Առաջին անգամ տպագրվել է՝ «Անահիտ», 1908, № 1—4, էջ 40։
Վարուժանը ըանաստեղծությունը ուղարկել է Ա. Չոպանյանին՝ «Անահիտում» տպագրելու։ Վերջինս 1908-ի մարտի 15-ի նամակով հեղինակին հայտնել է իր դիտողությունները։ Ահա այդ նամակը.
«Սիրելի պ. Վարուժան Ստացա ձեր նամակը և քերթվածը։ Զմայլելի կտոր մըն է, մին՝ ձեր ամենեն աղվորներեն։ Մի այն տիտղոսը չեմ սիրեր, հղիճ... լավագույն է ոչինչ դնել կամ միայն «Օրհնյալ ես դու ի կանայս»։ «Ազդրերըդ մերկ համբուրեմ»-ն ալ չեմ սիրեր, բարձր ու ազնիվ SeXUaiite քերթված մըն է ամբողջությունը, ուր այդ «մերկ ազդրերը համբուրեյը» գռեհիկ կիվի ինծի»։ («Նամականի», Էջ 263)։
Բանաստեղծը իր 1908 թ. ապրիլի 1-ի նամակով պատասխանել Է.
«Սիրելի պ․ Չոպանյան,
Ձեր սրտի երկերուն շարքին կսպասեմ։ Երիտասարդ սերունդը Ձեզ Հավետ երիտասարդ պիտի գտնե և հաճույքով պիտի կարդա։ Եթե ամեն գաղափար բառ մունենար՝ պետք էր որ աշխարհիս ամբողջ գրքերը բառարան ըլլային, ճիշտ է — «Հղի» տիտղոսը օտարոտի է և քիչ մըն ալ Հասարակ քերթվածին intime ton-ին համար։ Բառ մը կուզեմ, որ ըլլա ազնիվ և հղիությունը իր active և ամբողջ տևողության մեջ նշանակե։ Այդպես բառ մը չունինք. ես շինել ուզեցի «Մայրեղություն» ձևով. բայց աս ալ լսելիքս չգոհացուց. եթե կուզեր գրեր, եթե ոչ առանց խորագրի — ինձի համար միևնույնն Է։ Ես իմ մտածումիս մեջ գոհ եմ, և ուրիշները այդ աստիճան խղճմտորեն մտածելու անձնանվիրությունը չունին։ Իսկ գալով «ազդրերուն», ես հանղգնությունը կսիրեմ՝ բայց շնորհքը ավելի սիրելուս կընդունիմ «Ձեր ազնիվ դիտողությունն». — լավ է դնել այսպես. —
|
(«Նամականի», էջ 137)։
Խորագիրն առնված է Ավետարանից (Ղուկ․ Ա, 42), ուր ասված է. լցաւ Եղիսաբեթ Հոգւով սրբով, եւ ի ձայն բարձր աղաղակեաց եւ տոէ․ Օրհնեալ ես դու ի կանայս, եւ օրհնեալ Է պտուղ որովայնի քոյ. եւ ուստի է ինձ այս՝ զի եկեսցէ մայր Տեառն իմոյ առ իս»։
13. ՀԻՆ ՍԵՐ
(էջ 95)
Պահպանվել Է երկու ինքնագիր՝ № 15զ, Էջ 5—6 և № 13, Էջ 229—323 վերջինս տարբերակ է։
