Այս էջը հաստատված է

մնացորդները30։

Անգամ Արցախի բարբառում կան որոշակի քանակությամբ բառեր, որոնք գործածական են միայն այդ բարբառում, չեն մտել հայերենի ընդհանուր բառապաշարի մեջ։ Այդ բառերը իրենց հնչյունական կազմով ու արտահայտած իմաստով նույնությամբ արձանագրված են նաև հնդկական սուրբ գրքում՝ «Ռիգվեդայում»։ Ըստ «Ռիգվեդայի» Յաման մահվան թագավորության տիրակալն է, մարդկանց մահ բերող աստվածը։ Նույն հնչյունական կազմով և նույն իմաստով բառը պահպանվել է նաև Ղարաբաղի բարբառում. «Էն յաման տարածը» պետք է հասկանալ «Էն մահը տարածը»31։ «Կուլ» կամ «կոլ» հնդեվրոպական նախարմատը վիզ կամ թե կոկորդ է նշանակել։ Գրական հայերենում այդ արմատը պահպանվել է կուլ տալ, կլանել ձևե­րում։ Նույն արմատից են ծագում ռուսերենի «գլոտածը», ֆրանսերենից կոլյե-վզնոցը, մի շարք լեզուներում օգտագործվող կուլմինացիա-բարձրակետը։ Ղարաբաղի բարբառում «կուլ» կամ «կոլ» նախարմատը պահպանվել է գոյականակերպ տեսքով։ Ասում ենք «քյեցավ կոլավն ընգավ» (գնաց վզովն ընկավ)32։

Շումերական էպոսում, որտեղ ներկայացված է Ք.ա. 28-27-րդ դարերի իրողությունները, հիշատակություն կա նաև Արատտայի աստվածային պանթեոնի մասին։ Մայր աստվածուհին կոչվում էր Տուրտուր, որը շումերենից աքքադացիներին փոխանցված «Գիլգամեշ» էպոսում դառնում է արդեն Ուրար Տուտու։ Ուրար մակդիրի կո­րուստով Տուտու բառը հասել է մեր օրերը՝ կրկնակի իմաստով։ Արևմտահայերենում Տուտու նշանակում է մեծ մայր, տատիկ՝ ինչ-որ չափով պահպանելով նախկին իմաստը։ Իսկ Ղարաբաղի բարբառում տուտու են ասում դանդաղաշարժ, անկարող, որևէ գոր­ծում շնորհք ցուցաբերելու անընդունակ կնոջը։ Ըստ երևույթին, այդ հեռավոր ժամանակներում, հայկական ցեղերի միավորմանը զուգընթաց, նրանց աստվածային պանթեոնների միջև ևս մրցակցու­թյուն ու «կռիվ» է եղել, և արևելյան հատվածում հաղթող է դուրս ե­կել Նանե մայր աստվածուհին՝ դառնալով մեծ մայր, տատիկ, իսկ պարտված Տուտուն ստացել է բացասական իմաստ33։

Բառասկզբի հավելուրդային հ-ով բառերը գերազանցապես բնիկ հնդեվրոպական ծագում ունեն։ Հ-ն գրաբարում և