Էջ:Khachatur Abovyan, Collected works, vol. 8 (Խաչատուր Աբովյան, Երկերի լիակատար ժողովածու, հատոր 8-րդ).djvu/34

и. ԱԲՈՎՅէԼՆ կրոնական ոգի։ Ինչ որ շի վերաբերում աստձուն ու կրոնին, դա նրանց դործր չԼ: Բայց ոչ մի հարձակողական քայլ այնպես զգա լի, այնպես քքաէ[աԺ> վբդովեցացիշ և աչառու չէ, ինշպես վերջինր։ Նրանք բոլոր արտասահմանցիների ականջնևրը լցրել են ամեն տեսակ անբարոլականութլան, բարքերի ապականութլան վերաբԱրյալ անսիրտ նկա֊ րադրություններով, որ պետր Է վերադրել <iողովրդի այն հատվածին, որը նրանց նկատմամր լավ շի տրամ սպրված, որր, հետնաբար, և' բարեկամ Է և' թշնամի նրանց։ Դաժան, անխնա վերաբերմունք ցուլը տալով այդ ժողովրդի նախկին պայմանների նկատմամր, նրանք ներկայացնում են <Հհայերին^> որպեո ամեն տեսակ անբարեվայելչության հրեշ։ Ատելությունից և անվստահու֊ թյունից դրդված, հայերը այլևս չէին կարող նրանց հետ որևէ շփում ունենալ, հետնաբար էլ ի նչպես երկար կարող էին նրանք հայի վարք ու Րարքը նկա- րադրել, քան այն, ինչ որ իրոք արել են։ Օտարերկրացի ճանապարհորդները, համոթ իրենց, խոստովանում են ժողովրդի որոշ բարի հատկությունները, բայց որովհետև նրանք շեն կարողանում այդ ժողովրդի մեջ պապի իշխանությունը տարածել, ուստի իրենց թույնն այս կերպ են թափում։ Բայց մի բարեմիտ, խելացի, պատմոլթյան ու մարդկային առողջ բանա- կանության ուղեգիծը խիստ հաշվի առնող և մարգ ճանաչող անձնավորություն, կկողմնորոշվի ոչ նրանց, ոչ էլ այլ տեսակէտներով։ օրՄարդոլ պատմությունր նրա բնութագիրն է»,— աս ել է այն մեծ, վեհա֊ հողի մարդը որպես մի պատգամ1՝)։ Ոչ մի ժողովուրդ, այո , ոչ մի մարգ շի կարող ազատ համարվել թուլությունից, պակասություններից, թերությունից^ ֆի զի կական և բարոյ՛ական արատներից, առավել ևս նկատի առնելով, թե որքան ավելի վատթար են եղել նրա քաղաքական կացությունը, նրա կլիմայա֊ կան և ՛աշխարհագրական պայմանները։ Զարմանալի չէ' ապրել օրենքներով և կարդ ու կանոնով ապահովված, կուլտուրական և իմաստուն մի միապետի օրինական իշխանութլամբ բարե- կարդված երկրում, ապրել նույն հավատի, մտածելակերպի և մտայնության, նույն րա րքերի տեր ժողաքրդի մեջ, և ապահով լինել ամեն տեսակետից, կյան֊ քով և ունեցվածքով և լինել ավելի կուլտուրական ու մարդավայել։ Իսկ այն ժամ տնակ, երբ աշխարհներ էին ստեղծվում և կործանվում, պետությոլններ էին հիմնվում և ոչնչանոլմ, ազդեր էին իշխում ևչքանում, երբ մի հեղափոխոլ֊ թյուն կ լան ում էր մլուսին, երբ խորը բարբարոս ությունն իր ամբողջ ծանրու- թյամբ ծավալվում էր ճարտարամիտ, ծաղկափթիթ հին աշխարհի ///րա* ^PF տարրեր ծագումի, տարբեր կենցաղի և մտածելակերպի, տարբեր հավատի ազդեր այնպես ղոբեղ, այնպես ավերիշ իրար կին զարկվում, որպես մահաբեր կատաղի թշնամիներ, այդ բոլորից հետո հնարավո*ր էր դեոևս հոգեկան կորո- ՚1Ւ տեր լինել և րարգավաճել։ Մարդ կորցնում է ամեն մի պատԱական կողւենո֊ րոշում, ամեն մի չափանիշ, երբ մտածում է 'այն ճզոր բախումների և համա- կենտր ոնացումնեբի մառին, որոնք տեղի են ունեցել ասորեստ ան ցին /. րի և բա- րելացիների, պար սիկն երի և մակեգոնա ցիների, հ ռոմա յե ցին երի և հոների, մ ոն ֊ ղոլների և արաբն երի, պարթևների և թուրբերի միջև։ Դրանը բւղորր, նախկին հիշվածներից մի բանիսի շնչին բացաոությամբ՝ մեծ, հւլոր, իրենց բնական ուժով դեո չթուլացած, սակալն վայրենությունից և րռնակալութլունից այլա-