Մ. քամում են խիտ գործվածքից կարած տոպրակով։ Մ. օգտագործում են նաև այլ կերակրատեսակների (տոլմա, եփած կանաչեղեն, խմորով ճաշատեսակներ ևն) հետ՝ սխտորով համեմված։ Մ-ից պատրաստում են թան (տես Կաթ հոդվածում), սպաս, մածնաբրդոշ ևն։ Մ. հարելով խնոցու մեջ՝ ստանում են կարագ և թան։ Մ. կիրառվում է նաև որպես դեղամիջոց թունավորումների դեպքում։
ՄԱԿԱՐՈՆԵՂԵՆ, պատրաստում են մեծ քանակությամբ սպիտակուցներ պարունակող բարձրորակ ալյուրից։ Լինում է խողովակաձև (մակարոն, եղջյարիկներ, փետուրիկներ), ձևավոր (աստղիկներ, խխունջիկներ, ականջիկներ, օղակներ), վերմիշել (սովորական, բարակ, ձևավոր), արիշտա։ Հիմնական առավելություններն են. երկարատև պահելու հնարավորությունը (առանց սննդային և համային հատկությունները կորցնելու), բարձր սննդարարությունը, պատրաստման արագությունը և դյուրությունը։
Աղ գցած եռացող ջրում Մ. (100 գ Մ-ին՝ 3 բաժակ ջուր և 1/2 թեյի գդալ աղ) եփում են մինչև փափկելը, այնուհետև լցնում փլավքամիչի մեջ և ողողում սառը ջրով, կամ էլ անմիջապես ավելացնում յուղ, որպեսզի իրար չկպչեն։ Խոշոր մակարոնն եփում են մոտավորապես 25-35, արիշտան՝ 15-20, վերմիշելը՝ 12-15, ամենաբարակ վերմիշելը՝ 5-10 րոպե։
Համարյա բոլոր կերակրատեսակներում մակարոնը կարելի է փոխարինել արիշտայով, վերմիշելով, եղջյուրիկներով։
Յուղով և պանրով մակարոն. մակարոնը եփել (նշված եղանակով), ջուրը քամել, ավելացնել կարագ, քերած պանիր և լավ խառնել։
Լոռով մակարոն. մակարոնը եփել, ավելացնել հում ձու, աղ, շաքարափոշի, մսաղացով աղացած լոռ։ Խառնել և լցնել յուղած տապակի մեջ, հավասարեցնել, երեսին ցանել պաքսիմատ, յուղ լցնել և 15-20 րոպե դնել ջեռոցը։
250 գ մակարոնին՝ 2 ձու, 1 բաժակ լոռ, 2 ճաշի գդալ պաքսիմատ, 2 ճաշի գդալ շաքարափոշի, 1/2 թեյի գդալ աղ, 1 ճաշի գդալ կարագ։
Պոմիդորով և բրինզայով (ոչխարի պանիր) մակարոն. մակարոնը եփել, ողողել սառը ջրով, լցնել փլավքամիչի մեջ, թողնել ջուրը քամվի։ Վրան լցնել 2-3 ճաշի գդալ յուղ, պոմիդորի հյութ (մաղով քամած), ավելացնել փշրած բրինզա, խառնել և լցնել յուղած սաճի մեջ։ Երեսին ցանել փշրած բրինզա կամ աղի պանիր, 4-5 ճաշի գդալ յուղ և դնել ջեռոցը։
Մատուցել սալաթի հետ։
300 գ մակարոնին՝ 500 գ պոմիդոր, 1 բաժակ փշրած բրինզա, 6-8 ճաշի գդալ կարագ.
Մ. օգտագործում են նաև բանջարեղենի, մսեղենի հետ, տապակում ձվով, տոմատով։
ՄԱՂԱԴԱՆՈՍ, կարոս, ազատքեղ, Հայաստանում մշակում են ամենուր։ Առավել տարածված և հայտնի է Մ-ի 2 տարատեսակ՝ տերևային և արմատապտղային Մ.։ Մ. պարունակում է մեծ քանակությամբ եթերայուղեր, որով և պայմանավորված է նրա բույրը։ Տերևները պարունակում են մինչև 10 մգ % կարոտին (A նախավիտամին), արմատները՝ 35 մգ % C վիտամին։
Մ. որպես համեմունք օգտագործում են ապուրներում, շոգեխաշած բանջարեղենի հետ, թթուների և պահածոների մեջ։ Տապակած արմատներն ու կանաչ տերևները ավելացնում են բանջարների խճողակին։ Մ-ի թարմ տերևները կարելի է օգտագործել ամենաբազմազան կերակրատեսակներ (սալաթներ, դոնդողակ ևն) ձևավորելու համար։ Տերևներն ու արմատները չորացնում են խառը կանաչիների հետ (տես Բանջարեղենի և մրգերի չորացում)։ Մ-ի աճեցման մասին տես Այգեգործական հողամաս բաժնում։
ՄԱՅՈՆԵԶ։ Պատրաստում են զտած ձեթից, ձվի դեղնուցից, կաթի փոշուց և յուրահատուկ համ ու հոտ հաղորդող հավելանյութերից (մանանեխ, քացախ, աղ, շաքար, համեմունքներ)։ Օգտագործում են սառը կերակրատեսակներ (բանջարեղեն, միս, ձուկ) համեմելիս։ Մ. ախորժաբեր է և նպաստում է համեմված կերակրատեսակների լավ յուրացմանը։
Մ-ի ճարպայնությունը պակասեցնելու համար ավելացնում են (խառնելով) եռացրած ջուր, կաթ կամ թթվասեր։ 200 գ Մ-ին 1-2 ճաշի գդալ քացախ ավելացնելու դեպքում այն դառնում է ավելի կծու։ Ձկան և մսի սառը կերակրատեսակների հետ օգտագործելիս Մ-ին կարելի է ավելացնել 1-2 ճաշի գդալ քերած ծովաբողկ։
Մ. կարելի է պատրաստել տանը։ Դեղնուցն ու աղը հարում են, ավելացնում պղպեղ, շաքարավազ, քացախ, մանանեխ և, շարունակելով հարել, քիչ-քիչ լցնում ձեթ։ Վերջում խառնում են թթվասեր։
1 ձվի դեղնուց, 1 ճաշի գդալ քացախ, 1/2 բաժակ ձեթ, 2 ճաշի գդալ թթվասեր, 1 թեյի գդալ շաքարավազ, 1/2 թեյի գդալ մանանեխ (կամ 2 պտղունց չոր մանանեխ). աղն ու պղպեղը՝ ըստ ճաշակի։
ՄԱՆԱՆԵԽ, օգտագործում են կենցաղում (խոհարարության մեջ, լվացք անելիս, ամանեղեն լվանալիս), բժշկության մեջ (մանանեխի ծեփոններ, լոգանքներ)։
Խոհարարության մեջ Մ. մսեղեն կերակրատեսակների, խորտիկների համեմունք է (կծու համ է տալիս և առաջացնում ստամոքսահյութի գերարտադրություն՝ բարելավելով մարսողությունը)։ Օգտագործվում է նաև սոուսների (թանձրուկներ) պատրաստման համար։ Կերակրատեսակներին և թանձրուկներին Մ. ավելացնում են եփելուց հետո, քանի որ եփելիս Մ. կորցնում է կծվությունը։
Մ. պատրաստում են նաև տանը։ Մ-ի փոշին (50 գ) տրորում են, մաղում խոր ամանի մեջ, ավելացնում 2-3 ճաշի գդալ եռացրած ջուր և լավ խառնում, որ ստացվի խիտ զանգված։ Դրա վրա լցնում են տաք ջուր և առանց խառնելու թողնում 10-12 ժամ (դառնությունն անցկացնելու համար)։ Այնուհետև ջուրը թափում են, Մ. լավ խառնում և ավելացնում 2 ճաշի գդալ ձեթ, 1 ճաշի գդալ շաքարավազ, 1/2 թեյի գդալ աղ։ Խնամքով խառնում են՝ ավելացնելով 2 ճաշի գդալ քացախ։
Մ. պետք է պահել մութ և սառը տեղում, քանի որ լույսից և բարձր ջերմությունից փչանում է։
Մ. մատուցում են ճենապակե, հախճապակե, ապակե հատուկ ամաններով։
Լվացքի համար Մ. առավել հաճախ օգտագործում են գունաթափվող բրդե (երբեմն նաև բամբակե և մետաքսե) իրեր լվանալիս։ Լուծույթ պատրաստելու համար Մ-ի փոշին քիչ ջրով բացում են, այնուհետև ավելացնում տաք ջուր (8-10 լ ջրին՝ 100-150 գ Մ-ի փոշի)։ Խառնելուց հետո թողնում են, որ կոշտ մասնիկներն անջատվեն, ապա լցնում գոլ ջրով (40-50 °C) լվացամանի մեջ։
Բժշկության մեջ Մ-ի օգտագործման մասին տես Մանանեխի ծեփոններ հոդվածում։
