ՀԶ. Հայաստանի Հանրապետության և Թուրքիայի
միջև սահմանը որոշող ԱՄՆ նախագահ Վուդրո
Վիլսոնի Իրավարար վճռի ներկա կարգավիճակը
/հայցադիմումի (compromis) իրավական կարգավիճակի լույսի ներքո/
Վերջին մի քանի տարվա ընթացքում հարյուրավոր ելույթներ եմ ունեցել Հայոց պահանջատիրության իրավական հիմունքների մասին, բնականաբար անդրադարձել դրա առանցքը կազմող Վուդրո Վիլսոնի Իրավարար վճռին (Arbitral award): Այս ելույթներն ինձ հնարավորություն են տվել ոչ միայն հասարակությանն իրազեկել նշյալ հույժ կարևոր հարցի մասին, այլև տրված հարցերի միջոցով վեր հանել հիմնական առարկությունները:
Հաճախ հնչող հարցերից մեկն հետևյալն է. «Ինչպե՞ս կարող է Վիլսոնի իրավարար վճիռը (22.11.1920թ.) իրավազոր (legal) լինել, եթե Սևրի պայմանագիրը (10.08.1920թ.) չի վավերացվել»:
Հարցին պատասխանեմ մի շարք առարկություններով:
1. Միանգամայն սխալ է Իրավարար վճիռը կապել Սևրի պայմանագրի վավերացված կամ չվավերացված լինելու հետ: Նախագահ Վիլսոնը ստանձնել է իրավարարի պարտականությունը ոչ թե Սևրի պայմանագրի հիման վրա, այլ ի պատասխան Փարիզի վեհաժողովի (191920թթ.) Սան Ռեմոյի նիստի (23-27 ապրիլի, 1920թ.) հայցադիմումի (compromis): Նշյալ հայցադիմումը կատարվել է 1920թ. ապրիլի 26-ին, բոլոր Դաշնակից ուժերի անունից հանդես եկող Մեծ եռյակի կողմից (Մեծ Բրիտանիա, Ֆրանսիա, Իտալիա): Դեռևս Սևրի պայմանագրի ստորագրումից մոտ 3 ամիս առաջ՝ 1920թ. մայիսի 17-ին, նախագահ Վիլսոնը տվել է իր դրական պատասխանը և պաշտոնապես ստանձնել է ՀՀ և Թուրքիայի միջև սահմանը որոշող իրավարարի (arbitrator) պարտականություններն ու լիազորությունը:
Սևրի պայմանագրի և Իրավարար վճռի առանձին և անկախ փաստաթղթեր լինելու մասին դեռևս 1926թ. միանշանակորեն գրել է Գերմանիայում ԱՄՆ նախկին դեսպան (1913-1917թթ.), իրավագետ Ջեյմս Վաթսոն Ջերարդը (James Watson Gerard). «Ընդսմին, ինչ վերաբերում է
