C ջերմաստիճան ու 1600–2000 մ/վրկ արագություն։ Պլազմային հորատ ու մը կատավրում է երկու էլեկտրոդների միջև առաջացած կայուն էլեկտրական աղեղը՝ պլազման սեղմած օդով վւչելոլ միջոցով։ Գազային շիթն ունենում է 500–8000°C ջերմաստիճան և 2000 մ/վրկ արագություն։
Ջերմային եղանակով առանձնապես լավ են հորատվում ջերմային ընդարձակման տարբեր գործակիցներ ունեցող միներալներից բաղկացած, ջերմահաղորդականության գործակցի Փոքր և Ցունգի մոդուլի մեծ արժեք ունեցող ապարները։
Հորատանցքերի Զ․ հ–ման արագությունը հասնում է մինչև 25 մ/ժ։ Գ. Խաչատրյան
ՋԵՐՄԱՅԻՆ ՃԱՌԱԳԱՅԹՈՒՄ, ջերմաստիճանային ճառագայթում, նյութի ներքին էներգիայի հաշվին առաջացող էլեկտրամագնիսական ճառագայթում։ Ունի հոծ սպեկտր, որի մաքսիմումը կախված է նյութի ջերմաստիճանից։ Վերջինիս բարձրացումով աճում է առաքվող Ջ․ ճ–ման ընդհանուր էներգիան, իսկ մաքսիմումը տեղաշարժվում է կարճ ալիքների տիրույթը։ Զ․ ճ․ են առաքում, օրինակ, շիկացած մետաղի մակերևույթը, Երկրի մթնոլորտը ևն։ Նյութի հավասարակշիռ վիճակը տարածության յուրաքանչյուր կետում տեղային թերմոդինամիկական հավասարակշռության վիճակ է և բնութագրվում է ջերմաստիճանի այն արժեքով, որից կախված է նյութի Ջ․ ճ․ տվյալ կետում։ Մարմինների այն համակարգի դեպքում, որի համար իրականանում է միայն տեղային թերմոդինամիկական հավասարակշռությունը, և որի տարբեր կետեր ունեն տարբեր ջերմաստիճան, Զ․ ճ․ նյութի հետ թերմոդինամիկական հավասարակշռության մեջ չի գտնվում։ Տաք մարմինների ճառագայթումն ավելի ուժեղ է, քան կլանումը, իսկ սառը մարմինները, հակառակը, ավելի рш կլանում են, քան ճառագայթում։ Տեղի է ունենում ճառագայթման փոխանցում տաք մարմիններից դեպի սառը մարմինները։ Համակարգը մնայուն (ստացիոնար) վիճակում պահելու համար, որի դեպքում պահպանվում է ջերմաստիճանի բաշխումը համակարգում, անհրաժեշտ է տաք (աստիճանաբար սառչող) մարմիններին ջերմություն հաղորդել, իսկ սառը (աստիճանաբար տաքացող) մարմիններից հեռացնել ջերմությունը: Դա կարող է իրականացվել ինչպես բնական պայմաններում (օրինակ, Երկրի մթնոլորտում), այնպես էլ արհեստականորեն (օրինակ, շիկացման լամպերում)։
Լրիվ թերմոդինամիկական հավասարակշռության դեպքում մարմինների համակարգի բոլոր մասերն ունեն միևնույն ջերմաստիճանը, և յուրաքանչյուր մարմնի առաքած Ջ․ ճ–ման էներգիան համակշռվում է այն Ջ․ ճ–ման էներգիայի կլանումով, որ առաքում են մյուս մարմինները։ Այդ դեպքում Զ․ ճ․ նյութի հետ գտնվում է թերմոդինամիկական հավասարակշռության մեջ և կոչվում է հավասարակշիռ ճառագայթում (հավասարակշիռ է, օրինակ, բացարձակ սե մարմնի Ջ․ ճ․)։ Հավասարակշիռ ճառագայթման սպեկտրը կախված չէ նյութի բնույթից և որոշվում Է Պլանկի ճառագայթման օրենքով։ Տաք մարմինների Ջ․ ճ–ման համար ընդհանուր դեպքում կիրառելի է Կիրխհոֆի ճառագայթման օրենքը, որն այդ մարմինների ճառագայթման և կլանման ունակությունները կապում է բացարձակ սև մարմնի ճառագայթանա կութ յան հետ։
Տեղային թերմոդինամիկական հավասարակշռության առկայության դեպքում, գազերում և պլազմայում Ջ․ ճ–ման առաքման և կլանման համար կիրառելով Կիրխհոֆի և Պլանկի ճառագայթման օրենքները, կարելի է ուսումնասիրել ճառագայթման փոխանցման պրոցեսները։ Այսպիսի մոտեցումը լայնորեն օգտագործվում է աստղաֆիզիկայում, մասնավորապես, աստղային մթնոլորտների տեսության մեջ։ Տես նաև Վինի շեղման օրենք և Մտեֆան–Բոլցմանի օրենք հոդվածները։
Գրկ. Планк М․, Теория теплового излучения, пер․ с нем․, Л․–М․, 1935; Босвор т Р․ Ч․ Л․, Процессы теплового переноса, пер․ с англ․, М․, 1957; Ельяшевич М․ А․, Атомная и молекулярная спектроскопия, М․, 1962․
ՋԵՐՄԱՅԻՆ ՄԻԱՎՈՐՆԵՐ, ջերմային մեծությունների (ջերմաստիճան, ջերմության քանակ, ջերմունակություն ևն) չափման միավորներ։ Թերմոդինամիկական ջերմաստիճանի միավորը կե%վինն է, որը Միավորների միջազգային համակարգի հիմնական միավորներից է (տես նաև Ջերմաստիճանային ցուցնակներ)։ Այդ համակարգում օգտագործվող ածանցյալ Ջ․ մ․ բերված են աղյուսակում։
Գրկ․ Сена․ JI․ А․, Единицы физических величин и их размерности, 2 изд․, перераб․ и доп․․ М․, 1977․
