զձեռս իմ սրբութեամբ և շուրջ եղից զսեղանով քով» խոսքը։
Սեղանին դրված տեղը, այսինքն աբսիդին հատակը ավելի բարձր շինեցին հասարակության տեղեն զանազանելու համար, ըստ որում սա սրբարանին փոխանցումն էր։ Խաչկալը, որ եբրայական Տապանակ ուխտին տեղը բռնեց, պատշաճապես հորինվելեն հետո, վրան զետեղեցին խաչը, որը Քրիստոսի աներևույթ ներկայությունը կհիշեցներ ինչպես Տապանակին մեջ Էհովվայի աներևույթ ներկայությունը կհիշեցներ սրբություն սրբոցը, Տապանակին մեջ դրված տասն պատվիրանաց քարե տախտակին և օրինաց գրքին փոխարինեց ս. գիրքը, մանանային տեղը հաղորդությունը՝ գոյափոխյալ Մարմին տյառն սրբատուփով կամ սկիհով։ Եբրայական տաճարի սրբարանին վարագույրը նույնությամբ ընդունվեցավ քրիստոնեից մեջ նույնպես նաև պաշտաման հատուկ շատ մը սպասներ, ինչպես յոթը ճյուղերով աշտանակ, բուրվառ, խնկաման։ Ծիսակատար կղերականներու հագուստներ ևս անփոփոխ նույնն են քրիստոնեից մեջ, ինչ ձևով որ Մովսես շինել տվավ դեռ անապատին մեջ, շատ թեթև քրիստոնեական խորհրդանշաններու հավելումներով։ Գլխավոր տարբերություն մը եթե կար եբրայականին և քրիստոնեականին սկզբնական շրջանին մեջ, այն ալ եպիսկոպոսական աթոռը աբսիդի խորը դրվելով՝ մնացյալ հոգևորականներու աբսիդին համահավասար ուղղությամբ շարվելն էր․ այս կերպ զետեղման պատճառ տվին բազիլիքները, եպիսկոպոսը իբրև եկեղեցվո պետ այնտեղ պատշաճ համարեց, ուր որ բազիլիքի մեջ թագավորը կնստեր իբրև աշխարհական պետ, սակայն այս կերպ կարգադրթյունն ալ բոլորովին կամայական կերպով չեղավ, կղերը հիմք գտավ այս ձևին պատշաճության Հովհաննու Հայտնության Ե գլուխին մեջ, ինչպես նաև ուրիշ քանի մը արարողություններու։ Ինչպես կերևի, եպիսկոպոսական աթոռին և քահանայից ու դպրաց դասին աբսիդին մեջ տեղ բռնելու սովորությունը ընդհանրապես չընդունվեցավ, գլխավորաբար հունաց եկեղեցին էր, որ երկար ատեն պահեց այդ ձևը. մինդեռ արևելյան եկեղեցիներեն մեկ քանին կամ շատ շուտով փոխեցին այդ ձևը և կամ բնավ չընդունեցին և քահանայից դասուն հատկացուցին խորանին անմիջապես հաջորդող մասին վրա, որ կգտնվեր ժողովրդյան բաժնին և սեղանին մեջ տեղ. ասով թե՛ նմանություն տվին հին ուխտի ծիսական ձևին և թե՛ խորհրդավորություն մը քահանայից պաշտոնին որպես միջնորդ աստծու և ժողովրդյան մեջ։
Բտզիլիքներու մեջ եղած սյունաշարերը, դյուրացուցին հին օրենքեն քրիստոնեության անփոփոխ կերպով անցնող կանանց գավթի բաժանման խնդիրը, մեկ սյունեն մյուսը ձգված երկաթե ձողերու միջոցով կախված վարագույրներով զատեցին սրահին մեկ թևը և հատկացուցին կանանց, իսկ մյուս թևը մինչև առանձին հեթանոսաց գավիթ շինվելը կծառայեին իբր հեթանոսաց գավիթ, կամ երեխայից և ապաշխարողաց բաժին, կեդրոնական մեծ թևին մեջ բռնեցին ճշմարիտ քրիստոնյաները հանդեպ խորանին, ուրկից համարձակ կտեսնեին եկեղեցական բոլոր արարողությունները և կլսեին ընթերցմունք կամ սաղմոսերգություններ։
Ուրեմն այս կարգադրությամբ Քրիստոսի եկեղեցին ալ ունեցավ հետևյալ գլխավոր հատակագծային բաժանումները, գրեթե նման նախընթաց դարերու զանազան դավանությանց պատկանող ազգերու կրոնական տաճարներուն.
1․ Աստվածային աներևույթ ներկայության գահը.
2. Քահանայից բաժինը.
3. Ժողովրդյան սրահ.
4. Հեթանոսաց գավիթ։
Պետքը ստեղծեց բնակարանները, իսկ ճաշակը անոնց զանազան զարդարանքները։
Նախնադարյան ժամանակներու մեջ բնակարանները սկսվեցան ստորերկրյա նկուղներե և քարայրներե․ ու մարդկության զարգացման համընթաց զարգանալով փոխվեցան մեր օրերու մարմարյա և բյուրեղյա հրաշագեղ պալատներուն։
Այս շինություններու արվեստը եղավ ճարտարապետության և անոնց ձևերը եղան ոճ:
Շենք մը իր ընդհանուր ձևին մեջ ունեցավ ոճերու երեք գլխավոր ստորաբաժանումներ, որոնք են ներքին բաժանում, շինության կերպ և զարդարանքներ, ասոնք ալ եղան ոճեր և գործածվեցան շատ անգամ իրարմե անկախ։
Այս ոճերը, ամեն երկրի մեջ, ըստ միջավայրի տարրական պահանջներու, իրարմե տարբեր ուղղություն ստացան, որով ծագում են մինչև մեր օրերը անհամար ճյուղերու բաժանվեցան, այնպես որ ոչ միայն երկրե երկիր, այլ նաև քաղաքե քաղաք նորանոր ոճերու ծնունդ տվին։
Ներքին բաժանումները ծնվեցան յուրաքանչյուր երկրի ընտանեկան և տնտեսական պահանջներու համաձայն. շինության կերպը զանազանվեցավ նույն երկրներու արտադրած շինվածանյութերու տեսակին և կլիմային համեմատ, իսկ զարդարանքներու մեջ դեր խաղացին միջավայրի բնական դիրքերը, զիրենք շրջապատող բնությունը և անոնց ազդեցության տակ զարգացող ժողովուրդին ստեղծագործական ոգին ու նրբացած ճաշակը։
Մի քանի երկրներու մեջ կրոնքը ոչ նվազ նշանակություն ունեցավ գեղարվեստի ծաղկման և անհամեմատ արագ զարգացման վրա։ Ըստ ամենայնի ճոխ ու հսկա շինություն մը շինելու համար, նախաքրիստոնեական դարերու մեջ այնքան յուրահատուկ ձևեր և հարամասունքներ ստեղծվեցան, որ հետագա սերունդներու մեջ, նախապես պատրաստված բազմաթիվ նյութերու տարբեր-տարբեր դասավորությունները եղան ոճեր։
Հետագա սերունդներն ալ անպտուղ չմնացին, անոնք ալ ըստ իրենց միջավայրի և ճաշակի զարգացման աստիճանի, բազմաթիվ ճյուղեր պատվաստեցին այդ բազմադարյան ուռճացած հաստ բունի վրա։ Հին ձևերը կոկեցին, նրբացուցին և խառնելով ճաշակի ու
- ↑ Արտատպվում է «Հուշարարի» 1907 թ. № 1-ից (էջ 9-10)։ Կազմող
