Էջ:Smbat Shahaziz, Chaphatso yerker.djvu/362

Այս էջը սրբագրված է

հանդիմանություն կարդալ գրաքննիչին, որ թույլ է տվել այդ գիրքը ապա գրվելու, և 3. հսկողության տակ առնել գրքի հեղինակին, իսկ սույն զեկույցիս ճշգրտության վերահասու լինելու համար, «Լևոնի վիշտը» գրքի մի օրինակն ուղարկել Ալվազովսկի վարդապետին և պահանջել նրա կարծիքն այդ գրքի մասին։ Ճշմարտությունը այդ գրքի մասին ուրիշ անձերից, մանավանդ Պետերբուրգի հայերից, որոնք պատկանում են Նալբանդովի կուսակցության, Դուք չեք կարող իմանալ։

Անձնվեր կառավարության և հայրենիքին.

(տե՛ս Սմբատ Շահազիզ, Երկեր, 1947, էջ 250—251)։

Աշոտ Հովհաննիսյանի կողմից առաջին անգամ հրապարակված ռուսերեն վավերագրի թարգմանությունն է, որը համադրվել է և ճշտվել (տե՛ս Մ. Նալբանդյան, Անտիպ երկեր, Եր.-Մ., 1935,էջ 705)։

Եր. Շահազիզը հավանական է համարում, որ վերը բերված լրտեսագրի հեղինակը եղել է Հովսեփ Չերքեզյանը։ «Մեզ թվում է,—ենթադրում է բանասերը, — որ դա «Մասյաց աղավնու» օջախի մարդ պիտի լիներ. մենք կարծում ենք, որ «Անձնվեր կառավարության և հայրենիքին» ստորագրության տակ իր անձը թաքցրած քսուն հատկապես եղել է հայտնի Հովսեփ Չերքեզյանը, որ Այվազովսկու «Մասյաց աղավնու» էջերում կատաղի պայքար է մղել «Հյուսիսափայլի» և հյուսիսափայլականների դեմ և «Հյուսիսափայլը» փակել տալու համար ներելի և աններելի միջոցների մեջ խտրություն չի դրել։ Հենց միայն նրանով, որ առաջարկում է Լրտեսագրի ստուգման համար ուղարկել Այվազովսկուն, մատնում է իրեն, որովհետև ազատամիտների և պահպանողականների մեջ ժամանակին, վաթսունական թվականների հասարակական խմբակցությունների պայքարին, նրա ընթացրին և ուղղության տեղյակ մարդկանց արդեն լավ հայտնի է Չերքեզյանի և Այվազովսկու գործունեությունն այդպիսի լրտեսական գործողությունների մեջ» (տե՛ս նույն տեղում, էջ 252)։

«Լևոնի վշտի» լույսընծայումը վկայում է, որ լրտեսագիրը ինչ–ինչ պատճառներով չի խոչընդոտել պոեմի հրատարակմանը, սակայն և անուշադրության էլ չի մատնվել. այն ուղարկվել է Կարապետ Եղյանին՝ եզրակացություն տալու պահանջով։ Պահպանվել է Եզյանի եզրակացության սևագրությունը, որտեղ ասված է. «Շահազիզովի շարադրություն «Լևոնի վիշտը» (հայոց թագավոր) մի Ժամանակակից վեպ է, որ դրվատվել է «Հյուսիսափայլ» ամսագրի № 12-ում։ Այդ ամսագրի հրատարակող Նազարյանցը պայքարում էր պատրիարքի դեմ։ Շահազիզովը վերակացու է Լազարյան– ճեմարանում։ Նազարյանցը, որ դոկտոր է արևելյան գրականության, պետական խորհրդական, պրոֆեսոր պարսից գրականության, գիտնական մարդ է, բայց Իվան Դավիդիչ Դելյանովի կարծիքով, մի մեծ խելքի տեր չէ, նա ցանկացող է հայ հոգևորականության և ընդհանրապես հայ կյանքի բարվոքման, սակայն, իհարկե, չի երազում հայերի անկախության մասին։ Նա խոսակցության մեջ Նալբանդովին խելագար էր կոչում