Այսպիսի դրության ժամանակ բավական չէր հավատարիմ ծառայի գաղափարը, այլ հարկավոր էր և այն, որ ծառան հավաաարիմ լիներ իր բնիկ տիրոջը, «բնակ տերանց, Արշակունեաց քաջ արանց և տան և կենաց» (Բուզ. Գ. 11):
Այս գաղափարն են ահա գարգացրել գուսանները: Դա թագավորող հարստության հայացքն է եղել: Բայց դա միանգամայն և հոգևորականի կարծիքն էր, որ երևում է վեպի մեջ: Նույնը հոգևորականների ձեռով քարոզել է և եկեղեցին, որի շահերն այս դեպքում համապատասխան են եղել թագավորների շահերին: Եթե չլիներ բնիկ տերը, այն ժամանակ պարսիկները պիտի տիրեին իրենց մոգական կրոնով. Այդ հանգամանքը շատ լավ գիտակցել են կաթողիկոսները ոչ միայն 5-րդ, այլ նաև 4-րդ դարում: Եվ այդ հայացքն ևս մտել է վեպի մեջ, միայն Բուզանդի գրչի տակ չափազանց ընդարձակված և թանձրացած գույնով։ «Մերժել զբնակ տեարսն ձեր . . . և օտար տերանց ծառայել»,— ասում է Ներսեսը նախարարներին,— այդ նույնէ, թե «և նոցին անաստուած կրօնիցն ցանկալ . . . ծաոայել անաստուածն մոգութեան անօրինացն և նոցուն պաշառնէիցն» (Բուզ. Դ. 51, այլև Գ. 11): Ուստի աշխարհի և աշխարհի բնիկ տիրոջ համար մեռնելը նույն է և եկեղեցու համար մեռնել: Հակառակ վարվողները դավաճան են և ամեն անարգանքի արժանի: Ահա, վիպասանն ինչպիսի լեզվով է բնորոշում իր թագավորին դավաճանող Փիսակին:
- Արդ մինչ դեռ ևս յոյժ խաղաղութիւն էր
- Ի մէջ թագաւորացն երկոցունց,
- Անկաւ ի տեասնէ խռովութիւն
- Ոչինչ բանիւք, արամբ միով անարգաւ,
- Որ ոչինչ պակաս քան զդև էր մոլորութեամբ . . .
- Ի ձեռն մոլեկան Փիսակայն . . .
- Եւ այսչափ և այսպիսի բանիւք
- Գրգսէր զնա Փիսակն անորէն
- Ի վերայ տեառն իւրոյ բնակի . . .
- Ի կատաղախոս, ի շնաբերանն Փիսակայ . . .
- Ւ բերանսյ շորիկն շոգմոգն,
- Տիրանենգն և տիրադրուժն,
- Տիրասպանուն, տիրամատնիչն Փիսակայ,
- Յայն աշխարհակորոյս յառնէ անտի:
- Բուղ. Գ. 20.
Չպտի կարծել, թե իր տիրոջը՝ Տիրան թագավորին մատնող սենեկապետին արված այդ պարսավանքը վեպից չի ծագում, այլ Բուզանդ հեղինակից։ Վերջինս բնավ չի սիրում Տիրանին և հենց նույն դրվագի մեջ իրենից ավելացրած մասում գրում է . . . «յանօրէնն Տիրանայ», մինչդեռ վիպասանի համար Տիրանը մի «բնակ տէր», մի սիրելի անձ է. նախարարները և «ամենայն աշխարհաժողովք բազմութեանն»
208
