Էջ:Armenian architecture, Toros Toramanian.djvu/51

Այս էջը հաստատված է

մեր ամենեն խնամքով կառուցված շենքերն կգերազանցեն: Եվ ոչ ոքի թող տարօրինակ չթվի, որ ասենք թե 31 մետր լայնություն ունեցող միակամար մի կամուրջի կամարագագաթը 105 սանտիմետր միայն թանձրություն ունի։

Չըրփըլու գյուղի առջև շինված կամուրջը ավելի գերազանց հատկություններով օժտված է, որը ոչ միայն այսօրվա ավերակ վիճակի մեջ իսկ հպարտ է յուր ահեղ կառուցվածքով այլև իր վրա ունի անցյալումն բարձր տեղերը ոռոգելու համար ջրուղի եղած լինելու նշաններ։ Այս կամուրջը թե՛ ավելի լայն է և թե՛ ավելի բարձր՝ քան Անիի կամուրջը։ Այս երկու կամուրջները քանդվել են թուրք-պարսկական կռվի ժամանակ պարսիկների ձեռքով՝ թուրքերի արշավանքը դժվարացնելու համար։ Մնացյալ յոթ կամուրջները թեև ավելի քանդված և ավերակ, սակայն ցույց են տալիս միևնույն մեծությունը և արվեստագործական վեհությունը։ Այս կամուրջների շինության ոճը եթե քննենք, պիտի տեսնենք, որ իրենց պարզությամբ, ոճի հատկություններով իրենց կամարների ձևով, տեղ տեղ քաշված moulure-ների պարզությամբ ու գեղեցկությամբ կպատկանին տեղական հայկական ոճին (այստեղ կարելի է հիշատակել Դեբեդի կամուրջը)։ Շիրակի ամեն կողմի վրա կարելի է տեսնել ձեռագործ ճանապարհների մնացորդները, որոնք մի քանի վերստ երկարություն են ունեցել և այն տեղերը ուր ժայռերի և խութերի են պատահել, ճեղքել են բազալտի ժայռերը պետք եղած լայնությամբ և երկարությամբ և շարունակել են ճանապարհը (Բագարան, Անի, Աղջաղալա, Ղըզղալայի հյուսիսային կողմը և այլն և այլն)։ Ոռոգման համար ջրանցքների սիստեմով և բազմազանությամբ հետաքրքրվողներին խորհուրդ կուտայի տեսնել ամենաուշը Բագրատունիների օրով շինված Ամբերդի ջրանցքները, որոնք խորաձոր լանջերի վրա շինված են անջրդի հողերը մշակելու համար։ Ամբերդի գետի միայն աջ լանջին վրա սկսած ցածից մինչև վերին ձորեզրը 13 հատ ջրատար առուներ են շինված, որոնց մեկ քանիսը դեռ մինչև այսօր օգտագործում են շրջակա գյուղացիք մինչև Տեղեր կամ Կոշ գյուղերը։ Ամբերդի ձախ ձորալանջին նույնպես հինգ հատ ջրատար առուներ են եղել, որոնք բուն Ամբերդի բերդաշրջանը ոռոգելով, անցնում էին շրջակա արևելյան և հյուսիսային գյուղերը, որոնք այժմ անբերրի են առուների խանգարման պատճառով։ Նույն դրությունը կարելի է տեսնել նաև Անիի շրջանում, որ մեծ քանակությամբ ջուր բերված էր Ալաջա լեռան և Գետիկների աղբյուրներից, որոնք ոչ միայն ոռոգում էին շրջակա ամբողջ այգիներն ու պարտեզները, այլև լեցնում էին քաղաքի հյուսիսային պարիսպի առջև փորված լայն խրամատները, և անցնելով այս խրամատներից քաղաքի արևելյան և արևմտյան լանջերում եղած այգիներն ու պարտեզները, ոռոգելուց զատ դարձնում էին շատ ջրաղացներ և ձիթհանքի քարեր։ Այս ջրատար առուների հայտնի հետքերը այսօր ևս կարելի է տեսնել Եղվարդում․ Գր․ Մամիկոնյանի շինած բազմանկյունի եկեղեցիի մոտերը Սոգյութլիի ձորալանջերի վրա և այլ տեղեր։ Մենակ Անի քաղաքում շինված են հինգ հատ բաղնիքներ, բացի պալատական բաղնիքից, որոնց չորսը պարիսպի մեջ են, իսկ մեկը