Վազգէն Շուշանեան
— Եթէ կ՚ուզէք,— պատասխանեց մեքենաբար՝ անմիջապէս զղջսղով արտասանած բառերուն երկդիմութեան համար,— երբ որ ուզէք...
Յետոյ գիշերը խլեց ու տարաւ զայն՝ զիս ձգելով սալայատակին վրայ առանձին մարդու հոգերուս հետ։ Առօրեան իր պզտիկ հաճոյքները ունի այսուհանդերձ, կ՚ըսէի, ու նոր էակ մը նոր եըկիր մըն է։
* * *
Քալելով վերադարձայ լատինական թաղ։ Գիշերը գեղեցիկ էր, ու ճամբան երազի պէս կարճ։ Փողոցները կասկածելի շէնութիւն մը ունէին, ու մարմնիս խորէն կը լսուէին ճարճատման ձայներ։ Իմաստութեան առաջին հանգրուանը ծանօթութիւնն է, կ՚ըսէի, մինչ մեզմէ շատեը կը հասնին մահուան եզերքներուն՝ առանց իրենց ներքին անդունդք խորաչափած ըլլալու։ Ահա մէկը, որ կը քալէ քաղաքին գիշերուան մէջէն՝ կրելով իր չնչին անձին վրայ իր ողջ հարստութիւնը։ Ան օրերու ու երազներու մեռել մըն է, ու իր՝ երկրի վրայ անցուցած կեանքը ցարդ մթին գիշեր մը եղած է։ Կ՚ուզէի ճանչնալ գիտուն սիրով մը ներքին մարդը, որ կ՚ապրի հետս, ինչպէս մարմնիս ցաւերն ու վէրքերը գիտեմ, բայց կեանքը խիստ կարճ է բազմաթիւ փորձառութեանց համար։
Եղկելիօրէն պիտի մեռնիմ օր մը՝ բոլոր միւսներուն պէս, գուցէ առանց հաշտուած ըլլալու ինքզինքիս հետ։ Էն դժուար հաշտութիւնը ասիկա չէ՞ միթէ։ Կեանքէն դառնութեամբ բաժնուիլ՝ կարծելով, թէ ան ապերախտ եղած է մեզի հանդէպ։ Կ՚ուզէի աղջիկ մը սիրել խորունկ ու անջնջելի գորովով մը ու յետոյ իր ուսին քնանալ։ Ինչ որ գիտեմ ինձմէ, գէշ մեռած մանկութիւն մըն է, ու ոչ մէկ կին կրնայ ինձ պարգեւել, ինչ որ ես տառապանքով պարտաւոր հմ խլել գէշ ծնած մարդու ճակատագրէս։
Կորագլուխ կ՚երթայի, ու քաղաքին գիշերը թեթեւ հովերով կ՚օրօրէր զիս։ Գիշերային թռչունի մը պէս, որ կը լսէ ու կը զգայ երկրին յետին շշունջները, մարմինս յուզումով կը վայելէր քաղաքին քիչ մը խոնջ խաղաղութիւնը։ Ժամը առաւօտեան մէկը հնչեց մթին անկիւնէ մը։ Յիշեցի գաւառական պզտիկ քաղաքը, ուր կ՚ապրիմ, ու գեղջուկ, չարքաշ մարդու անկողինս։ Ամէն ինչ կարելի է խլել ինձմէ, կ՚ըսէի, բացի գիշերէն, որ ստացուածքս է։ Անկողնիս վրայ կ՚երկննամ ու կը զգամ անդամներուս մէջ օրուան յոգնութիւնը։ Քաղցր են քունը նախորդող վայրկեանները, երբ հոգիդ կը տարոււբերի գիշերուան սեւ թեւերուն մէջ։ Մարմինդ կրնայ ննջել, հոգիդ, սակայն, պիտի արթուն մնայ ու մեղմօրէն պիտի խօսի, գլգլալէն պիտի հեծկլտայ իր վիշտը։ Ոտքերս կ՚երկարէի անկողնիս մէջ, ու երկրին քունը կը բաւէր հոգիս խաղաղեցնելու համար։ Յետոյ դանղաղօրէն մարմնիս խորունկ անկիւններէն կը բխէր ու սլաքի մը պէս կ՚ելլէր երազի մը ճեըմակ շատրուանը։ Ու կը վերագտնէի էութեանս էական մասը։
Սէն Միշէլի կամուրջը անցայ հաճելի յոգնութեամր մը, զգալով քունին քաղցրութիւնը։ Այդ պահուն էր, որ քիչ մը հեռուն նշմարեցի Վանիի ստուերը։ Տատանելէն կը բարձրանար ծառուղին, ու իր՝ բարձրահասակ երիտասարդի ուսերը քիչ մը կքած էին։ Յետոյ իմացայ, որ երջանիկ էր երեկոյեան հաւաքոյթին ու Աննայի պատճառաւ։
Կը քալէի հետեւելով իրենց, լրտեսելով իրենց շարժումները։ Ու հեշտութիւնն ու քունը կը թուէին անհնարին ու քաղցր հեռանկարներ։ Կարծես թէ կը վերադառնայի հիւսիսային մառախլապատ երկրէ մը տարիներու մթին առանձնութենէ յետոյ, ու գորովի ծարաւը կը մտրակէր արիւնս։ Չէի գիտեր, թէ ինչու կը սիրէի Վանին ու Աննան, որ չէի ճանչնար դեռ։ Գուցէ իրենց երթն էր գիշերուան մէջ, երկու երիտասարդներու վերելքը ծառուղիէն, որ կը հմայէր զիս։ Կարծես կը ճեղքէին գիշերը՝ յաղթանակէն հմայաթաւի զօրականներու պէս։
348
