թուրքերին Հովսեփ քահանա Տեր֊Մինասյանցի դեմ, բայց չասացին, ով է նրանց համար թարգմանել հանգուցյալի գրածները․․․
Ռուս զորքերի հաղթական արշավանքի լուրը Ալաշկերտ հասնելուն պես գազանության առաջին զոհը դառնում է ապաբախտ հայրենասերը։ Կարծես մի խեղճ հայ քահանա է եղել այդ արշավանքի սկզբնապատճառը։ Թուրքերը բռնում են նրան, ծեծում, անարգում, տանջանքների ենթարկում։ Այնուհետև կտրում են նրա գլուխը, աչքերը հանելուց հետո, տնկում են մի ցցի վրա և երեք օր, երեք գիշեր շրջեցնում Ալաշկերտի փողոցներում։
Հայերը ահաբեկվում են։
Մինչև տեր֊Նիկոլի «ի վերջին՝ Երուսաղեմը» արցունքներ էր կորզում հանդիսականների աչքերից, մի մարդկային մարմին սփռվեց երեսն ի վար գերեզմանի վրա և գրկեց նրան ինչպես կենդանի տապանաքար։
— Ո՞վ է այդ ողորմելին։
— Սպանվածի հորեղբայրը։
— Հայր չունի՞։
— Ունի, Ղարսում քահանա է։
— Չ՞ի տեսել իր որդու դիակը։
— Ոչ։
— Գերեզմա՞նը։
— Ոչ։
— Ինչո՞ւ։
— Ճանապարհի ծախս չունի գալու։
— Իսկ ընտանի՞քը սպանվածի։
— Չորս փոքրիկ զավակներ է թողել, առանց որևէ ապավհովության։
— Ի՞նչ են անում նրանք։
— Թափառում են դռնեդուռ իրենց մոր ձեռքը բռնած․․․
XVI
Ալաշկերտից տասնուհինգ վերստ հեռու կա Խասթիր անունով մի գյուղ, բաղկացած 160 տներից, որոնց կեսը լուսավորչական է, մյուս կեսը կաթոլիկ։
