Էջ:Տնային տնտեսության հանրագիտարան (Household encyclopedia in Armenian).djvu/630

Այս էջը հաստատված է

Կառուցվածքով առավել պարզ է հողաշեն Մ. (նկ. 1)։ Հողային աշխատանքները խորհուրդ է տրվում սկսել մայիս-հունիսին, երբ ստորգետնյա ջրերը ներծծվում են, և հաստատվում է կայուն եղանակ։ Փոսորակը փորում են (1,8 մ խորությամբ) պատերի ոչ մեծ թեքությամբ (որպեսզի գրունտը քիչ փլուզվի) հատակի 2,2-2,4 մ, վերևի 2,8 մ լայնությամբ։ Փոսորակի պատերը երեսպատում են փուշտայով, տախտակով կամ այլ նյութով։ Ավազահողում փորված Մ-ի երեսպատումը պարտադիր է։ Այն Մ. դարձնում է ավելի երկարակյաց, իսկ բանջարեղենի պահպանման պայմանները՝ նպաստավոր։ Երեսպատումը կարելի է անել քանդովի. այդ դեպքում Մ. ամռանը հեշտ է չորացնել և օդափոխել։ Մ-ի հատակը սովորաբար լինում է կավածեփ. այն պատրաստվում է լավ շաղախված կավից՝ վրան ավելացնելով մանր մաղած խիճ (շերտի հաստությունը՝ 8-10 սմ)։ Առաջացած ճաքերը վերացնում են՝ կավածեփ հատակին լցնելով ջրիկ կրաշաղախ։ Հատակի հիմքում փռում են տոփանած խիճ (5 սմ շերտ), վրան լցնում եռման հանքաձյութ (բիտում), որը կանխում է մազանոթներով ջրի բարձրացումը, ինչպես նաև կրծողների թափանցումը։ Մ-ի առաստաղը կեղևատած ձողաններից պատրաստած, հարդախառն կավե ցեխով սվաղած, վրան հող լցրած հեծանածածկ է. առաստաղի հաստությունը 30-40 սմ է։ Մինչև գետնի մակերևույթ հասնող երկթեք տանիքը ծածկում է փոսորակը բոլոր կողմերից 50 սմ-ից ոչ պակաս։ Դա կանխում է անձրևաջրերի թափանցումը Մ.։ Տանիքը կառուցում են տաշած փուշտայով (կարելի է օգտագործել կավածղոտ, եղեգ կամ ճյուղեր)։ Մ-ի կենտրոնում պարտադիր թողնում են նեղ անցում, որի մի կողմում տեղադրում են 1 մ բարձրության կարտոֆիլի ամբար, իսկ մյուսում՝ միմյանցից 50-60 սմ հեռավորությամբ դարակներ։

Ջերմությունը և խոնավությունը կարգավորվում է օդափոխությամբ, որի համար Մ-ում տարբեր մակարդակների վրա տեղադրում են օդաքաշ և ներհոս օդափոխիչ խողովակներ։ Օդաքաշ խողովակի ելքի օդանցքը պետք է գտնվի վերևում, անմիջապես առաստաղի տակ, իսկ ներհոսինը՝ ներքևում, հատակից մոտավորապես 50-60 սմ բարձր։ Կարելի է տեղադրել նաև կարգավորիչ սողնակներով երկմղանցք խողովակ (նկ. 2)։ Մի անցքով օդը մտնում է Մ., իսկ մյուսով՝ դուրս գալիս։ Օդափոխիչ խողովակների հատվածքն ընտրում են ըստ Մ-ի մակերեսի։ 6-8 մ² մակերեսով Մ-ի համար բավական է ունենալ 12x12 սմ երկու կամ 15x15 սմ-ից ոչ պակաս հատվածքով մեկ խողովակ։ Խողովակները պատրաստում են միմյանց լավ հարմարեցրած և կիպ մեխած հաստ (3-4 սմ) տախտակներից։

Ձմռանը, ուժեղ սառնամանիքներին, օդափոխման անցքերը վերևից խցանում են ծղոտով, պարկացու կտորով կամ մամուռով, իսկ տանիքը ծածկում են կաղնու չոր տերևներով, տորֆով ևն։ Ցանկալի է Մ-ում ունենալ սպիրտային (ոչ սնդիկային) ջերմաչափ և խոնավաչափ։ Մ-ի շուրջը փորում են 50-60 սմ խորության ցամաքուրդային առու, իսկ հողը հարթեցնում այնպես, որպեսզի անձրևաջրերն արագ հեռանան։ Եթե Մ. կառուցված է սարալանջին, ապա դրանից 3-5 մ հեռավորությամբ փորում են 70-80 սմ-ից ոչ պակաս խորության լրացուցիչ լեռնային ջրատար առու։ Այն փորում են ոչ թե լանջի լայնքով, այլ թեքությամբ՝ մակերևութային ջրերի արագ հեռացման համար։ Հողի առավել արդյունավետ օգտագործման համար նպատակահարմար է կից հողակտորների սահմանում կառուցել միացյալ Մ. (նկ. 3)։ Այն կառուցելու համար սկզբում փորում են անհրաժեշտ չափերի փոսորակ (առավել տարածված կիսաթաղ Մ-ի փոսորակի խորությունը կազմում է 1,2-1,5 մ)։ Փոսորակի չափերը բոլոր կողմերից 60 սմ-ով պետք է գերազանցեն ապագա Մ-ի չափերը, որն անհրաժեշտ է քարային, բետոնային և ջրամեկուսացման աշխատանքների համար։ Գրունտը չորացնելու նպատակով հարթեցված և մաքրված փոսորակի հատակը ծածկում են խճի 8-10 սմ հաստության շերտով (0,1 մ³ հիմնատակի 1 մ²–ին), որը տոփանում են, հետո ծածկում եռման հանքաձյութով (4-5 կգ 1 մ²–ին)։ Այնուհետև 1:2:4 (ցեմենտ, ավազ, խիճ կամ կոպիճ) հարաբերությամբ խիտ բետոնից կառուցում են միաձույլ հիմնատակ, որի համար նպատակահարմար է օգտագործել 400 մակնիշի ցեմենտ (անպայման նոր թողարկված), խոշորահատիկ ավազ և մանր (3-4 սմ) խիճ (կոպիճ)։ Միաձույլ հիմքը ջրամեկուսացնում են գլանափաթեթային նյութով (օրինակ, ռուբերոիդով), որը երկու շերտով սոսնձված է ջերմաթեժ հանքաձյութի մածիկով։ Այն պետք է վերցնել հավելումով, որպեսզի հնարավոր լինի նրա ծայրերը ամրացնել պատերին։ Երբ չորանում է եռման հանքաձյութի մածիկը, ջրամեկուսացման շերտի վրա ցեմենտավազային շաղախից պատրաստում են 4-5 սմ հաստության կոկիկ հատակ։ Երեսասվաղը հարթեցնում են պողպատե թիթեղով՝ ծեփակով։

Մ-ի պատերի հաստությունը չպետք է գերազանցի 25 սմ։ Պատերը երկու կողմից սվաղում են 2 սմ հաստության 1:2 հարաբերությամբ ցեմենտավազային շաղախով։ Ս-ի ներսի կողմը կարելի է սվաղել մետաղե ցանցի վրայից։

Մ-ի ծածկը սարքում են հաստ տախտակներից կամ 5 սմ հաստության տաշած փուշտաներից։ Տախտակների և հեծանների փտումը կանխելու համար դրանց ծայրերը նախապես պատում են եռման հանքաձյութով։ Ծածկի վրա պետք է դնել գոլորշամեկուսիչ շերտ, ռուբերոիդ՝ երեսակողմով ներքև։ Ռուբերոիդի փոխարեն կարելի է օգտագործել