լսում են 10-14 օրականում, ատամները դուրս են գալիս 20-րդ օրը։ Սկզբնական շրջանում ձագերը սնվում են միայն մոր կաթով։ Լրացուցիչ կարելի է կերակրել ելնելով ձագերի թվից և մոր կաթնատվությունից։ Եթե ձագերը 6-ից շատ չեն, ապա լրացուցիչ (առաջին երկու օրը քերած, հետագայում՝ աղացած միս) կարելի է կերակրել սկսած 10-րդ օրից, իսկ կաթնային կեր (հեղուկ խյուսեր) կարելի է տալ աչքերը բացվելուց հետո։ Ձագերին մորից պետք է հեռացնել աստիճանաբար՝ 30-45 օրում։
Շ-ի կերակրելը։ Շ-ին պետք է կերակրել օրը 1-2, հիվանդներին և հյուծվածներին՝ 3 անգամ։ Լավ է կերակրել ոսկրածուծի արգանակով եփած և մինչև 30-40 °C ջերմաստիճանի ջրիկ ձավարախյուսերով։ Միսը և ծովաձուկը ցանկալի է տալ հում, խոշոր կտորներով, իսկ գետաձուկը՝ անպայման լավ եփած։ Բանջարեղենը, արմատապտուղները, կանաչեղենը (գազար, կաղամբ, բազուկ և դրա թփերը, կարտոֆիլ) խորհուրդ է տրվում տալ հում կամ եփած ավելացնելով պատրաստի կերին։ Օգտակար են նաև կաթնամթերքը (լոռ, կաթ), ձուն (շաբաթը 1-2 հատ), խոշոր աղացած պաքսիմատը։ Հիմնական կերի հետ լրացուցիչ կարելի է տալ Շ-ի համար անհրաժեշտ հանքային նյութեր պարունակող ոսկորներ, որոնք պետք ՝ տալ ուտելուց հետո, քիչ և միայն հում։
Շ-ին կարելի է կերակրել նաև սննդի չաղտոտված մնացորդներով։ Նրանց մոտ միշտ պետք է մաքուր ջրով աման դնել։
Շ-ի հանդերձը։ Որսորդական և փոքրաչափ Շ-ի վզակապը պատրաստում են ամբողջական գոտուց, միահյուսված գոտիկներից, բարակ շղթայից, ժապավենաթելերից։ Խոշոր Շ. պետք է ունենան հաստ կաշվից, կաշեփոխարինիչից, մեկ կամ մի քանի շարք ժապավենաթելերից վզակապ՝ ներկարած կիսաօղակով և ամուր ճարմանդ։ Ամուր վզակապ (ներսի կողմում սեպերով) կարելի է գործածել միայն վարժեցնելիս։ Զբոսանքի տանել, առավել ևս կապել շանը նման վզակապով խորհուրդ չի տրվում։ Վզափոկը (կարճ 2-2,5 մ) գործածում են Շ-ին ղեկավարելու և ոչ թե կապելու համար։ Վարժեցման կամ զբոսանքի ժամանակ անհրաժեշտ է 10-15 մ երկարության վզափոկ, որը կարելի է պատրաստել ամուր ժապավենաթելից կամ քուղից։ Շան շղթան՝ 2-2,5 մ երկարությամբ, պետք է ունենա զոդած օղակ հուսալի զսպանակակեռիկով և բավական ամուր լինի։ Շ-ի համար գոյություն ունի դնչկալների մի քանի տեսակ.
ա) մերակավոր ամենապարզն է և կատաղած Շ-ի համար հուսալի չէ,
բ) ցանցավոր կաշվե կամ մետաղե,
գ) խուլ ծածկում է ամբողջ դունչը (չար Շ-ի համար)։
Նշված դնչկալներից յուրաքանչյուրը պետք է կիպ գրկի շան գլուխը, միաժամանակ չսեղմի ծնոտները և շնչառությունը չդժվարացնի։
Լավ շուն ունենալու համար պետք է նրան ճիշտ դաստիարակել և վարժեցնել։ Դրա համար ձագին «առաջարկվում» է ավելի պարզ խնդիրներ, իսկ պայմանական ռեֆլեքսներն ու հմտությունները մշակվում են խաղի, փաղաքշանքի և անուշեղենի միջոցով։ Ձագին վարժեցնում են մականունին, վզակապին, վզափոկին, տեղին, մաքրությանը, հրահանգներին։ Հասուն Շ-ին, որոնց վարժեցնում են 8-10 ամսականում, ավելի բարդ և դժվար պահանջներ են ներկայացնում։ Նրանց վարժեցնում են ընդհանուր դասընթացով, այնուհետև՝ հատուկ ծառայությունով։
Որսորդական Շ-ին որսավազքի են մարզում դաշտում կամ անտառում, իսկ որսընտելացնում են շրջափակված տարածքներում։
Շ-ի հիվանդությունների ախտանշաններն են. սննդից հրաժարվելը, մարսողության խանգարումը, լուծը, փորկապությունը, կղկղանքում արյան հետքերը։ Կենդանին դառնում է դանդաղաշարժ և ալարկոտ, գզգզված մազերով, աչքերը կարմրում են, քթից թարախ է հոսում։ Տնային Շ. հիվանդանում են բազմաթիվ վարակիչ (կատաղություն, քոս, խուզող որքին, ճիճվային հիվանդություն) հիվանդություններով, որոնք կարող են փոխանցվել մարդկանց։ Դրա համար կասկածի դեպքում անհրաժեշտ է անհապաղ դիմել անասնաբուժարան և ամեն տարի կատաղության ու ժանտախտի դեմ պատվաստում կատարել։
ՇՔԱՆԱՐԳԻԶ, ամարալիս , շքանարգիզների ընտանիքի բազմամյա սոխուկավոր բույս։ Որոշ տեսակների հայրենիքը Հվ. Ամերիկան է։ Տերևները երկշարք են, փայլուն, գծավոր։ Հաստ ծաղկասլաքի վրա առաջանում են ջրաշուշանի նմանվող միագույն կամ շերտավոր՝ սպիտակ-կարմիր նրբերանգներով 3-6 խոշոր ծաղիկներ։ Լուսասեր է, հատկապես լավ է աճում դեպի հարավ և հարավ-արևելք նայող պատուհանների գոգին դրված թաղարներում։ Բազմանում է սոխուկներով և սերմերով։ Սոխուկները տնկում են մեկական՝ սեպտեմբեր-հոկտեմբերին, սոխուկի բարձրության 2/3-ը հողի մեջ թաղելով։ Հողախառնուրդի համար պետք է վերցնել 1 մաս հումուս, 1 մաս ճիմ և 1 մաս ավազ: Անհրաժեշտ է նաև լավ ցամաքուրդ։ Բույսի ակտիվ աճման շրջանում խորհուրդ է տրվում առատ ջրել և սնուցել պարարտանյութերով։ Շ. ծաղկում է տնկելուց 2-3 տարի հետո։ Ծաղկասլաքն առաջանում է մինչև տերևների դուրս գալը։ Ծաղկաթափից հետո բույսը անցնում է հանգստի շրջան, այդ ժամանակ անհրաժեշտ է այն փոխադրել մութ զով տեղ (810 °C) և ավելի սակավ ջրել։ Դեկտեմբերին անհրաժեշտ է բույսը նորից տեղափոխել լուսավոր տեղ և ավելի հաճախակի ջրել։
ՊԱՍՏԱՌ, միագույն կամ բազմագույն ֆոնի վրա տպված (կամ ճնշատպված) տարբեր երանգի նախշերով հարդարման նյութ՝ թղթե հիմքով։ Պ-ների զարդագեղ երեսպատվածքը կարող է նմանակել փայտի հյուսվածքաշերտ, գործվածքի մակատեսք, մետաղի մակերևույթ ևն։ Լինում են բուսական (ծաղիկներ, բույսեր), ոճավորված նախշերով, ինչպես նաև ընդհանուր պատկեր ստեղծող մանրանախշերով Պ-ներ։
Խիտ թղթից պատրաստվող ճնշատպված, մետաքսանման, մետաղավորած, սատինանման, թաղանթապատ բարձրորակ Պ-ները քողարկում են պատերի մանր թերությունները և լրացնում բնակարանի ընդհանուր հարդարանքը։ Մետաղավորած Պ-ների ֆոնի և տպանախշի համար օգտագործվում են այնպիսի ներկեր, որոնց բաղադրության մեջ իբրև գունանյութ պարունակվում է բնական գույնի կամ նախապես ներկած մետաղափոշի (ալյումին, բրոնզ)։ Սատինանման Պ-ների համար օգտագործվող ներկերին խառնվում է մանրացրած փայլար, որը զարդագեղ պատվածքին տալիս է սատինի փայլ։ Պ-ների որոշ տեսակներ խոնավադիմացկուն են։ Դրանք կարելի է մաքրել խոնավ լաթով։ Թաղանթապատ Պ-ները դիմացկուն են ջրի և լվացալուծույթների նկատմամբ։
Պ-ի ընտրությունը։ Բնակարանը հարդարելիս կարևոր է հաշվի առնել
