հոն ամենքը երկաթե գդալներ ունեին, իսկ մենք թղթի կտոր մը։
Այժմ Մինաս Չերազի ողնաշարը ծովել էր, նա ընկճվել էր ու գրեթե խեղճացել։ Մարդը Բեռլինի դաշնագրության 61-րդ հոդվածը դարձրել էր ոչ միայն ազգի, այլև սեփական կյանքի հանգրվանը և հանկարծ տեսնում էր, որ այդ ժանգոտված ու բթացած զենքն էլ խլում են նրանից։ Կարելի՞ բան է, որ մարդկությունը այդչափ անարդար ու քարասիրտ լինի։ Պետք է շարունակ խնդրել, աղերսել. և Մինաս Չերազն աղերսում էր։ Ով կարդացել է նրա Armenie թերթը, չի կարող չհիշել, թե որքան միապաղաղ, միահնչյուն ու ձանձրալի էր մուրացկանի աղերսը՝ «ողորմեցեք»։ Ինքը Մինաս Չերազը շատ լավ զգում էր, որ իր թույլ ձայնը չի հասնում և անզոր է հասնելու Եվրոպայի խուլ ականջներին։ Եվ ահա մի օր, վերջապես, վճռեց լռել և լռեց։ Ամենախելոք գործն այդ էր, որ նա արավ։
Այս անգամ նա ինձ վրա թողեց ցավալի տպավորություն։ Հիսունուհինգ տարեկան մարդու համար հիասթափումը կես մահ է։ Նախկին Չերազից մնացել էր միայն կեսը — բնածին հումորը, իրերի և մարդկանց ծաղրելի կողմերը ցուցադրելու ձիրքը։ Հիշում եմ նրա չհրապարակված, օրիգինալ անեկդոտները, նրա ծայր աստիճան հետաքրքրական պատմվածքները սուլթանների և փաշաների կյանքից ու բարքուվարքերից։ Տխուրը նա պատմում էր էպիկական հանդարտությամբ, կարծես նրա բերանով խոսում էր մի ճգնավոր։ Ծաղրելին պատմելիս, նա ինքը երբեք չէր ծիծաղում, pince sans rire էր Պետրոս Ադամյանի պես։ Եվ նրա դեմքի արտահայտությունն ու աչքերի հեգնանքը համապատասխանում էին նրա պատմվածքներին։
Զարմանալի երևույթ, կյանքումս տեսել եմ մեկից ավելի մարդիկ, որոնք դիտեն բերանացի սքանչեչի պատմել, բայց հենց որ գրիչ են վերցնում, ձիրքը չքանում է։ Այդպիսի տպավորություն թողեց ինձ վրա Մինաս Չերազի ֆրանսերեն պատմվածքների մի ժողովածուն։
Թուրքիայի 1908 թվականի հեղափոխությունը մի փոքր թևավորեց Մինաս Չերազին։ Սահմանադրությունը
