Ավգերյանին և հայր Իգնատիոս Փափազյանին, որ գտանվում էին Հռովմի մեջ «Վահան հաւատոյի» անունով Չամչյանի գործի մասին, կարո՛ղ է մի կերպով ցույց տալ և վկայել այն բանին, թե զանազան էին Մխիթարյան ուղղությունքը։ Դնում եմ այստեղ այդ նամակի բառացի պատճենը։
ՎԵՐԱՊԱՏՈՒԵԼԻ ՎԱՐԴԱՊԵՏԱՑ
ՏԵԱՌՆ ՏԵԱՌՆ ՀԱՅՐ ՄԿՐՏԻՉ ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ ԵՎ ՀԱՅՐ ԻԳՆԱՏԻՈՍ
ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ Ի ՏԷՐ ԽՆԴԱԼ
Ջգիր վերապատուելութեանց ձերոց, գրեալ ի Հռովմայ 9-էն դեկտեմբերի 1815 թվական, ընկալայ ի 16 փետրվարի 1816 թվական. ընթերցայ առաջի մերյանոց զամենայն զբանող, ընդ որ ոչ սակաւ ուրախ լեալ նոցա, փաոս մատուցին տեառն։ Իսկ ես յառաւելն բերիմ լռել և ակն ունիմ թէ լուայց, եթէ չկայցէ թշնամի ընտանի։ Բայց արդ բացից առակաւ զբերան իմ, լուարուք ասեմս և զոր դիտեմ։ Ի հոգնալ իմում զվահան հաւատոյ գրոց լուայ զձայն խորտակման աղեղանոց. զարմացայ և զարմանամ, զի մի էր գրուածն միայնոց, գաղտ ի բնաւից ևս և ի մեծաուրէ իմմէ և ի միաբանիցս. և արով գրուածն միայնոց, գաղտ ի բնաւից ևս և ի մեծաւորէ իմմէ և ի միաբանիցս, և որո՞վ իրաւամբք անկաւ բանն զնասարակօւթեամբ համայն: Եթէ դատապարտելի ինչ կայր ի նմա, իմ էր դատապարտութիւնն. և արդար զի՛ արար: Ես զայն գիր յանձն էի արարեալ դատաստանի ո՛չ այսր և ոչ այնր, այլ սրբոյ եկեղեցոյ զի դատեսցէ որպէս և ախորժէ, իսկ դոքա զիս թողեալ արկին զդատաստանն զճասարակութեամբ մերով: Այն իմ գիրք, զոր գողացան դոքա, ի ձեռս իւեանց էր, և ես ինքե աստ էի, աստ և ոսոխք իմ ութսնիւ չափ աոաւելեաք և Աստուածաբան վերաձայնելք, զարմանք են զի ոչ ոք ի նոցանէ իշխեաց ցայժմ ախոյեան ելանել ընդդէմ իմ յետ բազում անգաճ թախանձելոց իմ զնոսա, այլ փախուստ տուեալ տագնապեցան, և իբրև մեղուք բորոքելաք զհասարակութեամբ մերով դիմեցին անպակառ յայն ատեաճ, յոր եսն եմ ապուինետալ: Զի՞ կայր քո և սոյնպիոեացդ, Հա՛յր Միքայէլ, բազում ինչ ամենայն իրօք
հարմարագրությունը: Մեր չկամենալու պատճառը այն էր,որ չունեին այս նամակի մի այլ օրինակը, իսկ առանց համեմատության, միմիայն հետևելով լոգիկային սրբագրել համարեցինք անտեղի, որովհետև կարող էր փոփոխություն հառաջանալը: Առհասարակ, ինչպես ինքը Զամչյանը վկայում է, նամակը ցույց է տալիս, որ դուրս գրողը սպառված է զորութենից, և պիտի ասել, որ մեք մինչև այժմ կարդացած չէինք Զամչյանի մի գործը, որ այսպես թույլ լիներ, տարակույս չկա, որ մեծապես ներգործել է այստեղ նորա զառամելությանը:
Մերայնոց ասելով իմանում է Մխիթարյան ընկերության անդամքը, որ և արբայանք, որոնց չմերայինքը են կոլլեգիացիք:
Երկյուղ է կրում, որ միգուցե և Մխիթարյանց մեջ լինին կոլլեգիացոց հոգու և ուղղության տեր մարդիկ: Երևի թե պատճառ ուներ կասկածելու. հետևյալ գլխումը կտեսանենք այս պատճառը:
Կոլլեգիացիք Կոստանդնուպոլսի մեջ գողացան այդ գիրքը Չամչյանի բնակարանից և մի մայրապետի ձեռքով, մինչ Չամչյանը պահելով ձեռագիրը բարձի տակ, դուրս էր գնացած սենեկից:
