Էջ:Armenian architecture, Toros Toramanian.djvu/203

Այս էջը հաստատված է

պարիսպի կից հjուսիսի կողմին վրա կա դարձյալ մի գերեզմանատուն, որ մինչև Ծիլենց դուռը կհասնի։

Ծիլենցեն դեպի արևմուտք ալ կշարունակվի գերեզմանը մինչև 30—45 քայլ պարիսպի հետ միասին, ասկեց անդին այլևս հաճախ կընդհատվին պարիսպին հետքերը մինչև կամուրջին արևմտյան կողմի վեր բարձրանալու ոլորապտույտ ճանապարհի գլուխը։

Կամուրջեն դեպի արևմուտք ծռվող ճանապարհը քաղաքի առաջին պարիսպեն ներս մտած է մզկիթի հետևին ձորին տակի բերանը (հարավային կողմը մզկիթին)։

Միջնաբերդի տակի դուռը չհասած, 50—60 քայլի վրա կա մի գերեզման ևս գետափին ժայռի եզերքին մոտ։

Կամուրջեն ուղիղ գետափով դեպի արևմուտք սկսվող ճանապարհը, որ կբարձրանա ոլորապտույտ դեպի վեր, դուրս կուգա առաջին պարիսպի շարքին վրա մզկիթի և միջնաբերդի մեջտեղի ուղղությամբ և կշեղվի հանդերից դեպի արևմուտք, ուր արդեն կբաժանվի ճանապարհը զանազան կողմերու վրա։ Այս դռնեն մնացած է միայն գետափի կողմի պատը, մյուս մասերը բոլորովին փլած են, հայտնի է, որ ունեցեր է բավականին զարդարուն մուլյուրներ դռան եզերքը, որովհետև մոտը թափված քարերուն մեջ կան քանդակազարդ քարեր, որոնք նման են բավական պրոֆ. Ն. Մառի միջնաբերդի մեջ բացած Ծաղկոցաձորի կողման դռան քարերու քանդակներուն։

Այս դուռն Աշոտի պարսպի սահմանին մեջ կգտնվի, թերևս Աշոտի ժամանակեն գոյություն ունեցած է։ Արձանագրության հետք ամենևին չգտա։ Եթե պեղված քարեր մաքրվեն, կարելի է որ դուրս գան արձանագրություններ և ուրիշ բաներ։ Դռնեն դեպի հյուսիս, լանջին վրա 50—60 քայլ բարձրանալով կհանդիպենք քարակույտ ավերակի մը, ուր կան շատ մը տաշած քարեր, այս նման է եկեղեցիի մը ավերակին, մոտերքը կան քանդակազարդ խաչքարեր, ի միջի այլոց կա մի սյուն 27 սմ. տրամագծով, կարմիր քարով, և նման է եկեղեցիի ներսի որմասյունի, նաև կամի ուրիշ մուլյուր և կա մի փոքր խաչքարի պատվանդան աստիճանավոր։ Այս կույտը կգտնվի Ամենափրկիչի ավերակի ուղղությամբ, թերևս անկից ալ գլորված քարեր կգտնվին այստեղ և այս մուլյուրները այդ եկեղեցիինը ըլլան։ Համենայն դեպս այս քարակույտին տակ ալ անպայման մի հին եկեղեցվո փլատակ կա պահված։

ՄՐԵՆԻ ՏԱՃԱՐԸ
1909 թ. հունիս 13-ին եկա Մրեն

Այս, տաճարը 7-րդ դարու Կամսարականներու գործ է։ Շինված է ընդարձակ դաշտավայրի վրա, որուն չորս կողմը մեծ տարածության վրա ցրված են հին բնակչությանց և այգեստաններու հետքերը, այնքան ընդարձակ, որչափ Անին կամ անկից ավելի։

Ինչպես ուրիշ տաճարներու, նույնպես այս տաճարին ալ վիճակվեր է կարևոր փոփոխությանց ենթարկվել, որոնց գլխավորագույնն է իմ կարծիքով արևելյան աբսիդին դուրս շեշտվելը։

Արտաքուստ թեև պատերը հաճախակի նորոգության են ենթարկված, նաև արևմտյան երկու անկյունները