սրտի և հոգու ոչ մի թելը գոնե այնպես, ինչպես գուցե երևակայում է ինքը։ Նա պիտի հեռանա հայ կյանքի բեմից և արդեն հեռանում է, իհարկե, ոչ ինքնահոժար, այլ պատմության անողոք մտրակով, ժամանակի խստաշունչ փոթորիկով... Այդպես է բնության դաժան օրենքը, ապարդյուն է նրան դիմադրել։
Փարիզի հայ եկեղեցին գտնվում է Շանզելիզյան շրջանի գեղեցիկ փողոցների մեկի վրա, որ կրում է XVI դարի նշանավոր արձանագործ-ճարտարապետ Ժան Գուժոնի անունը։ Փոքրիկ է այդ փողոցը, բայց հայտնի է իր մերձավոր անցյալի մի ողբերգությամբ։ Անցյալ դարի վերջին քառորդի չգիտեմ ո՛ր թվականին այդ փողոցի վրա բացվում է բարեգործական նպատակով մի ցուցահանդես, կամ, ինչպես ասում են, բազար։ Չգիտեմ ինչից, հրդեհ է ծագում, բազարն այրվում է ամբողջովին, այրվում են և մոտ 150 հոգի, մեծ մասամբ արիստոկրատ և բուրժուա ընտանիքներից։ Ահա այդ հրդեհի տեղում է շինված հայ եկեղեցին, մի կաթոլիկ եկեղեցու հարևանությամբ։
Ես գնացի եկեղեցի մի քանի փարիզաբնակ հայ մտավորականների հանդիպելու համար և հանդիպեցի մի խումբ ռուսահայ բուրժուաների։ Ցարական կառավարության ձեռնարկած և դաշնակցականներից ու մուսավաթիստներից հրահրված հայ-թրքական եղեռնը ստիպել էր նրանց իրենց կաշվի փրկությունն ապահովել Եվրոպայում, մանավանդ Փարիզում։
Պետք է ասեմ, որ ես անձնական ծանոթություններ ունեցել եմ Թիֆլիսի և Բաքվի բուրժուազիայից միայն մի քանիսի հետ։ Բայց ճանաչել եմ ամենքին իրենց անցյալով ու ներկայով, և այսօր էլ յուրաքանչյուրի պատկերը վառ կենդանի է իմ հիշողության մեջ իր գեղարվեստական ամբողջությամբ։ Իհարկե, նրանք էլ ինձ են ճանաչել... և ատել են, ատել են ավելի, քան ես նրանց։ Ատել են այն սուր ատելությամբ, որով կարող էր ատել Միդաս թագավորը իր սափրիչին, եթե սա հանդգներ ճշմարտությունը փոսի մեջ թաղելու փոխարեն, ասեր նրա երեսին՝ «տեր, ներիր, քո ականջները իշի ականջներ են»։ Ես չէի վախենում հայ
