Ազարիղի Հայբուսակ - Ազարիոն

Ղևոնդ Ալիշան

Ազոխ
[13]
13․ * Ազարիոն

Ըստ Ամիրտոլվաթայ, «Ինքն Ախհաւանին ցեղերուն է (տես զայս անուն), և ծաղիկն ի ոսկու գոյն կու նմանի, և ի ածվենիքն կու լինի, և ի լերունքն լինի․ լաւն այն է որ լերուկքն լինի… Պատէհին[1] ասէ, թէ պարսկերէն Ազարիոն կ՚ասեն, և Արտամ այլ կու ասեն, և ի շաա խօսքն Սահիպ Ճամէյին[2] է, որ ասէ, թէ Ախհաւանին ցեղերուն է, և Կուլի Ախաւան կու ասեն․ դեղին կու լինի և կարմիր կու լինի․ և այս չէ ստուգ․ Ախհաւանին ծաղիկն դեգին ե սպիտակ կու լինայ։ Եւ ասացած է թէ իր բուսն մէկ կանգուն կու լինայ. և գրոցս շինողն ասեր է, թէ Բուսն Ախհաւանին մէկ կանգուն կու լինի, բայց Ազարիոնին բուսն մէկ կանգուն և մէկ թիզ այլ կու լինի. և տերեւն Ախհաւանին տերեւին կու նմանի ստուգ. րայց ծաղիկն խիստ կարմիր, որպէո կրակին գունոﬖ, և ծաղկին մէջն սեւ կու լինի գունն․ և Ախհաւանին ծաղիկն ի սորա ծաղկէն փոքր կու լինի. բայց Ախհաւանին ծաղկին մէջն դեղին և եզերքն զէա երակներ սպիտակ է․ և Ազարիոնին եզրի երակներն կարմիր է, և մէջն սեւ է։ Այս ցեղիս Շախայիղ (Շէգայիգ, شقایق) կ՚ասեն և կու ստուգեն։ Եւ ասեր է գրոցս շինողն[3], պարսկերէն Ազարկուն (Ազէրկիւն آزرکون) կու ասեն, որ թարգմանի կրակին գունով»։ — Այսքան բացատրութենէն զատ Ամիրտոլվաթ կու գրէ, թէ Իպն (Պէյթար) ասէ, թէ «իրենն (Ազարիոնի) Եզին աչք ասեն, որ է Այն ըլ-Պախարն», և այլն. և կու նկարագրէ այս բոյսս, որ տարբեր է յԱզարիոնէ, և Պէյթար ալ որոշ և զատ գրէ Պէհար անուան տակ Եզինաչքին նկարագրութիւնը, ուր ﬔնք ալ պիտի յիշեմք։ Իսկ այս Ազարիոն կամ Ազարիան (եթէ ստոյգ է անունս) յիչուած չէ ի Պէյթարայ, և կըրնար կարծուիլ թէ մեր հեղինակն շփոթէ ընդ Ասարունի (Asarum), բայց զայս ալ առանձին կու ստորագրէ և հայերէն Մրուանտակ կոչուիլը կ՚իմացընէ, որ թէ ոչ տարբեր ցեղէ՝ այլ տարբեր տեսակ բոյս է։

Տողատակեր խմբագրել

  1. Թերեւս Իպն Պահթուի բժիշկն, յառաջին կէս ԺԱ դարու։
  2. Մեզ անծանօթ հեղինակ։
  3. Շատ հեզ այսպէս կ՚ըսէ Աﬕրտովլաթ, և ինքն իսկ կարծուի գրողն․ բայց օտար հեղինակ՝ ուսկից թարգմանել է։