Ինչ է, ով է/Ալիքներ
Ալիքներ
Երբ դուք ճլորթիով ճոճվում եք, ձեր մարմինը նրա հետ միասին տատանումներ է կատարում։ Տատանումները հանդիպում են ամեն քայլափոխի. ճոճվում է պատի ժամացույցի ճոճանակը, քամուց ծառերի ճյուղերը, ավտոմեքենաների շարժիչների գլաններում ետ ու առաջ են շարժվում մխոցները, բաբախում է մարդկային սիրտը...
Պարանի մի ծայրը կապեք դռան բռնակից, իսկ ինքներդ բռնեք մյուս ծայրը, այնպես, ինչպես պատկերված է նկարում: Այժմ վեր ու վար շարժեք ձեռքը։ Ձեր ձեռքը, նրա հետ և պարանի ծայրը, տատանումներ են կատարում։ Բայց ինչո՞ւ են տատանվում պարանի մնացած մասերը, ինչո՞ւ պարանն ամբողջությամբ սկսում է գալարվել: Պարզվում է, որ տատանումները տեղափոխվում են պարանով մեկ, որովհետև նրա հարևան մասերը միացած են իրար: Տատանումների տեղից տեղ տարածումն էլ հենց ալիքն է:
Ջրի մեջ գցված քարը տատանում է ջրի մասնիկները, որոնցից տատանումները հաղորդվում են հարևան մասնիկներին, դրանցից էլ ավելի հեռու, և այսպես ջրի վրայով շրջանաձև տարածվում են ալիքները։ Ծովում ալիքներ կարելի է տեսնել նույնիսկ ամենախաղաղ եղանակին: Դա նշանակում է, որ բաց ծովում, հեռու մի տեղ քամի է փչում, տարուբերում ջուրը, և քամուց ծնված ալիքները, հարյուրավոր կիլոմետրեր վազելով, աղմուկով խփվում են ափին:
Իսկ ի՞նչ են աղմուկը, ձայնը. նույնպես ալիքներ են, միայն թե տարածվում են օդում, երբ որևէ առարկա, օրինակ, կիթառի լարը, մարդու ձայնալարերը կամ ռադիոընդունիչներ բարձրախոսի ձայնափողը արագորեն տատանվում է, ամեն մի տատանման դեպքում այն հրում է շրջապատող օդի մոլեկուլները: Սրանք էլ իրենց հերթին հրում են ուրիշ մոլեկուլների, մինչև վերջապես ալիքը հասնում է մեր ականջներին, ստիպում թմբկաթաղանթներին տատանվել, և մենք ձայն ենք լսում:
Տիեզերական տարածությունում օդ չկա, չկան մասնիկներ, որ տատանվեն, այդ պատճառով էլ ձայնային ալիքները այստեղ չեն կարող տարածվել: Տիեզերանավից տիեզերական բաց տարածություն դուրս եկած տիեզերագնացները միմյանց հետ կարող են խոսել միայն ռադիոյով:
Ալիքները կարող են տարածվել նաև պինդ մարմիններում: Ականջը երկաթուղային ռելսին հպելու դեպքում դեռ հեռվից կարելի է լսել մոտեցող գնացքի աղմուկը: Երկրաշարժերն առաջ են բերում գետնի տատանումներ, որոնք տարածվում են երկրի մակերևույթով։
Բայց ամենահետաքրքրականն այն է, որ լույսը նույնպես ալիքներ են։ Լույսը ծնվում է ատոմներում էլեկտրոնների տատանումներից:
Լույսին նման են նաև ռադիոալիքները, որոնք նույնպես առաջանում են էլեկտրական լիցքերի տատանումներից՝ ռադիոհաղորդչի անտենաներում։
Իսկ ինչո՞վ են տարբերվում ալիքներն իրարից։ Ամենից առաջ՝ արագությամբ։ Ծովի ալիքները համեմատաբար դանդաղաշարժ են, նրանց մասին երբեմն, նույնիսկ, ասում են ծուլորեն դեպի ափ են շարժվում:
Օդում ձայնային ալիքները մեկ վայրկյանում անցնում են 330 մ։ Նրանք 30 անգամ ավելի արագ են վազում, քան կարճ տարածության վազքի աշխարհի ռեկորդակիրը։ Բայց ամենաարագաշարժը լուսային ալիքներն են և ռադիոալիքները. նրանց արագությունը վայրկյանում 300 հզ կմ է:
Ալիքները միմյանցից տարբերվում են նաև իրենց տատանման հաճախությամբ: Որքան հաճախ են տատանվում օդի մասնիկները ձայնային ալիքում, այնքան ավելի բարակ, բարձր է ձայնը: Երբ կովը բառաչում է, օդի մասնիկները վայրկյանում տատանվում են 20-30 անգամ։ Իսկ մոծակի տզզոցը օդի մասնիկներին ստիպում է վայրկյանում տատանվել 10 հզ անգամ:
Ալիքները տարբերվում են նաև իրենց երկարությամբ։ Դուք գիտե՞ք, որ ռադիոընդունիչներն ունեն երկար, միջին և կարճ ալիքների սանդղակներ։ Բայց լուսային ալիքների և ռադիոալիքների կարևորագույն առանձնահատկությունն այն է, որ նրանք կարող են տարածվել դատարկության մեջ։ Հենց այդ պատճառով է որ մենք կարող ենք տեսնել աստղերը և ռադիոկապ հաստատել ու պահպանել դեպի հեռավոր մոլորակներ թռչող տիեզերանավերի հետ: