հարավային և արևմտյան ճակատները, որովհետև այդ ճակատների վրա 5-րդ դարու ոչ մի հետք չի մնացել, սակայն 7-րդ դարուց սկսած 11-12-րդ դարերի նորոգության նմուշները գոյություն ունենալուց հետո, խիստ ակնբախ են 17-րդ դարուց սկսած մինչև մեր օրերը եղած նորոգությունները, մասնավորապես ստորին մասերի վրա։
.jpg)
Այս ավելի քան 12 դար անտերությունից քանդման և ավերման ենթարկված շենքը, իբրև մայր աթոռ այն հանգամանքը չէր վայելում ինչպես այժմ։ Ոչ միայն զանազան տեղափոխություն կատարել կարելի էր, այլ և, ըստ Ղազար Փարպեցու, Վահան Մամիկոնյան վերաշինում է տաճարը իբրև «գործ նախնաց իւրոց» (անշուշտ մոր գծով ինքզինքը Պահլավունի էր համարում) ոչ իբրև մայր աթոռ, հետևաբար, երբ 5-րդ դարու վերջերը աթոռը Դվին փոխադրեցին, այլևս ուշադրություն չդարձրին Վաղարշապատի վրա։ 7-րդ դարում Կոմիտասը ընդօրինակում է Վահանի տաճարի ձևը Հռիփսիմեի համար և նորոգություններ է կատարում կաթուղիկեի վրա։ Իսկ Ներսես Շինող իր կանգնած Զվարթնոցի մեջ մարմնացնում էր Վահանի եկեղեցիին ձևը քիչ ավելի ընդարձակելով։ Իսկ Ներսես 3-րդից հետո մինչև 17-րդ դարը այլևս ուշադրություն չդարձնելով, Առաքել պատմագրի նկարագրած վիճակին հասավ։
Էջմիածնի տաճարի վրա, 1682 թվականին Եղիազար կաթողիկոսի ձեռքով կանգնված երեք փոքր զանգակատներեն մեկը՝ հարավային աբսիդի վրայինը, անակնկալ կերպով փլած է 1921 թ. մարտի 27-ի առավոտյան ժամը 4-ին, և փլուզման ցնցումով ու քարերու միմյանց բախումով մեծապես վնասվել էր ներքևի հնադարյան աբսիդը։
Վանքի միաբանությունը հետաձգել էր փլած և վնասված մասերի վերանորոգումը, միայն բավականացեր էր նույն տարին փլատակը մասամբ մաքրելով և աբսիդի վրան մի թեթև փայտյա ծածկ դնելով։
Այս տարի, միաբանությունը թե՛ զանգակատան և թե՛ ուրիշ հարկ եղած մասերի նորոգության համար, կազմել էր մի շինության հանձնաժողով, նախագահությամբ Մեսրոպ արքեպիսկոպոսի և անդամակցությամբ Խորեն և Բագրատ արքեպիսկոպոսների։
Հանձնաժողովը ի նկատի ունենալով տաճարի թե պատմական և թե գեղարվեստական նշանակությունը, մանավանդ նրա բազմադարյան հնությունը, որոշեց հրավիրել Հայաստանի գլխավոր ճարտարապետ, ակադեմիկոս Ալեքսանդր Թամանյանին՝ նախնական խորհրդակցության և տաճարի մանրամասն քննության համար, որից հետո կազմել ըստ պատշաճի վերանորոգության ծրագիրը։
Ակադեմիկոս Թամանյանն առաջին այցելության ժամանակ, կարգադրեց որ նախապես բոլոր խախտված և վտանգավոր դարձած մասերը՝ լուսանկարելե և մանրամասն չափագրելե հետո, քանդվեն և խնամքով մաքրվին, որպեսզի հնարավոր լինի լուրջ քննության ենթարկել տաճարն իր բոլոր մասերով։
Այս կարգադրության հիման վրա անմիջապես գործի ձեռնարկվեցավ ներկա 1923 թ․ օգոստոսի 2-ին, և ակադեմիկոս Թամանյանի կողմից արվեստագիտական աշխատանքներին ղեկավար նշանակվեցի ես։
Չափագրելու, քանդելու և մաքրելսւ աշխատանքները տևեցին մոտավորապես երկու շաբաթ, որից հետո
