Գրկ․ խուրշուդյաէւ Լ․ Ա․, Սփյուռքահայ կուսակցությունները ժամանակակից էտապում, Ե․, 1964։ Սի մոնյան Հ․, Սփյուռքահայությունը սոցիալ–քաղաքական պայքարի ուղիներում, Ե․, 1968։ Լ․ խուրշուդյան
ՌԱՄՈ (Rameau) ժանՖիլիպ (1683–1764), ֆրանսիացի կոմպոզիտոր և երաժշտության տեսարան։ Երգեհոնահար ժան Ռ–ի որդին։ Մինչե 1738-ը երգեհոն է նվագել տարբեր տաճարներում։ 1723-ից ապրել է Փարիզում, 1745-ից՝ պալատական կոմպոզիտոր։ Ստեղծել է մանրանվագներ կլավեսինի համար (3 ժողովածու՝ 1706, 1724, մոտ 1728), այդ թվում ծրագրային պիեսներ և պարեր (ալլեմանդա, կուրանտա, ժիգա, սարաբանդա, տամբուրին, ռիգոդոն, գավոտ, մենուետ են), որոնց մեջ ընդգծել է պարի տարերքը և միաժամանակ բանաստեղծականացրել այն։ Հետևելով ֆրանս․ կլավեսինային ոճին, Ռ․, ի տարբերություն Ֆ․ Կոսցերենի, ձգտել է հաղթահարել կամերայնությունը, հասնել առավել դեկորատիվ երաժշտ․ գրելաձևի։ Երաժշտ․–բեմական երկերում («Իպպոլիտ և Արիսիա», 1733, «Կաստոր ևՊոլլուքս», 1737 ևն) Ռ ․ հասել է դրամատիկական էքսպրեսիայի խորության, գործուն նախասկզբի ուժեղացման, երաժշտ․ լեզվի դեմոկրատացման։ Օրգանապես միավորելով իր ժամանակի ֆրանս․ և իտալ․ երաժշտ․ մշակույթների նվաճումները՝ Ռ․ նպաստել է դասական երաժշտ․ ոճի բյուրեղացմանը և նշանակալի չափով նախապատրաստել Ք․ Վ․ Գչյոնկի օպերային ռեֆորմը։ Գրել է նաև կանտատներ, մոտետներ, գործիքային անսամբլներ։ Ռ․ խոշոր գիտնական էր։ Նրա տեսական աշխատությունները («Տրակտատ հարմոնիայի մասին․․․», 1722, ևն) նշանակալի Փուլ են հարմոնիայի մասին ուսմունքի զարգացման մեջ։
Գրկ․ Адамян А․, Эстетика Рамо, в сб․։ Вопросы теории и эстетики музыки, в․ 2, Л-, 1963; Бранцева В․, Жан Филипп Рамо и французский музыкальный театр, М․, 1981․
ՌԱՄՊԱ (ֆրանս․ rampe – թեքություն) թատրոնում, լուսավորող սարք, որ տեղավորված է բեմահարթակի առաջամասում, հատակին (նախաբեմը գոտևորող կողից դուրս), ծառայում է բեմը առջևից և ներքևից լուսավորելու համար։ Ժամանակակից թատրոնում Ռ․ բեմը լուսավորող համակարգի մասն է։
ՌԱՅԱ, ռայատ (արաբ, ռաիյյա, բառացի՝ հոտ, հպատակներ), միջնադարում, Արաբ, խալիֆայությունում և նրա տարածքի վրա ստեղծված այլ պետություններում հպատակ, հատկապես, հարկատու բնակչությունը՝ գյուղացիությունն ու քաղաքային չքավորությունը։ Ուշ, միջնադարում, Միջին և Մերձավոր Արևելքի երկրներում, հարկատու և կախյալ գյուղացիությունը։ Իրանում, XIII–XVIII դդ․, Ռ․ կոչվել է հարկատու, նստակյաց և տեղափոխության իրավունքից զուրկ գյուղացիությունը՝ ի հակադրություն վաչկատուն ցեղերի։ Օսմանյան պետության մեջ, XVI դարից, Ռ․ կոչվել է ոչ մահմեդական (քրիստոնյա և ոչ քրիստոնյա) հպատակ ազգաբնակչությունը, որը վճարում էր լրացուցիչ հարկ (գլխահարկ), չուներ քաղաքացիական լայն իրավունքներ, տարազով տարբերվում էր մահմեդականից, ենթակա էր ամեն տեսակ կամայականության ևն (դրանով իսկ Ռ․ ստացել է զիմմիի իմաստ)։ Ա․ Տեր–Ղեոնդյան
ՌԱՅԱՏՎԱՐԻ (արաբ, ռաիյյա – բառացի՝ հոտ, հոգևոր հոտ, հնդկ․ լեզուներում օգտագործվում է «հարկատու գյուղացի» նշանակությամբ), հողահարկային համակարգ Հնդկաստանում։ Մտցրել են անգլ․ գաղութարարները XIX դ․ 1-ին կեսին, Հնդկաստանի որոշ շրջաններում; Ռ–ի ժամանակ հողի գերագույն սեփականատերը պետությունն էր, իսկ հողատիրության իրավունք, ի տարբերություն զամինդարիի շրջանների, տրվում էր համայնքների լիիրավ անդամներին՝ գյուղացիներին և մանր ֆեոդալներին անժամկետ վարձակալությամբ։ Զամինդարիի վերացումից հետո (1950-ական թթ․) Ռ–ի համակարգը տարածվել է ամբողջ Հնդկաստանում։
ՌԱՅԶՄԱՆ Ցուլի Յակովլևիչ (ծն․ 1903), սովետական կինոռեժիսոր։ ՍՍՀՄ (1964) և Լատվ․ ՍՍՀ (1949) ժող․ արտիստ։ Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս (1973)։ Սովորել է Մոսկվայի համալսարանի գրական–գեղարվեստական ֆակ–ում։ Եղել է 6ա․ Ա․ Պրոաազանովի ասիստենտը։ Առաջին ռեժիսորական աշխատանքներից են՝ «Շրջան» (1927), «Տաժանակրություն» (1928)։ Ռ–ի ստեղծագործության մեջ գլխավորը արդիական թեման է։ «Օդաչուներ» (1935) ֆիլմը նվիրված է նոր կյանք ստեղծողներին։ 1937-ին ստեղծել է սովետական պատմահեղափոխական լավագույն ֆիլմերից մեկը՝ «Վերջին գիշերը»։ Հերոսների անխզելի կապը ժամանակի մթնոլորտին վառ դրսևորվել է նաև «Մաշենկա» (1942) կինոնկարում։ Ռ–ի լավագույն աշխատանքների թվում են «Բեռլին» (1945) վավերագրական, «Ռայնիս» (1949) կենսագրական և «Կյանքի դասը» (1955) ժապավենները։ Ռ–ի նշանակալից աշխատանքը «Կոմունիստ» (1958) պատմահեղափոխական ֆիլմն է, որի հերոսը՝ հեղափոխության շարքային Վասիլի Գուբանովը, մտել է սովետական կինեմատոգրաֆիայի լեգենդար կերպարների շարքը։ «Իսկ եթե դա սե՞ր է» (1962), «Քո ժամանակակիցը» (1968), «Քաղաքավարության այց» (1973), «Անձնական կյանք» (1982) ֆիլմերում Ռ․ հետագոտել է ժամանակակից կյանքի սոցիալական և բարոյական օրինաչափությունները, հանդես եկել ակտիվ, քաղաքական արվեստի դիրքերից։ ՍՍՀՄ պետ․ մրցանակներ (1941, 1943, 1946-ին՝ կրկնակի, 1950, 1952)։ Պարգևատրվել է Լենինի և 3 այլ շքանշաններով։
Երկ․ Вчера и сегодня- [Рассказ о творческом пути], М․, 1969․
Գրկ․ Зак․ М․, Юлий Райзман, М․, 1962․
ՌԱ3Թ (Wright) եղբայրներ, Ուիլբեր (1867–1912) և Օրվիլ (1871 – 1948), ամերիկացի գյուտարարներ, ավիակոնստրուկտորներ և օդաչուներ։ Սկզբում զբաղվել են տարբեր կոնստրուկցիաների ճախրաթիռների կառուցմամբ, որոնցով կատարել են մոտ 1000 թռիչք։ 1903-ին իրենց ճախրաթիռի վրա տեղադրել են իրենց պատրաստած 8,85 կվա (12 ձ․ ու․) հզորությամբ ներքին այրման շարժիչը և 1903-ի դեկտ․ 17-ին իրականացրել աշխարհում առաջին հաջող թռիչքը՝ 59 վրկ տևողությամբ։ 1904–08-ին կաւոարելա գործել են իրենց ինքնաթիռը երկու մոդիֆիկացումով, իրականացրել շրջանով (38 ր տևողությամբ), այնուհետև ուղևորներով առաջին թռիչքները։ 1908–09-ին Ուիլբերը Եվրոպայում ցուցադրել է իր ինքնաթիռը՝ տարբեր երկրների ռազմական գերատեսչություններին վաճառելու նպատակով։ Ռ․ եղբայրների ինքնաթիռը մինչև 1913-ը կառուցվել և կատարելագործվել է Գերմանիայում և Ռուսաստանում, սակայն տարածում չի ստացել։ 1909-ին նրանք ԱՄՆ–ում կազմակերպել են ինքնաթիռների արտադրության ընկերություն։
Գրկ. Знаменский Г․ А․, 70 Лет содня успешного полета самолета братьев Райт, в кн․։ Из истории авиации и космонавтики, в․ 19, М․, 1973․
ՌԱՅԹ (Wright) Ֆրանկ Լլոյդ (1869–1959), ամեր․ ճարտարապետ, օրգանական ճարտարապետության հիմնադիրն ու առաջատար վարպետը։ Երկու տարի սովորել է Վիսքոնսինի համալսարանի ինժեներական կոլեջում։ Աշխատել սկսել է Չիկագոյում ճարտ–ներ Ջ․ Լ․ Սիլսբիի (1887-ից), ապա՝ Լ․ Սալլիվենի (1888-ից) մոտ։ Վերջինիս, ինչպես և Չիկագոյի դպրոցի գաղափարները՝ ձևի և ֆունկցիայի միասնության մասին կարևոր ազդեցություն են ունեցել նրա ստեղծագործական ողջ կյանքում։ Սակայն Ռ–ի առաջին իսկ գործերում (Չառնլիի տունը Չիկագոյում, 1891) առկա է այդ գաղափարների ռոմանտիկ մեկնաբանությունը, որն ավելի ակնառու է դարձել 1893-ից (սկսել է աշխատել ինքնուրույն) և, հատկապես, 1900-ից հետո՝ «պրերիաների տներ» շարքի կառույցներում։ Ուշագրավ են Ուիլիտսի
