ու զգեստավորված կիսամարդակերպ սպառազեն որսորդների կերպարներ, որոնք հետապնդում են եղջերուների։ Այս պատկերի մեջ շեշտված են անտառների ու որսի աստվածությունները։
Եթե նախորդ շրջանում հայկական կրոնի մեջ գերակշռում էին բնապաշտական և կոսմոգոնիական պատկերացումները, ապա հելլենիզմի դարաշրջանում վերջնականապես ձևավորվում է ամբողջ հայ ժողովրդին պատկանող մարդակերպ աստվածների մի համակարգ, երբ յուրաքանչյուր աստծու կամ աստվածուհու հատկացվում էր իր որոշակի տեղն ու դերը և ընդգրկում էին ոչ միայն բնության երևույթները, այլև հասարակական հարաբերությունների ոլորտները։ Արցախում տեղ է գտել արևի և արդարադատության աստված Միհրի պաշտամունքը։ Ղազախ քաղաքի արվարձաններում պահպանվել է հեթանոսական տաճարի մնացորդներ, որը նվիրված էր Միհր աստծուն։
Ամենայն հավանականությամբ Դադի վանքի տեղում նույնպես եղել է Միհր աստծու տաճար։
Արցախում և Ուտիքում տարածված էր նաև Արամազդի ու Անահիտի պաշտամունքը։
Քարավաճառի շրջանի Չաղրթաղի խաչքարերի վրա պահպանվել է Արամազդ աստծո խորհրդանիշը հանդիսացող քանդակը։ Դիոն Կասիոսի վկայությամբ Կուր գետի առափնյա հատվածում Անահիտի անվամբ կար առանձին մարզ։
Արցախի հնագույն մշակույթի անբաժանելի մաս է կազմում նրա բարբառը։ Նրա տարածման սահմանների մեջ է մտնում Արցախը, Ուտիքը, Փայտակարանը, Սյունիքը։
Արցախահայութունը բազում դարեր շարունակ, անտեսելով դժվարություններն ու կյանքի մատուցած անակնկալները, անաղարտ է պահել ոչ միայն երկրի սահմանը, այլև իր հյութեղ բարբառը, որը հետագա հարյուրամյակներում նոր բնագծերի նվաճման հիմք դարձավ։