90. ԴԵՐԵՆԻԿ ՃԻԶՄԵՃՅԱՆԻՆ
(էջ 346)
Ամբողջությամբ չի հասել մեզ։
Առաջին անգամ, հասցեատիրոջ ծանոթագրությամբ, հրատարակվել է՝ «Հունահայ տարեգիրք», Աթենք, 1928, էջ 238—242։ Զետեզվել է նաև՝ «Բազմավեպ», 1931, թիվ 11, էջ 496—498, Երկեր, 1946, էջ 433 — 436։ Առավել ամբողջական հրատարակվել է՝ Ճիզմեճյան, էջ 80—85, ապա՝ «Նամականի», էջ 115—119։
Տպագիվում է Ճիզմեճյանից։
1. «Մենք զիրար շատ սիրեցինք» կըսես — Դ. Ճիզմեճյանի նամակը չի հասել մեզ։ Հիշյալ նամակով Ճիզմեճյանը Վարուժանին հրավիրել է Թուրին՝ հանգստանալու ընկերական շրջապատում (տե՛ս Ճիզմեճյան, էջ 41)։
2. Գիտեի, որ դու ճամբորդության մեջ ես — 1907-ի գարնանը Դ. Ճիզմեճյանը եղել է Ավստրիայում, Հունգարիայում, Սերբիայում, Բուլղարիայում, Եգիպտոսում, Ֆրանսիայում, ապա Վենետիկից անցել Իտալիայի Թուրին քաղաքը։
3. Պ․ Զարդարյան առաջինն եղավ, որ անուղղակի կերպով ինձ իմացուց քու տեղափոխությանդ — խոսքը Ռ. Զարդարյանի 1907-ի մայիսի 25-ի նամակի մասին է (տե՞ս «Նամականի», էջ 251—252, ինչպես նաև № 85 նամակի № 2 ծանոթագրությունը)։
4. Գրե ինձի, թե իմ մասին ի՛նչ ծանոթություններ տված ես իրեն — հայտնի չէ, Դ. Ճիզմեճյանը կատարե՞լ է այդ խնդրանքը, թե ոչ։ Հնարավոր է, որ հետաքրքրող խնդրի մասին Վարուժանին հայտնած լինի Թուրինում, ուր միասին են անցկացրել ամառային արձակուրդները։
5. Սկսած եմ աշխատակցիլ իր թերթին — տե՛ս № 85 նամակի № 3 ծանոթագրությունը։
6. Իր մեկ քարտով զիս կը հանդիմաներ — հիշյալ բացիկը ԴՎՖ-ում չի պահպանվել, սակայն Ռ. Պազարճյանը իրոք տրտնջացել է, թե Վարուժանը քիչ է նամակներ գրեչ իրեն (տե՞ս «Բանբեր Հայաստանի արխիվների», 1983, № 2, էջ 109)։
7. Իր իշխանական պարտադիր շեշտը — նկատի ունի Ռ. Պազարճյանի 1907-ի մայիսի 24-ի նամակը (տե՞ս «Բանբեր Հայաստանի արխիվների», 1983, № 2, էջ 112—114, ինչպես նաև № 83 նամակի №№ 3 — 5 ծանոթագրաթյունները)։
8. Իսկական ՊԱՏՃԱՌԸ հոգեկան վտանգավոր դրությանս — Դ. ճիզմեճյանը վկայում է, որ Վարուժանի հոգեկան ծանր վիճակի պատճառը եղել է նրա սերը «պելճիքացի տիկնոջ մը» հանդեպ (Ճիզմեճյան, էջ 42։ Տե՞ս նաև Վարուժանի 1908-ի հունվարի 6-ի նամակը, № 104)։
9. «Նիրվանայի հորը» — խոսքը «Լքում (Նիրվանայի հորը)» բանաստեղծության մասին է, որ գրել է 1907-ի օգոստոսի 15-ին Օսթաքեր էուրթում
