Թէև այդ ընդհանուր տեսութեան մէջ ենք և եւրօպա կան գլխաւօր երկիրները աչքի առաջ ենք ունեցել թող ներվի մեզ մէկ երկու խօսք ասել և Ամէրիկայի միացեալ նահանգների վրա։ Գրանտը կրկին ընտրվեցաւ նախագահ,— այդ կը նշանակէ որ յաղթվեցաւ ռամկապետական անվանված կուսակցութիւնը և յաղթող մնաց այն կուսակցութիւնը (հանրապետականները) որք պատուելով մինչև յայտնի մի աստիճան պետութեան անկենդրօնականութիւնը, մի և նոյն ժամանակ չեն թոյլ տայ այդ ձևի այն հրէշաւոր զարգացմանը, որ առանձին նահանգների կառավարչական անկախութեան անունով պաշտպանում էր երկար ժամանակ ստրկութեան իրաւունքը, իսկ դեռ ևս մօտ ժամանակներում քաղաքացիների մէջ անհաւասարութիւն էր պաշտպանում, խտրութիւն դնելով սևերի և սպիտակների քաղաքական իրաւունքների մէջ։ Մի և նոյն ժամանակ Գրանտի կառավարութիւնը խօստանում է ոյժ տալ Միացեալ Նահանգների և արտաքին քաղաքականութեանը։
Անցեալ տարվայ դեկտեմբերի 28-ին վախճանվեցաւ Անգլիայում պանդխտութեան մէջ այն մարդը, որ թէև հասել էր ամենամեծ նշանակութեանը Եւրօպայի մէջ, ահագին ազդեցութիւն է ունեցել եւրօպական քաղաքականութեան վիճակի վրա,— բայց որի ամբողջ կյանքը ներկայացնում է բախտախնդիր թափառականի պատկերը, պանդխտութեան մէջ մեծացած և պանդխտութեան մէջ մեռած մութ անձնաւորութիւնը, որի գործունէութեան միակ շարժառիթը անասելի փառասիրութեան զգացմունքն էր։ Այդ զգացմունքին լրում տալու համար XIX-որդ դարի այդ հերոսը յէտ չէր կանգնում ոչ մի աններելի միջոցներից։ 1808 թուին Փարիզում ծնված նա ստիպվեցաւ արդէն 1815 թուին Նապօլէօն I-ի վերջնական անկումից յետոյ աքսորանք գնալ։ Առաջ Գերմանիայում, յետոյ Շվէյցարիայում ուսում առնելով, նա մտաւ շվէյցարական զօրքը և 1834 թուին այդ զօրքի մէջ կապիտան էր․ 1831 թուից սկսվում է նրա քաղաքական կեանքը․ սա մի անաջող քայլ էր գնալ Լէհաստանի ապստամբութեանը մասնակցելու։ 1832 թուին նա հրատարակում է իր առաջին քաղաքական գրվածքը, „Rêveries politiques“ անունով, որի մէջ առաջին անգամ երևում են այն ուղղութեան նշոյլները, որք նրա ամբողջ քաղաքական գործունէութեան ուղեցոյց պիտի դառնային՝ նապօլէօնական կայսրութեան վերականգնելը հանրապետական հիմնարկութիւններով․․․․ այդ խաբեբայական գաղափարից, որով կարող էր միայն տգէտ ամբոխը յափշտակվել, Նապօլէօն III-ը իր համար քաղաքական դրօշակ կազմեց։
1836 թուին նրա դիտաւորութիւնը Ստրասբուրգի մէջ Լուի Ֆիլիպպի կառավարութեան դէմ ապստամբութիւն անելու այնտեղ եղած զօրքի միջնորդութեամբ չաջողվեցաւ,— նա բռնվեցաւ և աքսորվեցաւ Ամէրիկայ։ 1840 թուին նրա փորձը բախտախնդիր արբանեակների օգնութեամբ Բուլօնի մէջ ապստամբութեան միջոցով Ֆրանսիայի գահը իր ձեռքը գցելու, այն հետևանքն ունեցաւ, որ նրան նստացրին Համ անուանված բանտը, ամբողջ կեանքի բանտարկութեանը դատապարտելով․․․։
Բանտի մէջ նստած, նա ձեռք չէր վերցնում իր նպատակներից։ Նա լաւ էր հասկանում որ մի միջոց կար միայն սեփականութիւն չունեցող ամբոխի համակրութիւնը գրաւել, այն է խօստանալ նրան որ գահին հասնելուն պէս պիտի իր բոլոր ջանքը գործ դնէ նրա անմխիթար դրութեանը դարման տալու, պիտի բժշկէ սեփականութիւն չունեցող դասը իր բոլոր ցաւերից․․․։ Շարունակ յօդվածներ տպելով „Progrês du Pas-de Calais“ լրագրում, և 1844 թուին մի բրօշիւր հրատարակելով „De l'extinction du Pauperisme“,— Նապօլէօնը սօցիալիզմի վարդապետութեան ամենածայրահեղ մտքերը միացնելով Բօնապարտեան կայսրութեան գաղափարի հետ, ձայն էր բարձրացնում ազատութեան անունով և բողոքում էր Լուի Ֆիլիպպի կառավարութեան դէմ․․․։ Իսկ այդ բռնաւոր անուանված տէրութիւնը նրան թոյլ էր տալիս բանտից իր յեղափոխական գրվածները հրատարակել․․․։ Այդպէս չը վարվեց նա երբ ինքն գահին հասնելով, աքսորեց նոյն Օրլէանեան ընտանիքը, յափշտակեց նրա կալվածները և արգելեց Ֆրանսիայում նրանց բոլոր գրվածները։
Այդ մարդ ոչ մի միջոցի առաջ չէր կանգնում․ ինչպէս Բուլօնի խռովութեան փորձի մէջ նա չը քաշվեց իր նպատակին հասնելու համար պահապան զինուորին իր ձեռքով սպանելու, այնպէս և բանտից փախչելու համար չը քաշվեց խաբեբայութիւնից օգնութիւն խնդրելու, հագնելով մի արուեստաւորի հագուստը․․․։ Այդ ձևով կը շարունակ է նա իր ամբողջ գործունէութիւնը․․․․ 1848 թուին, երբ Ֆրանսիան հանրապետական քաղաքական ձևը ընդունեց, Նապօլէօնը ներկայանում է հայրենիքը, յայտնելով, որ աշխարհի ամենաբարձր գահը նա չնչին է համարում իր հայրենիքին որպէս հասարակ զինուոր ծառայելու փառքի առաջ․․․։ Ազգային ժողովը քանի մի տատանումներից յետոյ, ստիպված է լինում, ընդունել նրան որպէս ժողովրդից ընտրած պատգամաւորին։
1848 թուի դեկտեմբերի 20-ին, յաղթելով ուրիշ կանդիդատներին ընտրութեան մէջ, նա ընդհանուր քուէարկութեան 6 միլիօն ձայներով ընտրվում է ֆրանսիական հանրապետութեան նախագահ,— բայց այդ թուից մինչև 1851 թիւը բօնապարտեան գաղափարը տարածելով շրջաբերականներով, իր կուսակցութիւնը մեծացնելով, անդադար Ֆրանսիայի մէջ ճանապարհորդելով, շինծու կերպով և փողով զօրքի համակրութիւնը գրաւելով,— դեկտեմբերի 2-ին 1851 թուի արդէն հեշտութեամբ կարողանում է կոտրել իր երդումը, որ տուած էր հանրապետութեանը հաւատարիմ մնալու, կարողանում է Փարիզը իր ձեռքը գցել, հարբած և կաշառված զօրքի միջնորդութեամբ կոտորելով մայրաքաղաքի փողոցներում իրան պաշտպանող ժողովուրդը, կարողանում է կալանաւորել հանրապետութեանը հաւատարիմ մնացած նշանաւոր անձերից շատերին, նրանց բանտարկել, աքսորել․․․։
Այդպէս հիմնվեցաւ այդ գարշելի արիւնահեղ գործի վերա Բօնապարտեան երկրորդ կայսրութիւնը․․․։
Այդպէս հիմնվեցաւ այն կայսրութիւնը, որի հիմնելը ինքն կայսրը իր ճառերից մինի մէջ կնքեց հետևեալ խօսքերով՝ „կայսրութիւնը խաղաղութիւնն է“։
Աւելի ծիծաղելի կերևան այդ խօսքերը, երբ կը յիշենք որ Նապօլէօն III-ի թագաւորութեան հետևեալ տարիները ներկայացնում են մեզ անընդհատ պատերազմները, սկսած Ղրիմի պատերազմից մինչև վերջին գերմանական պատերազմը․․․։
Նապօլէօնի քաղաքականութեան եղանակի բոլոր գաղտնիքը նորանումն էր պարունակվում, որ շողոքորթելով առանձնապէս հասարակութեան ամեն մի դասին, պահպանի ամենի մէջ հաւասարակշռութիւնը։ Սեփականութիւն չունեցող ամբոխը կերակրելով սոցիալական խոստումներով, ամբողջ ժամանակը պարապեցնում էր Փարիզի վերանորոգութեան շինութիւններով, մի և նոյն ժամանակ իբր բարոյականութեան նպատակով արգելում էր առողջ ընթերցանութեան գրվածները, միւս կողմից հեշտացնելով ժողովրդի մէջ „Petit Journal“ լրագրի պէս դարդակ ընթերցանութիւնը։ Թատրօնի վերա նշանակվեցաւ խիստ ցէնզուրան, որ նպաստում էր անբարոյական պիէսաներին Օֆէնբախի գրվածների պէս։ Զանազան տնտեսական շահաւէտ ձեռնարկութիւններով, բազմաթիւ պաշտօնեաներով, որք տէրութեան ծախսով էին ապրում առանց արդիւնաբերելու,— նա գրաւեց բուրժուազի անուանված միջին դասը, ազնուական դասը գրաւվեցավ տիտղոսներով, զօրքին հաճելի եղաւ միջոց տալով նրան պատերազմական փառքը վաստակելու, կաթօլիկ կղերին,— Հռօմի աթոռը յեղափոխականների դէմ պաշտպանելով, վերջապէս հանրապետականների համակրութիւնը գրաւեց,— Իտալիան Ավստրիայից մասամբ ազատելով ու Գարիբալդիի հետ մի և նոյն դրօշակի հովանաւորութեան տակ պատերազմելով,— թէ և վերջը որպէս վարձատրութիւն խլեց նոյն Իտալիայից Նիցցա և Սավոյա գաւառները․․․։
Արտաքին քաղաքականութեան մէջ նա ձգտում էր ռօմանական ցեղին պատկանած բոլոր ազգութիւններին պաշտպան հանդիսանալ։ Այդ նպատակով էր սկսված Մէկսիկայի դժբաղդ պատերազմը, որի հետևանքը ապացուցեց որքան քիչ էր ճանաչում Նապօլէօնը Հիւսիսային Ամէրիկայի ոյժը, ինչպէս որ վերջին գերմանական պատերազմի բօնապարտեան գահի համար կորստաբեր հետևանքը ապացուցեց որքան անկատար ծանօթութիւն ունէր նա Գերմանիայի զօրութեան մասին․․․։
Նոր լուր, հին գործերից։ Մենք լսում ենք որ Սրբ․ Ս․․․ արք-եպիսկոպոս Ջ․․․․նի ճանապարհորդութեան երկրորդ հատորի․․․․․․․․․․․ վերաբերեալ բոլոր նկարագրութիւնները, որ պարունակում է համարեա գրքի ութերորդ մասը,— ուրիշ մի պարոնի աշխատութիւն է, որ սրբազանի անունով տպված է և ասում են, իբր թէ այն պարոնի ազգանուան գլխատառերն են Յ․ Բ․ իրաւ է արդեօք․․․։
Մի պարոն գրում է մեզ Շուշուց․ „Մեր հոգևոր ուսումնարանից հարցնես, փառք Աստուծու շատ աջողակ է գնում, ամեն կիւրակի օր երեխայքը սալդաթների պէս շարուած հայոց փողոցի միջով յուրախութիւն ամենեցուն գնում են եկեղեցի, լի օրերն էլ նստում են նորակառոյց ուսումնարանի մէջ լուռ ու մունջ,— միայն ձայնաւոր ասելիս բաւական զօռով են աղաղակում, որ ձայներնին հասնի մինչև հեռու տեղերը․․․։ Ժողովրդից կարող եմ գանգատել որ անհոգ են, ոչ ուսումնարանի և ոչ հասարակաց գործի համար մտածել չունեն։ Հոգաբարձու մոգաբարձու չը կայ,— ինն էլ աւելորդ է։ Ես ինքս էլ մէկ ժամանակ հոգաբարձու էի (կարելի է հէնց հիմիկս էլ եմ, հաստատը, չեմ իմանում)։ Մեր ժողովուրդը միայն լաւ անմեղ բանբասանքներ գիտէ։ „Արի խայտառակենք“ յօդվածիդ համար մինչև իմ հաւաքիլս որ շնորհակալութիւն գրեմ, Ղադր-Բէկը (Նոր-Նախիջևանից) առաջ ընկաւ․․․ երևի բոլոր հայ հասարակութեան սազական յօդված էր․․․։
Լրագիրները հաղորդում են, որ Եապօնիայի կայսրը տեսնելով որ եապօնական լեզուն աղքատ ու անմշակ է, հրամայել է որ ամբողջ երկրում, մայրենի լեզուի տեղ մտցնվի անգլիական լեզուն․․․։ Որքա՛ն կաջողի այդ եապօնական նորաձևութիւնը 30 միլիօն ժողովրդի մէջ մտցնել օտար լեզուն,— ցոյց կը տայ ապագան․․․։
Մեզ գրում են Ն․․․ քաղաքից։ „Սրտով խոստովանվում եմ, որ ես երբէք յոյս չունէի, թէ „Մշակն“ այնքան ճանաչած լինէր հայ ժողովրդի բոլոր դասերից, որ կարողանար նոցա ցանկացած լրագիր դառնալ,— տալ նոցա առողջարար կերակուր։ Սա կարող է պատասխանել միւս լրագիր կամ օրագիր հրատարակիչներին և խմբագիրներին, որք զուր գանգատում են, իբր թէ հայ ժողովուրդն կարդալ չէ սիրում“․․․։
Գերմանական „Illustrirte Zeitung“ շաբաթագիրը հաղորդում է, որ անցեալ տարվայ սեպտեմբերի 18-ին վախճանվեցաւ Ամէրիկայում տիկին Աննա Կէմբէլլ։ 130 տարեկան հասակում։ Նա ծագմամբ շօտլանդացի էր։
Ինչպէս յայտնի է Գերմանիայում ամեն տարի լինում են օրագրողների ընդհանուր ժողովներ։ Մեզ գրում են Գերմանիայից որ այս 1873 թուին գերմանական օրադրութեան ընդհանուր ժողովը կը հաւաքվի Համբուրգ քաղաքի մէջ։
„Մէղու Հայաստանի“ լրագիրը այս տարի պահպանելով 7 ռուբլի բաժանորդութեան գինը, մի և նոյն ժամանակ մեծացրել է իր դիրքը․․․։ Առաջին համարի նոր թխած ֆէլիէտօնիստը զարմանում է թէ մէր դարում հրաշքներ են գործվում։ Կամայ ակամայ մենք էլ ստիպվում ենք հաւատալ հրաշքներին․․․ այդ հրաշք չէ մի՞թէ որ երբէք մտաւոր աշխատանքին չընտելացած մարդիկը, մտրակի զօրութեամբ յանկարծ ստիպված են լինում աշխատել․․․։
Մեզ հաղորդում են որ այս օրերս պիտի հրատարակվի Միւնխէնի մէջ պրօֆէսօր Պէտէնհօֆէրի մի նոր գրվածքը „Ueber den gegenwärtigen Stand der Cholerafrage“, որտեղ հեղինակը ցոյց է տալիս քօլէրայի այժմեան դրութիւնը և հետազօտում է նորա պատճառները։
Մի Թիֆլիսցի վաճառական ստիպված լինելով ամեն օր գիշեր ժամանակ Ալէքսանդրեան այգիով անցնել,— բռնում է մի մշակ, դնում է նրա ուսին մի բեռ ու հետը ման է ածում․․․։ Ծանօթներից մինը հարցնում է նրան այդ զարմանալի վարմունքի պատճառը։ „Ինչպէս յայտնի է գողութիւնները շատ են լինում Թիֆլիսում վերջին ժամանակներս, պատասխանում է մեր հնարագէտ վաճառականը, ու եթէ ինձ կողոպտեն, ես ապահով եմ, որ մի վկայ կունենամ ինձ համար“․․․։
Մեզ հաղորդում են որ մեր անցեալ համարում տպված Շուլաւէրի բաղանիքի մասին տեղեկութիւնը ճիշդ չէ։ Շուլաւէրցիք, համառակ մեզ հաղորդած տեղեկութեան, մեծ թուով և կամաւոր կերպով յաճախում են նոր շինած բաղանիքը, այնպէս որ բաղանիքի տէրը, կալվածատէրերից մինը, իր հիմնարկութենից նիւթական օգուտ է ստանում մինչև անգամ։
Գանձակից հաղորդումեն մեզ, որ նորերումս մի թուրք կին ծնել է միանգամից երեք զաւակ, երկուսը կենդանի, մինը մեռած։ Այս տղայաբերութիւնը նորա համար առաջինը չէ, նա մի քանի անգամ էլ զոյգ է ծնել․․․
ՇԱՔԱՐԸ Ռսի (Բրօցկու) . . . . 8 „ 70 „
„ „ միւս տեսակը . . . . . . . 8 „ 50 „
„ զագրանիցու տրանցիդ․ . . . . 5 „ 70 „
մաքսը վճարած . . . . . . . . . 9 „ 20 „
ՂԱՀՎԱ Մօկօ, շատ լաւը . . . . . 16 „ 50 „
„ Մարտինիկոյի, ցածրը . . . . . 14 „ 50 „
ՄՈՄ . . . . . . . . . . . . . .13 „ 10 „
ԼՕՆԴՕՆ.— մի ռուբլի աժէ 32 3/4 պէնս (փոխանակ 40 պէնս)։ ՓԱՐԻԶ.— մի ռուբլի աժէ 349 սանտիմ (փոխանակ 400 սանտիմ)։
երկրորդ
5% Բանկի տոմսակ
„ „ „
„ „ „
երկրորդ
ՄՕՍԿՈՒԱՅՈՒՄ ի լոյս ելաւ „Փարոս“ վերնագրով բանասիրական գիտելեաց խմբագրի Ա․ տետրակն, հրատարակեալ ի Զայրամայրայ Մսերեանց, որի և բովանդակութիւնն է․ 1 Ազդ։ — 2 Առ Մեծն Պետրոս (պատկերաւ)։ 3. „Նախաշաւիղ Քրիստոնէական գիտելեաց, աշխ․ Ս․ Մանդինեանց“ (քննութիւն և դարձուած պատասխանւոյ առ Ս․ Մանդինեանց։— Ս․ Էջմիածնական, Արամեան, և Երուսաղէմատիպ օրացոյցներն 1872 ամի (քննութիւն)։— 5. Էջմիածնական տպարանի գործունէութիւնն։— 6. Ռուսերէն „Нива“ օրագիրն Վեհափառ Գէորգ Կաթողիկոսի վերայ։— 7. Միքատօ (պատկերաւ)։— 8. Կոպերնիկոս (պատկերաւ)։— 9. Մկրտիչ Բէրոյեանց։— 10. Նորատիպ մատեանք։
Սոյն տետրակի գինն է 50 կոպ․ արծ․ հանդերձ առաքմամբ։ Ստանալ ցանկացողքն կարող են դիմել առ հրատարակիչն․
Въ Москву, близь Меньшиковой башни, домъ Милованова, Зармайру Мсерiанцъ․
Յունվարի 15-ից բացվում է Թիֆլիսում ԸՆԹԵՐՑԱՐԱՆ պ․ Թամամշեանի քարվանսարայում։ Տարեկան ստորագրութեան վճարը վաճառականների համար 3 ռուբլի է, իսկ ուշ իր ստորագրողների համար 4 ռուբլի։ Ամսական վճարը ամենի համար—40 կօպեկ։
Дозволено Цензурою․ Тифлисъ, 17 Января 1873 г.
Ծէրէթէլի և ընկ․ (նախկին Դուբէլիրի) տպարան
