Էջ:Artcakh history.pdf/154

ու սոցիալական մյուս խավերը։ Մինչև անգամ մի խոսքի եկան Գանձասարի Եսայի կաթողիկոսն ու նրան թշնամի Երից Մանկանց վանքի հակաաթոռ կաթողիկոս Ներսեսը^[1]։

Հյուսիսային լեռնականների դեմ ինքնապաշտպանության գոր­ծը տարերայնորեն վեր է ածվում պարսկական իշխանության դեմ ուղղված ժողովրդա-ազատագրական շարժման։ Այդ շարժման ղե­կավարները ժամանակին այս երևույթի մեջ նշմարում էին հայոց ազգային հանգած իշխանության «նոր նորոգում»³⁰³։

Հայկական ինքնավարության տեղական մարմիններն իրենց ու­ժերը լարում էին լեռնահայաստանում պարսկական իշխանության մնացուկները վերացնելու համար։ 1722թ. Գյուլիստանի, Ջրաբերդի և Գանձակի հայ զինված ուժերը ջանքեր էին գործ դնում պաշտպանելու Լեռնային Ղարաբաղի մատույցները և փակելու Գանձակի ու Թիֆլիսի ճանապարհները պարսիկ և նրանց հարող այն խաների առաջ, որոնք հարկեր էին պահանջում նրանցից կամ հարկահանու­թյան պատրվակով ավերում ու թալանում էին հայկական գյուղերը։ Նման զինաբախումներ տեղի էին ունենում նաև հարևան շրջաննե­րում։ 1723թ. հոկտեմբերին Դիզակի մահալում (Հադրութի մոտ), հայկական զինված ջոկատները խանական հեծյալների հետ ունե­ցան զինաբախում, որի ժամանակ վերջիններս կորցրին 2000 մարդ³⁰⁴։

Արցախահայությունը ոչ միայն թոթափում է պարսկական լուծը, այլև Ավան հարյուրապետի գլխավորությամբ 1724թ. օգնության հասավ Սյունիքի ծանր մարտերում խիզախող Դավիթ-Բեկի զոր­քերին։ Սղնախների զորքի Ղափան գնալը տեղի է ունեցել արտակարգ իրադրության մեջ։ Ղափանից գրություն է ստացվել, որ Բարգուշատի սուլթանը և Նախիջևանի պարսիկ խանը՝ Պարսկաստանի դրածո ֆեոդալները, հարձակվել են Սյունիքի վրա, չորս-հինգ հազար տղամարդ կոտորել և կանայք գերի տարել³⁰⁵։ Համատեղ ուժերով թշնամուն հալածում են Սյունիքից։

1. 1691թ. Ջրաբերդ գավառի Մեծ–Շեն գյուղի Սարգիս քահանայի որդի Սիմեոն եպիսկոպոսը Մռավ լեռան անտառապատ մի խոր ձորի վրա շինեց Երից Մանկանց վանքը, հաստատվեց այնտեղ և ապա, ինքնագլուխ կաթողիկոս դառնալով, սկիզբ դրեց Գանձասարի դեմ ուղղած հակաաթոռությունը։