Էջ:Gorts magazine (1917, issue 1).djvu/228

Այս էջը սրբագրված է

կաղմակերպութիւնները: Եւ նրանց է, որ հայ ժողովուրդը անգնահատելի չափով պարտական է իր բարոյական կերպարանափոխման համար: Առանց նրանց կատարած նախապատրաստական ծանր աշխատանքին հազիւ թէ հայ կամաւորական շարժումը, շնորհիւ իր կազմակերպական խոշոր թերութիւններին, կարողանար իր առջև դրուած ռազմական խնդիրները լուծել այնքան պատուով ու յաջողութեամբ: Ապագայ անաչառ պատմութիւնը հրապարակային խօսքի համար աւելի նպաստաւոր պայմաններում- կարձանագրէ անշուշտ, թէ որպիսի ռազմական կարևոր ծառայութիւններ արին մեր կամաւորները ռուսական բանակին, մանաւանդ որպէս խուզարկու և առաջապահ խմբեր: Այս մասին կան հեղինակաւոր ռուս զինուորականների խոստովանութիւններ:

Ապագայում, երբ հայ հատուցման մեծ ժամը, ո՞վ գիտե, գուցէ հայ կամաւորական խմբերի կատարած ռազմական գործերն ևս հաշուի առնուեն՝ հայ ժողովրդի քաղաքական բագդը տնօրինելու: Եւ քանի այդ ժամը չէ հնչած, ոչ ոք կարող է վերջնական դատավճիռ արձակել հԿայ կամաւորական շարժման քաղաքական նշանակntթեան վրայ հայ ազգային իդէալների իրականացման իրականացման տեսակէտով:

Եւ եթէ այստեղ մենք այնուամենայնի, կամենում ենք շեշետել մեր կամաւորական շարժման բացասական կողմերը, մենք ի նկատի ունենք գլխաորապէս կամաւոարական գործի կազմակերպական յոռի ձեևը, որ շօշափելի լսաս հասցրեց, ինչպէս տեսան, ոչ միայ հայ ազգային ներքին համերաշխութեան, այլ և հայ ժողովրդի արտաքին յարաբերութիւններին…

Սակայն սխալ լինէր կարծել, թէ հայ կամաւոարական շարժման արտայայտութեան ձևն էր միայն, որ առաջադրեց տխուր հետևանքներ. անտարակոյս, կամաւորական խմբերի սոսկ գոյութիւնն ևս ունեցաւ իր բացասական ազդեցութիւնը:

Նախ և առաջ հայ կամաւոարական հայերի համար ստեղծեց մի բացառիկ դրութիւն հանդէպ հարևան ժողովուրդների՝ վրացիների և թիւրքերի: Ժամանակը դեռ չէ եկած հանգամանօրէն խօսելու այս՝ մեզ համար առաջնակարգ կարևորութիւն ունեցող խնդրի մասին: Արձանագրում ենք առայժմ միայն. որ հայ կամաւոարական շարժումը եղաւ գլխաւոր առիթներից մէկը հայ-թիւրքական և հայ-վրացական հարաբերութիւնների լարման Կովկասում…Այս ցաւագին իրողութեան անմիջական հետևանքը արտայայտուեց նրանով, որ հայ ժողովրդի քաղաքական կշիռը զգալապէս ընկաւ թէ պետութեան առջև…

Անհամեմատ աւելի յոռի էր հայ կամաւորական շարժման թողած ազդեցութիւնը սահմանի այն կողմը, Թիւրքիայում, Օսմանեան կառավարութեան և առհասարակ Թիւրք իշխող տարրերի վրայ։

1912 Թուից սկսած, երբ, ինչպէս վերևն ասացինք, Հ․ Յ․ Դաշնակցուքիւնը խզեց իր բարեկամական կապերը երիտասարդ թիւրքերի հետ, մինչև այս պատերազմի բռնկումը՝ հայ-թիւրքական յարաբերութիւնները հետզհետէ