Էջ:Հայ Սփյուռք հանրագիտարան 2003.djvu/264

ԻՐԱՔ 270 չությանը: Բասրայում, բացիՍ. Աստ¬ վածածին եկեղեցուց, եղել են ես եր¬ կու հայկական եկեղեցիներ, որոնք քանդվել են: Այժմ գործում է նաև Բասրայի հայոց գերեզմանատան Ս. Հովհաննես Կարապետ մատուռը (օծվելն 1973-ին): 1910-ին Բասբա- յում հիմնվելն Վարդանանց վարժա¬ րանը, 1920-ական թթ-ից գործում ն Հայ ազգային վարժարանը: Համայն¬ քի մշակութային և մարզական կյան¬ քը կազմակերպում ն (1930-ից) Հայ երկսեռ երիտասարդաց միության Բասրայի մասնաճյուղը: Զախոյում հայերը զգալի թիվ են կազմել XIX դ. վերջին, երբ 1895- 1896-ին Թուրքիայում հայկական ջարդերից փախած շուրջ 100 ընտա¬ նիք ապաստան ն գտել այստեղ: Հա¬ յերի թիվն ավելացել ն Առաջին հա¬ մաշխարհային պատերազմից հետո, երբ մոտ 800 փախստականներ հաս¬ տատվել են Զախոյում: 1926-ին հայե¬ րը կառուցել են աղոթատեղի (կանգուն ն ցայսօր), 1932-ին՝ Ս. Աստվածածին եկեղեցին, որի վերաշինությանը 1960- ական թթ. օժանդակել են Բաղդադի ազգային իշխանությունները և Գա¬ լուստ Կյուլպենկյան հաստատությու¬ նը, օծումը կատարվելն 1969-ին: ԵԿԵՂԵՑԻ Հայաստանյայց առաքելական եկե¬ ղեցու Ի-ի թեմը կազմավորվել ն 1944- ին (մինչ այդ եղել ն Իրանա-Հնդկաս- տանի թեմի կազմում): Առաջնորդա- նիստը Բաղդադի Ս. Գրիգոր Լուսավո¬ րիչ եկեղեցին ն: Թեմի առաջնորդն ն Ավագ արք. Ասատուրյանը (1994-ից): Գեռես 1222-ին Բասրայի հայութ¬ յանը թույլատրվել ն ունենալ թեմ: 1640-ին Բաղդադում կառուցվելն Ի- ում առաջին հայկական՝ Ս. Աստվա¬ ծածին եկեղեցին (հիմնովին վերա¬ կառուցվել ն 1965 71-ին՝ բարերա¬ րությամբ Արամ Ղարիբյանի. ուխ¬ տավայր ն ոչ միայն հայերի, այլև տե¬ ղի մյուս հավատացյալ քրիստոնյա¬ ների համար): 1847-ին Բաղդադի Կիրկուկի հայ համայնքը կազմա¬ վորվել ն 1922-ին: Արագորեն սկսել ն ստվարանալ 1927-ից հետո՝ «Ի- րաք նավթ» ընկերության հիմնա¬ դրման շնորհիվ: Հայերը մեծ մա¬ սամբ աշխատել են նավթային այս ընկերությունում՝ որպես բարձրորակ բանվորներ, մասնագետներ, ֆինան¬ սական ծառայողներ են: 1950-ական թթ. Կիրկուկում հայերի թիվը եղել ն 2 հզ.: Սակայն 1960 80-ական թթ. այն աստիճանաբար նվազելն՝ կապ¬ ված տեղի նավթային ձեռնարկութ¬ յունների գործունեության կրճատ¬ ման հետ: Ներկայումս (2003) Կիր- կուկում բնակվում ն մոա 400 հայ: Համայնքը ղեկավարում ն թաղական խորհուրդը: Առաջին հողաշեն եկե¬ ղեցին կառուցվել ն 1932-ին, 1952- ին հիմնարկվել ն նոր եկեղեցի՝ Ս. Աստվածածին, օծվելն 1998-ին՝ հիմ¬ նական վերանորոգումից հետո: Գործում ն տեղի ազգային վարժա¬ րանը, ՀՄԸՄ-ի «Մասիս» մարզական միության մասնաճյուղը: Սոսուլի հայ գաղութի պատմութ¬ յունը սկսվում ն միջին դարերից: XIII դ. տեղի հայերից Բադըր նդդին Լու¬ լան հասել ն Մոսուլի կառավարչի աստիճանի, իսկ 1233-ին դարձել ն թեմն անջատվել ն (որոշ ժամանա¬ կաշրջան) Իրանա-Հնդկասաանի թե- մից և անցել Կ. Պոլսի հայոց պատ¬ րիարքության ենթակայության աակ: 1852-ին, Բաղդադի թեմի նորանշա- նակ առաջնորդ Մեսրոպ ծ. վրղ. Պոլ- Բադդադի Ս. Աստվածածին եկեղեցին Մատղի թագավոր (մահացել ն 1258- ին): Մոսալահայ համայնքը կազմա¬ վորվել ն XIX դ., հետագայում ան¬ կամ ն ապրել. Առաջին համաշխար¬ հային պատերազմի նախօրյակին Մալուլում մնացել նր ընդամենը 100 հայ: 1920-ական թթ. հայերի թիվը ստվարացել ն Սղերղից, Վանից, Կա¬ բինից գաղթածների հաշվին՝ հաս¬ նելով 1600-ի. 1960-ական թթ.՝ շուրջ 2000-ի: Վերջին տարիներին հա¬ մայնքը զգալիորեն նվազել ն: Ներ¬ կայումս Մատղում բնակվում ն շուրջ 1000 հայ: Համայնքը ղեկավարում ն թաղական խորհուրդը, որը ենթարկ¬ վում ն Ազգային կենտրոնական վար¬ չությանը: Մոսուլահայերը հիմնակա¬ նում արհեստավորներ են, կան քիչ թվով առևտրականներ և պետական ծառայողներ: Քաղաքի մեքենանո- րոգման 5 խոշոր գործարաններից 4-ը պատկանում ն հայերին: Գործում ն 1857-ին կառուցված Ս. էջմիածին ե- կեղեցին, որին կից 1987-ին բացվել են կիրակնօրյա դպրոց և դպրաց դաս: Գործում ն Հայոց դպրոց վար¬ ժարանը: Մատղի հայ համայնքը հո¬ վանավորում ն իբաքյան Քրղստանի հայկական մի քանի գյուղերի բնակ¬ չությանը: սեցու ջանքերով և անգլիական հյու¬ պատոսի հայ կնոջ՝ Ծաղիկ Թեյլորի բարերարությամբ, Բաղդադում կա¬ ռուցվել ն Ս. Երրորդություն առաջ¬ նորդս! նիստ եկեղեցին (այժմ՝ փլա¬ տակ): Ներկայումս իրաքահայ թեմն ունի 9 եկեղեցի. Բաղդադում գործում են նաև Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ մայր եկեղեցին (1957, ճարտարապետ՝ Մարտիրոս Ալթունյան), Ս. Կարա¬ պետ (1973, կառուցվելն տիկին Ռե- ճինե Իսկենտեբյանի բարերարութ¬ յամբ), Սրբոց Նահաաակաց մատու¬ ռը (1986, ճարտարապետ՝ Մարգիս Սինանյան), Բասրայում՝ Ս. Աստվա¬ ծածին (1736, վերակառուցվել ն 1905-09-ին՝ Բաբսեղ Օհաննես Գաս-