Էջ:Nar-Dos, Colleced works, vol. 1 (Նար Դոս, Երկերի ժողովածու, հատոր 1-ին).djvu/19

հարկավոր է լուսավորություն: Կրթությունը գյուղացու տնսւեսական վի¬ ճակը փոքրիշատե բարվոքելու ամենակար6 է: Գյուղացու թշվառու¬ թյունը արդյունք է վաշխառուների, վայրենի հարստահարության, «սազա¬ կան բանկերի բացակայության, գյուղատնտեսական հին մեթոդների: Սրանք հիշեցնում են «Նոր-Դարի» սոցիալ-տնտեսական հարցադրումները: Նմա¬ նություններ կան և' աոանձին, և' ընղհանուր հարցերում, օրինակ' հողի մշակության եվրոպական աոաշավսր եղանակի, ցարիզմի ազղային քա¬ ղաքականության հանղեսլ բացասական վերաբերմունքի, ազգության, եկե¬ ղեցու, լուսավորության, ազատսւզրսւկսւն շարժումների: Իրականության փոիւարինումը պատրանքով ու աոասպելով, դեպրե¬ սիան Շանյանին հետևողականորեն վերածում են կենդանի դիակի: Սեփա՞¬ կան պասսիվության մեշ նրան տանջում է «անձնաքննության թույնը»: Նար-Դոսը և' պատկերում, և' հետազոաողի համբերությամբ ֆիքսում է իր կերպարի հոգեբանական շարժումը: Նա դիմում է ներքին Լ արտա¬ քին վիհակների, մեկով լրացնելով ու հաստատելով մյուսը: Անցումներն այնպիսին ես, որ կերպարների իւոսքը, արարքը, հեղինակային արժեվո- րումը, վերլուծումը շաղկապվում են բաբաիաւն ամբողշաթյամբ: Կեր¬ պարին քննելով հերսից ու դրսից, նկարագրելով մեկնաբանում է գիտնա¬ կանին հատուկ անաչառությամբ, առավելապես հոգեբանական կողմը: Նւսր-Դոսն անդրադարձնում է Շահյանի տրամադրության Փոփոխություննե¬ րը, ուրախությունը, ցնորքները, հուսահատությունը, սեփական ոչնչու¬ թյան գիտակցությունը, մտորումները՝ լի ներքին բախումներով, կովով ինքն իր դեմ; Հոգեկան պրոցեսների ողշ գամման հմուտ վերհանումներով ծառայում է գլխավոր նպատակին՝ հոգեբանական վերլուծությանը: Կյանք- սեր-մարմին-մահ, իդեալ-հոգի-անմահությոլն տարբաժանումները կերպար¬ ներին անջատում են մեկ կամ մյուս շղթայում՝ Արմենակը, Աշխենը, երկ¬ րորդի, Շահյանբ, Բազենյանը, ձդանևիչը' աոաշինի: Իհարկե, սա լա¬ վագույն դեպքում սխեմա է, թելադրված վեպի բովանդակությամբ, այսու¬ հանդերձ շեշտում ենք նախ հենց «Մահը» վերնագիր-հարցադրման ենթի¬ մաստը «դարզելու համար: Կնոջ միթոսը ի սկդբւսնե քողազերծված պարունակում է Լ իր բացա¬ սումը, պարունակում է ավերիչ մի զորության' սեր-կյանք-մահ անքակտելի, նյութական, բնական պրոցեսի ներհատուկ օրենքներով: Ահա թե ինչու, տրվել առասպելյալ կնոշը նշանակում է նախապատրաստվել մահվան: Շահ- jut up ձմեռվա երեկոյին, մեծ քաղաքի փողոցում, ապրում է մահվան սար¬ սուռը: Հենց այստեղ էլ, թե հոգեբանորեն, թե տեսականորեն (վերջում հանդա մա նա լի շարադրված Շահյանի նամակում) վճռվում է միակ ու ան¬ խուսափելի ելքը: Հիմնովին պատն առա բանվում է Շահյանի ընթացքը դեպի մահ և գաղափարների ռոմանտիկական դասդասումը, մահ-անմահության, հոգի-մարմին դուալիզմը, երևույթների բևեռացման ձգտումը, իրոք որ տարօրինակ կերպով չեն խանգարում, նույնիսկ նպաստում են ճշտու¬ թյան к հոգեբանական անալիզի սկզբունքին: «(Ռոմանտիկական» նատու¬ րալիզմը անում, ծավւս|վօւմ է բուն իրականության ոթւրտներում, բնա¬ կանի ու սոցիալականի հետ ներդաշնակված: Էլիզա {էդանեիչը սեփական 2* -19-