Նրա գործունեությունը պետք է լայն լինի և պիտի ղեկավարվի որոշ սկզբունքով ու ծրագրով:
Մինչդեռ մեր Կովկասի Հայոց Հրատարակչական Ընկերության վարչությունը մեկ էլ հանկարծ, երկար լռությունից հետո, վեր է կենում և հայտարարում լրագրներում, որ որոշել է հրատարակել Զոլայի «Ժերմինալ»-ը:
Ախր ինչո՞ւ «Ժերմինալ»-ը և ոչ «Աշխատանք»-ը կամ «Փարիզ»-ը կամ մի այլ հեղինակի գրված —ասենք Հաուպտմանի մի գրվածը, կամ Վերհարնի, կամ Բայրոնի, Գյոթեի… Ինչո՞ւ, ինչո՞ւ։
Դժբախտաբար այդ ինչուները մեր գործիչները «իրանք ալ չեն գիտեր», ինչպես ասում է բանաստեղծը. բայց «բանաստեղծ» լինելը սազ չի գալիս Կովկասի Հայոց Հրատարակչական Ընկերության վարչությանը, երբ նա պաշտոնական նիստ է ունենում և ուզում հասարակական մեծ գործի գլուխ անցնել։
Ընկերությունը որոշել էր հրատարակել «Իլիական»-ը և «Ոդիսական»-ը։ Բայց հրաժարվեց այդ ձեռնարկությունից, երբ լուր եկավ, որ Պոլսում հրատարակվում են դոքա։ Ենթադրենք, որ դա հիմնավոր պատճառաբանություն է։ Ենթադրենք, որ եթե Պոլսում տպագրելիս չլինեին Հոմերոսը` ընկերությունը կկարողանար հրատարակել (այսինքն մի երկու տասնյակ հազար ծախսել այդ գործի վրա, քանի որ ոչ մի թարգմանիչ, եթե նա շառլատան չէ, չնչին գնով չէր համաձայնի մի այդպիսի ահագին գործ կատարել)։ Ենթադրենք, որ Հովհաննես Թումանյանը հավատալով, որ ընկերության բյուջեն կմեծանա, այժմ նստած թարգմանում է «Ընձի մորթը», ենթադրենք, որ բանաստեղծը տոգորվում է այժմ մեծ վրացու ոգով և հայերենի է վերածում նրա ոսկե տողերը, ինքն էլ ոսկե հույսերով սնվելով։
Այս ամենը ենթադրելով իսկ մենք բնավ չենք կարող համակրել ընկերության գործելու ձևին և նրա` հասարակությանն արած պահանջներն արդարացնել։
Ինչպես հայտնի է, Գերբելը² մի ժամանակ համախմբել է իր շուրջը բոլոր գործող ռուս թարգմանիչներին և լավագույն բանաստեղծներին և տվել է ռուս հասարակայնությանը` հեղինակների լավագույն գրվածները:
Դա իրավ որ մի արժանավոր գործ է։
Այժմ ևս Ռուսաստանում կան այդ տեսակ ձեռնարկություններ,
