Էջ:Mikael Nalbandian, vol. 3.djvu/397

հայոց ազդեն որբ և աղքատ մանկունք ասացյաչ դպրատանն ձրիապես ուսումն և լեղոլք ուսանեն և դաոնան յոլրյանց հայրենիքն» («Պատմություն Մուրադյան և Հայկաղյան վար֊ մարանաց և Մխիթարյան աբրայից», գրյալ դիմառնաբար ի Ս. վարդապետն Թէոդորյան, ի Փարիզ, 1866, հ. Ա, էջ 67)։ Սարդիս Թեոդորյանը հաշվի չառնելով կտակի այն անորոշ բացատրությունները, որոնք Մխիթարյաններին բացարձակ իրավունք չէին տալիս գումարները տնօրինել ցանկացա¬ ծին պես, անոլղղակիորեն նպաստում է աբբահայր Լյոլրմ ոլզյանին' բացարձակ տիրա¬ պետություն հաստատելու գումարների վրա։ Վերջինս անվերապահորեն ենթարկվելով Հոո- մի պապին, ջանում էր Մուրադյան վարմարանը փոխադրել Հոոմ և այն դնել պապի ան¬ միջական հսկողության տակ։ Թեև նրան լի հաջողվում դպրոցը Փարիզից փոխադրել Հոոմ, բայց հայ լուսավորչական երեխաներին ղրկելով կտակից օգտվելու իրավունքից, ձյոլրմոլզյանն այդ շնորհը հանձնում է լոկ կաթոլիկ հայերին։ Այն բանից հետո միայն, երբ 1855 թ. գարնանը Ամբրոսիոս և Սարդիս վարդապետ¬ ները վտարվում են Մուրադյան դպրոցից և խզում կապերը Մխիթարյանների հետ, նրանք գիմում են Կ. Պոլսի պատրիարքարանին և հորդորում Հակոբսս պատրիարքին' Մխիթար¬ յանների ձեռքից առնել Մուրադյան կտակի գործածությունը, որն ընդհանուր ազդի երե¬ խաների համար էր սահմանված։ 1855-ի հուլիսի 5-ի նամակով պատրիարքն ուշադրու¬ թյան է առնում այդ առաջարկը և զարմանք հայտնում, որ 40 տարուց ի վեր գոյություն Ունեցող կտակի վերաբերյալ aառաջին անգամն է, որ վավերական գրությամբ կհաղորդվի իրենց ազգային իրավունքը»։ Պատրիարքարանի կողմից որոշ քայլեր են կատարվում այդ Հարցն ուսումնասիրելու ուղղությամբ, բայց նյութական դժվարությունների պատճառով Փարիզ և Լոնդոն ուղարկված պատվիրակները գործը չեն կարողանում շարժել տեղիցւ 60-ական թվականներին, «Հյուսիսափայլից» բացի, այս հարցի մասին բազմիցս խոսվում է և արևմտահայ պարբերական մամուլի էջերում, բայց դարձյալ անարդյոլնք։ ■Ավելի ուշ, 1875 թ., երբ Վենետիկի Մխիթարյանները պատրաստվում էին վաճառել Փա - բիզի վարժարանի շենքը և միացնել Մուրադյան ու Ռաֆայելյան վարժարանները (մի բան, որ կատարում են), Կ. Պոլսի Ազգային ժողովը կրկին զբաղվում է այդ հարցով։ Պարզվում է, սակայն, որ գործնական քայլ կատարել անհնար է, որովհետև, նախ, ամ- բոզջ գործը գտնվում էր Մխիթարյանների ձեռքին, և ապա' «կտակը' անգլիական, վար¬ մարանը գաղղիական, կալվածները իտալական և միաբանությունը օսմանյան հպատա¬ կության ներքև կգտնվեին, ուստի պետք եղավ Մ խիթար յանց պարզ հա յտարա րությամբը խնդիրը փակել» (Մ. Օրմանյան, Ազգապատում, Գ. հատոր, մասն Բ., Պեյրոլթ, 1961, էջ 4362) , Մաղաքիա արքեպիսկոպոս Օրմանյանը, այս հարցի լավագույն ուսումնասիրողը, խնդիրը եզրափակում է հետևյալ գիտոզոլթյամբ. «Թե ոգոր յանի գործունեության և աշխատության արդյունքն եղան Մ ուրադյան և Ռափա յելյան վարժարանները, որոնց դրամագլուխները ազատեց կորսվելու վտանգեն և խրենց ՛նպատակին հատկացուց, բայց և պատասխանատու մնաց կտակները բացարձակ եղանակով Մխիթարյանց հաճույքին հանձնե/ոլ գործին մեջ, որով իր ազատածը ինքը կորուստի մատնած եղավ, ընդհանուր հայության օգտին հատկացյալ հաստատությունները կրոնամոլ ուղղության ձեռքն անցնելուն պատճառ հանդիսացավ, և օգուտը հռոմեադավան փոքրիկ փոքրամասնության սեփականելու առիթ տվավ» (1Г. Օրմանյան, նշված աշխ., էջ 4363) ։ Էջ 146, տ. 34. ...արձանների մեը կանգնած էր և մեր Արշականի Տիգրանի արձանը —