իր մեջ նրա կենցաղն ու իդեալները, նրա գաղափարախոսությունն ու շահերը: Վիպասաններն արտահայտիչ են դարձել այն դասին, որին ծառայում էին, որից և վարձատրվում էին իրենց ասած վեպի համար: Տեսնենք այդ:
2. Ազնվականություն։ — Մեր այս վեպի մեջ բավական ուժեղ կերպով գծագրված է ֆեոդալների կենցաղն ու պատկերը: Այնտեղ ամենից աոաջ աչքի է ընկնում այն, որ թագավորի հետ կան բազմաթիվ ազնվական տոհմեր, որոնց ունեն հողեր, երբեմն նույնիսկ «գաւառատէր», «աշխարհատէր», «գաւառակալ» են: Նրանց վրա է հենված թագավորի իշխանությունը, և նրանցից շատ բան է կախված: Պետական և հասարակական կազմը հենց այդ տոհմերով է։
Կարևոր դեպքում լինում է ժողով, խորհուրդ կամ թագավորի մոտ, կամ առանց նրան: Բայց դրանով չի սահմանափակվում թագավորի իշխանությունը: Այլ ընդհակառակն բոլոր տոհմերը ենթարկվում են թագավորին: Տոհմի «նահապետ» լինում էր տոհմի մեջ ավագը, տարիքով մեծը, բայց, ինչպես երևում է, այդ էլ թագավորի կամքով էր լինում:
- Եւ կացոյց արքայն գՎարդան զերէց եղբայրն
- Ւ նահապետութեանն ազգին իւրեանց,
- Եւ զՎասակ, զմիջին եղբայրն, զիւր դայեակն,
- Ւ սպարապետութիւնն զորավար, լթեան, յիրա պատերազմացն.
- Սոյնպէս և զկրասերն ի պէտս զորացն կացուցանէր։
- Սոյնպէս և զամենայն ազգսն զորացն,
- Մեծամեծացն նահապետացն . . .
- Մեծամեծքն յիւրաքանչիւր գահու,
- Եւ գործակալքն յիւրաքանչիւր չափու . . .
- Եւ այլ յայսմ ազգաց և ի խոնարհ.
- Որ գործակալս անուն,
- Բարձիւք առաջի արքային,
- Պատիւ ի գլուխ բազմէին.—
- Թող զնահապետս մեծամեծո և զտանուտեարս,
- Որք գործակալք միայն էին՝ ինն հարիւր բարձ.
- Որ մտանէր ի ժամ տաճարին ուրախութեանն,
- Բազմակալացն կարգելոց.
- Թոզ զոտնկայս գործակալութեանն սպասու։
Այս ինն հարյուր թիվն, անշուշտ, վիպական չափազանցություն է, ազնվականների թվի մեծությամբ փառավոր ցույց տալու համար «տէրութիւնն թագաւորութեանն Հայաստան երկրին»:
Վերևում տեսանք, որ Արշակը Մամիկոնյան տոհմի նահապետ կարգում է Վարդանին։ Այսպես և Վարազդատ թագավորը, Մուշեղի մահից հետո, այդ տոհմի նահապետ է կարգում Վաչեին։
194
