է հեղինակը, երբ գրում է.- «Հայ ճարտարապետութիւնը, իմ խորին համոզմամբ, նոյնքան էական դեր է կատարել պատմական իրողութեան մէջ, որքան մեսրոպեան այբուբէնն ու հայ դպրութիւնը։ Երկուսն էլ ոգու ամրոցներ են եղել հայ ժողովրդի համար, հզօր եւ հաւասարազօր ամրոցներ»։
Երկա՜ր եղաւ մէջբերումը, բայց մենք ունեցանք երկու կարծիք՝ Խաչատրեանի եւ Սուրէնեանի կարծիքները։
Բայց մի՛ աճապարէք գերադրական կարծիքներ փնտռել վերի տողերուն մէջ։ Հոս, վկայութիւնը իսկութեան մասին է։
Որպէս իր գրութեան պսակ, Կ. Սուրէնեանը Սպինոզայէն մէջբերում մը կը կատարէ.
«Բացի մարդոց, բնութեան մէջ չգիտենք ուրիշ ոչ մի էակի, որի ոգով կարողանայինք սքանչանալ»։
Համբերահատ եղաւ հեղինակը։ Ուրեմն խօսքը տանք իրեն.
«Մարդկային կեանքի ու մտքի վրայ արժէքների բռնացման, մանաւանդ իմացական արժէքների ոտնահարման, գռեհկացման, կոպիտ սահմանափակման մթնոլորտում էր ահա, որ մեր դարաւոր ճարտարապետութիւնը, ի խորոց սրտի ասեմ, պարզապէս փրկութեան խարիսխ եղաւ իմ հոգու համար»։
Յիրաւի խոստովանանք մը։
Կանխապէս յայտնեմ աստեղ, որ Կարպիս Սուրէնեանի արձանագրած բոլոր ելոյթները այս էջերուն վրայ, ունին փայլուն ընկերակցումը 54 պայծառ լուսանկարներու՝ եկեղեցի, վանք, մահարձան, գմբէթաւոր եւ անգմբէթ եկեղեցի, կամուրջ, պալատ։ Ակրոպոլէն ու էջմիածինէն, Ս. Հռիփսիմէէն ու Զուարթնոցէն մինչեւ Մուսասիր, Օպերայի եւ բալետի թատրոնէն մինչեւ Կարմրաւոր ու Այասոֆիա, Գառնի-Գեղարդէն մինչեւ Երերոյք ու Անիի մայր տաճար ու Արուճէն մինչեւ Մաստարայի տաճար առանց մոռնալու Լմբատավանք
