աթաշկիահին տեղը, դիրքն ու ձևը գրեթե նման են Բագվի մոտի Սուրախանիի կրակապաշտական ատրուշանին։
Հայաստանի սահմաններուն անմիջապես կից և քաղաքականապես միշտ կապված հեռավոր ժամանակի ասորա-քաղդեացիներեն սկսած մինչև պարսկական կրակապաշտության ամենավերջին նմույշ կրոնական սրբարաններուն հետ պարզ բաղդատություն մը բավական է տեսնելու համար, որ հայոց քրիստոնեական կրոնի ճարտարապետական հիշատակարանները կամ կրոնական պաշտաման տաճարները հեռավոր նմանություն իսկ չունին պարսկականի հետ, հակառակ այն ընդունված ճշմարտության, որ պարսկական պաշտամունքի որոշ ավանդություններ մնացին հայոց քրիստոնեությունը ընդունելեն հետո ալ։
Ընդհակառակը, հունական մեհյանները ոչ միայն իրենց հատակագծային ձևով, այլև ծիսական պաշտաման քանի մը ավանդություններով ալ ուղղակի հայոց քրիստոնեական տաճարներու վրա ազդած լինելը, ըստ իս, անվիճելի կթվի։ Հետևաբար, եթե հայոց քրիստոնեական տաճարները հունա-հռոմեական մեհյաններու դրոշմը կկրեն որոշ չափով, անպայման անոնց հայ հեթանոսական տաճարներու վրա ներգործած ուժեղ ազդեցության փոխանցումը պիտի լինի քրիստոնեության վրա այդ համանմանությունը։
Բովանդակ հայոց հին մատենագրությանց մեջ գրեթե մինչև 5-րդ դար, ընդհանուր հայոց կրակապաշտության մասին ոչ մի ակնարկ չենք գտներ։ Թեև հայերը կրակապաշտ դարձնելու ջանքեր եղեր են հաճախ սասանական արքայից-արքաներու կողմից, սակայն այդ ջանքերը միշտ ալ ապարդյուն անցել են: (Եւ զմեհենիցն պաշտամունս առաւել ևս յորդորէ, (Արտաշիր. 261-287) այլ և զհուրն որմզդական որ ի վերայ բագնին որ ի Բագաւան անշէջ հրամայէ լուցանել։ (Մ. Խոր., գիրք Բ., գլ. Հէ)։
Վարդանանց և Վահանանց պատերազմները դարձյալ նույն պատճառներից հառաջ եկան Ե դարուն, այդ ժամանակվան բախտախնդիր կամ ուրացող քանի մը նախարարներու դավանափոխությունը, եթե առիթ տվավ պարսիկների հայերը կրակապաշտ դարձնելու ձգտումին, այնուամենայնիվ այդ դեպքերը վերջինը եղան, որ միանգամայն վերջ դրին պարսիկների հայերը կրակապաշտ դարձնելու ձգտումին:
Ընդհակառակը, Արշակունյաց շրջանին բոլոր պատմագրակտն ակնարկներ ավելի ի նպաստ հունական դիցապաշտության կխոսին։ Ագաթանգեղոս, Զենոբ Գլակ, Մովսես Խորենացի ևն ևն, պարզ ու մեկին տեղեկություններ կուտան, որոնց մեծ մասը իբրև ճշմարտություն ընդունված է քննադատներու կողմանե: Ուստի, ամենայն հավանականությամբ, հայերու պարսիկներե փոխառած աստվածությունները պարզապես պաշտվեր են հայոց մեջ Հունաստանեն փոխ առնված տաճարներում, մեկ խոսքով՝ Արամազդը (Ահուրամազդան) պաշտվեր է Զևսի տաճարին մեջ։ Ուրեմն, այժմ այս ուղղությամբ հառաջ տանենք մեր քննությունը։
Հունա-հռոմեական քաղաքակրթության Հայաստանի վրա ունեցած մեծ ազդեցությունը քննադատական ուսումնասիրության [կողմից] ընդունված ճշմարտություն է, իսկ այդ նվաճումները ավելի զորեղ էին Արշակունյանց հարստության հիմնադիրներեն սկսած մինչև քրիստոնեության սկիզբը: Կըսվի, թե հայոց արքունիքի լեզուն էր հունարենը, թատրոնները կխաղացվեին հունարեն լեզվով, և հայ թագավորներեն մեկը հունարեն լեզվով բանաստեղծություններ և ներկայացման թատերագրություններ կգրեր։ Ուստի, ամենայն հավանականությամբ, հայոց մեհենական ձևը դեռ այն ժամանակներեն պետք էր որ հունականացած լիներ, քանի որ այդ թագավորներեն մեկն էր (Արտաշես Ա), որ Հայաստան բերավ հունական աստվածներու անդրիներ։
Ըստ Ագաթանգեղոսի, դիցապաշտ վերջին թագավոր Տրդատ ևս ժողովուրդից առանձին հրովարտակով պահանջում էր մեհենական այն ձևերն ու պաշտամունքները, որոնք կատարվում էին հունաց աշխարհին մեջ, իր այն տեղերը գտնված ժամանակ։ Արդ, եթե հայոց այն ժամանակվան աստվածները արևելյան ծագում իսկ ունենային, այնուամենայնիվ, պաշտաման ձևերը և տաճարները հունական ոճով շինված լինելն ավելի հաստատ է թվում (Ագաթանգեղոи, գլ. ԺԲ):
Համեմատության դյուրության համար պարզենք այստեղ հունական և հռոմեական մեհյաններու ձևերն ու հատկանիշները և ներկայացնենք քանի մը ինքնուրույն հատակագծեր՝ բնիկ երկրի հիշատակարաններե վերցված։
Ինչպես կտեսնվի հատակագծերու վրա, հունական մեհյանը, գրեթե քիչ բացառությամբ, ընդհանրապես galerie-ի մը չափ նեղ ու երկար քառանկյուն շենք էր՝ առանց պատուհանի, արտաքուստ շրջապատված էր բացօթյա սյունազարդ սրահով մը (portique), որուն վրան միայն ծածկված էր:
Բուն սրբարանը (cella) ավելի նեղ էր, քան զինքը շրջապատող սյունազարդ սրահի լայնությունը։ Սրբարանին (cella) մեջ կգտնվեր աստվածային անդրին, և այնտեղ մտնելու թույլատրված էր միմիայն քուրմերուն, ինչպես եբրայական սրբություն սրբոցը, ուր միայն քահանաներն իրավունք ունեին մտնելու, իսկ ժողովուրդը դուրսը գավթին մեջ էր:
Ժողովրդյան բազմության տեղն էր դուրսը ընդարձակ շրջափակին մեջ, ուր դրված էր զոհի սեղանը (բագինը)։ Սրբարանի շենքը, սյունազարդ սրահովը միասին, դրված էր հողեն բարձր արհեստական հարթավայրի մը վրա, որն որ շուրջանակի շրջապատված էր մի քանի աստիճան սանդուխներով։ Այս ձևը պատմաբանները կհասցնեն մինչև 5-րդ դար մեր թվ. ա.։
Երկար դարաշրջաններու ընթացքին մեջ այս ձևը եթե զգալի մի փոփոխություն կրած է, այն ալ աստիճանաբար սրբարաններուն լայնանալովը հետզհետե շրջապատող սյունասրահներուն նեղնալն է, առանց զգալի փոփոխության ենթարկվելու շենքին ընդհանուր տարածության ավանդական համեմատական չափը լայնության և երկայնության կողմանե։
Իբրև հազվադեպ բացառություն, պահ մը երևան եկան բոլորակ կամ բազմանկյուն սրբարաններ, որոնք նույնպես շրջապատված էին արտաքին շրջապատ բացօթյա սյունասրահով, սակայն այս ձևը մի քիչ ավելի ժողովրդականություն գտավ հռոմեական շրջանին։
