Էջ:Շարահյուսություն, Օժանդակ ձեռնարկ ուսուցչի համար (Syntax, additional manual for teachers).djvu/50

Այս էջը հաստատված է

ե) Ներգոյականով. Գյուղում հանգստացանք մոտ մեկ ամիս։ Շախմատի աշխարհի ամենամեծ մրցույթը տեղի ունեցավ Ֆիլիպիններում: Աշխարհում ապրում է մոտ 5 միլիարդ մարդ։

զ) Սեռականով ու տարածական կապերով (կապական բառերով). Գյուղի մոտ վրան խփեցինք։ Բաժակի մեջ ջուր լցրի։ Պատի վրայով անցնում են շինարարները։ «Ամպի տակից ջուր է գալիս»... (Հ. Թ.)։

Տարածական կապերը (վրա, տակ, մեջ, մոտ, առջև և այլն) հոլովված ձևով գործածվելիս տեղի պարագա են լինում իրենց կապվող բառերի հետ միասին (սեղանի տակից, ամանի միջից, ծովի վրայով, գետակի մոտով և այլն)։ Ճիշտ է, դրանք և դրանց նմանները, լինելով կապական բառեր, տակավին հիշեցնում են իրենց նյութական արժեքը (հոլովման ձև), սակայն չպիտի արժեքավորվեն իբրև ինքնուրույն անդամներ։ Այսպես, օրինակ, ամպի տակից միավորը սխալ է գնահատել իբրև հատկացուցիչ-հատկացյալի կապակցություն (որտեղի՞ց՝ «տակից», «ինչի՞ տակից»՝ «ամպի»)։ Նախ՝ ինչպես բոլոր կապերը (կապական բառերը), սրանք ևս քերականական հարաբերություններ են ցույց տալիս, և կապական բառերն էլ ինչ-որ տեղ կապեր են՝ հենց նյութական արժեք չունենալու, ինքնուրույնաբար չգործածվելու և հատկապես նախադասության անդամ ձևավորելու կամ նրա պաշտոնը կոնկրետորեն ճշգրտելու հիմունքով։ Երկրորդ՝ անտեսվում է քերականական հարցը, որ նախադասության անդամի ամենահիմնական հատկանիշներից մեկն է (որտեղի՞ց, որտեղո՞վ)։ Սրանից ածանցյալ՝ կապերը չէ՞ որ կատարում են հոլովական վերջավորությունների դեր (ինչո՞ւմ՝ բաժակում կամ ինչի մեջ՝ բաժակի մեջ, ինչի՞ց՝ բաժակից, ինչի՞ միջից՝ բաժակի միջից)։ Դժվար չէ նկատել, որ տակից, տակով, միջից, միջում և այլ ձևեր հեշտությամբ «ձուլվում են» հոլովական թեքույթներին, քանի որ իրենք էլ հարաբերություններ են նշում։ Եվ հիրավի, հակասություն է առաջ գալիս, երբ որոշ մասնագետներ մեջ, տակ, վրա և այլ բառերի ուղիղ ձևերը (անոթի մեջ, սեղանի տակ, գրքի վրա) գոյական չեն համարում, իսկ թեք ձևերը համարում են։ Այստեղից էլ երրորդ հակասությունը, ապացուցելու համար, որ ամանի միջից, սեղանի տակից, գրքի վրայով և նման կառուցվածքներում չկա հատկացուցիչ-հատկացյալի կապակցություն, հակադրենք դրանք իսկական հատկացուցիչ-հատկացյալ կապակցություններին (ծառի ճյուղին, ծերունու մորուքից, ծովի քարով), և, որ ամենակարևորն է, հատկացյալներին ածանցենք, ասենք, որոշիչներ (չէ՞ որ նրանք գոյականներ են, հետևաբար պետք է ունենան իրենց լրացումները)։ Այսպես, եթե կարելի է ասել ծառի բարակ ճյուղին, ծերունու սպիտակ մորուքից, ծովի հղկված քարով, ապա անհնարին է ասել, դիցուք, «ամպի խոր տակից», «գրքի հաստ վրայով» և այլն...