Մենակ կինը
| ← Կարմիր խաչ | Շուշանիկ Կուրղինյան |
Ծովափ։ Վերջալույսը հրդեհել է հորիզոնը։ Ծովը խաղաղ է, եզերքին, քարի վրա նստած է ծերունի նավավարը խիստ հաճելի դեմքով, սպիտակահեր և ծխում է։ Հեղինեն, աջ ձեռքով հենված նավակի քթին, մտածկոտ դիտում է հեռուն` սպիտակ լայն շղարշը ուսերին գցած։
ՆԱՎԱՐԱՐ․― (Մի պահ լռությունից հետո)։
Ուզո՞ւմ ես, ափով կթիավարեմ,
Լողանք մինչև գյուղ։Մի գուցե մրրիկ, հողմ կամ հորդ անձրև Երկինքը թափի։ Արևն էլ ծածկե թուխպերը տձև, Մռայլից շշմած չհասնենք ափի․․․ Ես ծով եմ մտնում առաջին անգամ
Ու սարսափ կզգամ։ՆԱՎԱՐԱՐ․― (Մոտենալով)։
Անհեթեթ խոսքեր արևի մասին։ Երկնային փառքով ծովին է հասել Ու կմտնի մայր Եվ կառնե դադար կյանքն հարախռով, Կյանքը նենգ, պատիր, Կյանքը անգորով,
Դու լսիր ծերիս ու վախն ատիր։Ապրում եմ անհայտ միջատի նման,
Սակայն հոգուս մեջ խորան կա կանգուն,
Կերոնները վառ սրբատաշ սեղան
Ու զանգակները արծաթահնչյուն․․․ (Տրտում)
Ինչո՞ւ չեմ թռչուն,
Ազա՜տ, թևավո՜ր․․․
ՆԱՎԱՐԱՐ․― (Քմծիծաղ)
Մարդը թևավո՞ր, կատակ է անմեղ,
Մի աննյութ բաղձանք ժամանցի համար։
Ուժեղն ո՞ւր խլե պատառը համեղ,
Ո՞ւմ մեջքին դարսե վայելքն իր հարմար,
Ո՞ւմ ճնշե անսիրտ, ո՞ւմ ուսին բառնա
Իր բեռը―բաժին, արարքները` ցած
Որ կյանքն անզորի մի դժոխք դառնա,
Ապրի գետնաքարշ քենով բթացած,
Ագահ ու անմիտ, գազաններից վատ՝
Միմիայն երկու ոտքերի աթռիվ
Անվանվելով մարդ․․․ (Դառնացած)։
Չե՞ս տեսել, ինչպես կերել են մարդուն
Բռնության նյութած հոգսերը ճնշող,
Աշխարհն էլ կասես մի մութ հավաբուն`
Ո՛չ ջերմ, ո՛չ ջինջ շող․․․
Իսկ ով ապրում է աչքերը միշտ գոց,
Խիղճն անտաղանդ` ուզում է թևեր
Թռչելու դեպի վեր․․․
ՀԵՂԻՆԵ․― (Ծիծաղում է)
Ի՞նձ ես ակնարկում, թե՞ այն մարդկության
Անբախտ սերնդին,
Որ ամառները դեպ հարավ կգան,
Ու չի չորանա քո նավակն ու թին։
ՆԱՎԱՐԱՐ․―
Ե՛վ քեզ, և՛ ինձ, և՛ նմանների անկանոն շարքին,
Որ մինչև օրս կատարյալ մի կյանք
Կերտելու փոխան
Դեպի վեր փախան․․․ (Սրտնեղ)։
Գնո՞ւմ ենք, թե՞ չէ․․․
ՀԵՂԻՆԵ․― (Տատանվում է)
Ե՛վ վախենում եմ, և՛ հույժ փափագում
Ջրերի վրա լողալ ու լողալ։
Ինչ-որ անհաղթ ուժ,
Ինչ-որ խենթ հակում
Գերել է հոգիս․․․ Պապ, էլ չեմ դողալ։ (Ոտքը դնում Է նավակի մեջ)։
Դեհ սիրով ու ժիր
Թիերդ շարժիր․․․
Ծերուկը գոհ և հապճեպ պատրաստվում է։ Ժայռերի հետևից առաջ է գալիս Զավենը՝ հիացմունքով ծովը դիտելով։ Հանկարծ նկատելով Հեղինեին հանում է գլխարկը և շտապ մոտենում։
ԶԱՎԵՆ․— Ներեցեք, խնդրեմ, ուզում ե՞ք գնալ։
ՀԵՂԻՆԵ․— Ուզում եմ գնալ։
ԶԱՎԵՆ․— (Ոգևորված հորիզոնն է ցույց տալիս)։
Երեկոն սիրո թագին է դարձել,
Օրս զոհեցի արև արքային․
Կուզեի թերևս մի նավակ վարձել,
Լողալ ու խորհել կյանքը մարդկային,
Աղոթքն ու նզովքն այդ հեթանոսի,
Դարեր չլուծվող հարցերը նրա,
Մինչ որ լուսնկան սրտիս հետ խոսի,
Հուշերս ցանե ջրերի վրա․․․
Ուշ ափ դուրս եկա,
Ազատ նավ չկա։
Թե չունեք ոչինչ
Ուղեկցելու ինձ․․․ (Ձեռքերով հրավիրում Է)։
ԶԱՎԵՆ․― (Օգնում Է Հեղինեին նստելու)։
Ուրախ եմ անչափ, ո՞վ եք դուք, տիկին․
Եկվո՞ր, տեղացի՞․․․
ՀԵՂԻՆԵ․― (Անհոգ)։
ՆԱՎԱՎԱՐ․— (Որ դժկամ հետևում էր Զավենին, նավակը հրում է ջուրը, Հեղինեին)։
ԶԱՎԵՆ․— (Լսելով)
Լոկ մենակ մի կի՞ն,
Ո՛չ ա՞զգ, ո՛չ անո՞ւն․․․
Միշտ միևնույնը․․․ երբ միտք եմ անում,
Մնում է խղճալ, ակամա ներել
Հզոր ձեր սեռին՝
Սրտի տեղ մարմին,
Մարդու տեղ անուն
Սիրում է սիրել․․․
Գուցե իրավունք ուներ դատելու,
Ո՞վ չունի սխալ իր կարճ կյանքի մեջ։
Սակայն զուր է միշտ ջանքն ատելու,
Երբ որ սիրելու կարոտն է միշտ մեծ․․․
ՀԵՂԻՆԵ․— (Հեգնորեն)։
Պատգամով հատուկ
Որպես մարգարե
Իր ուղին բռնած համառ ուխտավոր,
Նոր հորիզոնի իմ սիրտը կհարե
Եվ տեղ հասնելու հուսով բախտավոր։
Նոր երգի, խոսքի ճշմարիտ սիրուն
Կարոտ ու պապակ,
Սուտը ճնշելու ունի մեծ փափագ։
Փափա՞գ ես ասում, չէ՞ որ առանց ճար
Վաղուցվա վերքը հոժար չի բուժվի,
Իսկ մարգարեն էլ լինի նա հանճար,
Երբ խոսքն է առատ, գործը կտուժի
Ու այսպես տնանկ
Դեռ շատ կմնանք․․․
(Նստում է և շարժում թիերը)։
ԶԱՎԵՆ․— (Արհամարհանքով)
Թիերիդ պես վարժ լեզուդ էլ վարպետ
Շարժել ես սովոր․․․ (Հեղինեին)։
Խոսենք, զրուցենք, սիրուն կնոջ մոտ
Քանդվում են լեզվիս կապերը բոլոր,
Հոգիս պարուրում շփոթ մի անճառ
Ու ծաղկում սրտիս ծաղիկները վառ,
Լույս կաթում վրաս։
ՆԱՎԱՎԱՐ․― (Մեղմ)։
Է՛հ, չկա վնաս,
Մինչ գտնվում ես ջրերի վրա թիակներիս մոտ․․․ (Գնում են, արևը կորչում է ջրերի տակ, վազում է թեթև քամի և խորշոմում ծովի երեսը)։
(Գիշեր է․ աղոտ փայլում է լուսնկան և իր լույսով ակոսել է ծովի մութ դեմքը․ նավակը դանդաղ մոտենում է եզերքին)։
ԶԱՎԵՆ․— (Գոն ցատկում է ափ)։
Այ քեզ զբոսանք․ (Հեղինեին)
Զղջում, ափսոսանք
Չնետեց նա ձեզ՝
Տրտմեցիք այդպես։
ՆԱՎԱՎԱՐ․― (Նավակը հրելով դեպի ափ)։
Միայն անցածին ափսոսում է մարդ․
Վասնզի ներկան թվում է անզարդ։
ԶԱՎԵՆ․— (Օգնում է Հեղինեին նավակից իջնելու)։
Ասում են մարդիկ, որ առանց նեցուկ
Դժվար է ապրել այս կյանքում անձուկ։
ՆԱՎԱՎԱՐ․― Նայած թե ինչ մարդ։
ԶԱՎԵՆ․— (Հենվելով Հեղինեին)։
ՆԱՎԱՎԱՐ․— (Վճռական)։
(Փաթաթվում է շղարշով)։
Ձեզ գիշեր բարի։ (Վարձատրում է ծերուկին և անհայտանում)։
(Նրա ետևից)։
Ձեզ էլ հանգիստ քուն (Ծերուկին, հապճեպ)
Գիտե՞ս ով է նա։ Խնդրում եմ ասա։
Սիրում եմ հարգել ես շիտակ մարդուն։
Թերևս հույս կա՞, թե ե՞ս ուշ հասա․․․
Սակայն այս գիշեր կմնամ արթուն,
Ծաղրելու ահը վայել ստրկին,
Հանելուկ չէ՞ այս․ լոկ մենակ մի կին (Դժվարությամբ խաոնում է քսակը և կարկաոում ծերուկին)։
Ներեցեք, պարոն, ինձ վարձող կինը
Իմ աշխատանքի վճարեց գինը։
ԶԱՎԵՆ․— (Նենգորեն)։
(Չլսելով)։
Նա միշտ ձեր նավով շրջո՞ւմ է ծովում։
(Նույնպես)։
Ու կռվել, կոփվել կյանքի շեկ բովում
(Նույնպես)։ Մենա՞կ է գալիս, թե՞ ունի ընկեր
Ծանոթ կամ եղբայր, գուցե ամուսի՞ն․․․
(Անուշադիր)։
Միայն լեշեր են ագռավներին կեր,
Արժե և խորհել քիչ դրա մասին։ (Թիերն առած գնում է)։
«Լոկ մենակ մի կի՞ն»
Առեղծվածային և տարօրինակ,
Մե՜րթ լուռ խռովիչ ու մերթ անմեկին․․․ (Ծիծաղում է)։
Հա՛, հա՛, հա՛, հա՛, ծերն է խորամանկ
Երկուսը նրա,
Որը, հիրավի, չի սիրում հանաք,
Երբ կինը շրջում ջրերի վրա․․․
(Քարափից իրար հետևից վազում են աղջիկները)
Ինչպես վախեցա (Անզգույշ դիպչում է Զավենին)։ Ներեցեք խնդրեմ։
(Դիպչելով Զավենին)։
Ահ, ներողություն․․․ կացեք․․․ միասին․․․
(Զավենին նկատելով)
Ինչո՞ւ եք ցցվել մեր ճամփի վրա,
Գեթ տուն հասնեինք (Զննում է Զավենին)․
Քնա՞ծ եք, պարոն․ որպիսի՞ սարսափ․․․
ԶԱՎԵՆ․—
(Կտրելով աղջկա ճանապարնը)։
Ի՞նչ է պատահել․․․ (Ուզում է բռնել)։
ԱՂՋԻԿ․―
Այնտեղ ժայռերին․․․
Ճերմակ շղարշով․․․
Չեմ կարող ասել (Քիչ հանգիստ)
Երգում է մի կին, գուցե թե տեսիլ․․․
ԶԱՎԵՆ․— Ճերմակ շղարշո՞վ․․․ ու երգը նրա՞․․․
ՉՈՐՐՈՐԴ
ԱՂՋԻԿ․— Ժայռի գագաթին, անդունդի վրա․․․ (Փախչում է)։
ԶԱՎԵՆ․— (Դեպի ժայռերը գնալով)
Իսկ ինձ ասում էր, թե լալ ու երգել
Արատ են երկու
Կյանքի մեջ անզեն, անիմաստ հոգու․․․ (Գնում է)
(Նույն տեսարանը։ Արևը դեռ չի ծագել։ Մշուշի մեջ կորել են ափերն ու ջրերը։ Նավավարը շտապով գալիս է թիերը ուսին, լվացվում, աղոթում և դժվար քողարկելով իր հոգեկան հուզումը, նստում է քարի վրա և սաստիկ ծխում։
ՆԱՎԱՎԱՐ․—
Խենթացել եմ,
Թե՞ դև է փռվել խեղճ սրտիս վրա,
Ջնջում է կյանքիս տարիները շատ,
Որ օրը աչքիս երազ երևա։
Որ ես ցնորվեմ․․․ (Լռում է մի պահ)
Թե՞ հուր է ընկել իմ պաղ սրտի մեջ,
Վառում է ինչ-որ կար այնտեղ թաքուն,
Թե՞ կյանքն անիրավ, հեքիաթ սնամեջ,
Հավերժ անպատիժ պիտ ծաղրե մարդուն․․․
Թե՞․․․ (Մեղմ) դեռ չվատնես անսուտ մի կորով,
Չապրած հեշտանք մի․․․
Թե՞ մի ջերմություն ապրողին հատուկ
Այնքան հմայիչ ամեն հասակի,
Որ գերում հայտնի, շղթայում ծածուկ՝
Սիրտս կը համակի։
Խենթացել եմ ես․․․ (Շրջում է մոլոր ու նորից նստում)
Ինչ լավ է այսպես։
Ինչ-որ ընկել է իմ ուսերից վար,
Ինչ-որ հրում Է՝ թռչեմ թևավոր
Ու ոչինչ դժվար,
Ոչինչ ահավոր
(Մտածկոտ ուղղում է նավակը, հարմարեցնում և լաթով սրբում նստարաններն ու հատակը)
Թե սիրո համար օրենքներ չկան,
Սերն ամեն դեպքում հզոր է կամքից։
Այսպես խանդակաթ ու այսպես անբիծ
Գուցե սիրեի ես իմ աղջկան՝
Չգիտեմ ոչինչ։
Մրրիկ է լափել մտքերս բոլոր
Եվ բախտավոր եմ և շշմած մոլոր։
Մերթ խանդն է մաշում գործած մեղքի պես
Խենթացել եմ ես․․․
(Գալիս է Հեղինեն վերարկուն հագին ու գլխաբաց)
ՀԵՂԻՆԵ.— (Գոհ)
Տեսնո՞ւմ ես, եկա ծագեցի ափում
Արևից էլ վաղ
Իսկ գիշերը սև արցունք է թափել
Իր փառքին, ավա՜ղ։
ՆԱՎԱՎԱՐ.— (Ողջունելով):
Ապրես․․․ աղջիկս․․․ ատիր եղկելի
Ծուլությունը միշտ,
Երկար օրվա հոգսն է լի ու լի,
Վաստակը անվիշտ։
ՀԵՂԻՆԵ.— (Ժպտալով դիտում է ծերին)
Չգիտեմ ինչու՝ լսում եմ ես քեզ։
ՆԱՎԱՎԱՐ.— (Շփոթվում է)
Նույնը հայտնելու միտքն ունեի ես։
Այսպես աչալուրջ դու ինձ կհոգաս,
Չես ուզում փոշի ինձ վրա (Ծիծաղում է)
201 [ 116 ] Ամեն օր թարմ ձուկ, զբոսանք ծովում․․․
ՆԱՎԱՍԱՐ․— (Սրտնեղ)
Դե՜հ, թող․․․ շուտ արա
Միայն ծառային տերն է գովում
Իսկ ես․․․(Նկատելով Հեղինեի ձեռքի տետրակը)
Ի՞նչ է այդ։
ՀԵՂԻՆԵ․—Տետրակ և մատիտ
ՆԱՎԱՍԱՐ․— (Զարմացած)
Թո՛ղ, աստված սիրես․ «Ծով նկարելու»
Չգիտես հարգել ոչ մի վեհություն,
Խոնարհվել հլու
Մեծության առաջ։
Փայտի կտոր թղթի հետ առած
Դու հանդգնում ես ծո՞վ նկարելու։
ՀԵՂԻՆԵ․—(Վազելով առաջ)
Օ՛հ, ի՜նչ վեհություն․․․(Ծերունին մերթ արևին է նայում, մերթ Հեղինեին)
Արև պաշտեինք․․․ առավոտ կանուխ
Լուսեղեն գնդի շողերի առաջ
Աղոթք սրտաբուխ
Ցնծություն, հառաչ,
Երգ, սաղմոս, մորմոք
Հղեինք նրան․․․
Չերկմտեր ոչ ոք։
Նրա գոյության
Մաշող կասկածոտ,
Ու ամեն առտու
Ոսկի լույսը ծով,
Լույսին հուսատու
Ողջունեինք մենք։
Հոգնած գիշերի
Մթից սև ունենք
Լոկ լույսին գերի,
Մաշենք օրը ճնշող կարգերը։
Մենք ժիր բերկրալից
Հուսով պսակված,
Որ վաղը նորից
Կը ծագի աստված,
Կառաքե լույս հույս․․․ (Խաչում է ձեռքերը կրծքին)։
Խոսքդ է իմաստուն
Ու անփորձ տարիդ,
Տեսնել միշտ աստծուն,
Բախտը ճշմարիտ։
Իսկ երբ ապրել ես մի կյանք անգորով,
Սպասել անհույս մենակ ու խռով,
Ո՛չ, ո՛չ, թ ող մնա աստված անքննին,
Անհասանելի,
Անտեսանելի․․․
Որ օրն էլ լինի և ինձ տանելի,
Նորից սպասեմ, հուսամ, որոնեմ։
Ես էլ (Հուսահատական շարժումով հրում է նավը և մտնելով մեջը, սպասում)։
ՀԵՂԻՆԵ․― (Կարեկից)
ՆԱՎԱՎԱՐ․― (Մռայլ)
Ողջ տեղ չթողիր․․․ խառնում ես անհոգ
Մոխիրները պաղ․․․
ՀԵՂԻՆԵ․— (Զարմացած)
ՆԱՎԱՎԱՐ․— (Անուշադիր)
ՀԵՂԵՆԵ․— (Հետաքրքիր)
ՆԱՎԱՎԱՐ․— (Տրտում)
ՀԵՂԻՆԵ․― (Նենգորեն)
ՆԱՎԱՎԱՐ․― (Զարմացած)
ՆԱՎԱՎԱՐ․― (Մեղմ) Զարմանալի Է․ երեք ամիս Է Ափն էի քերում, Զարմանալի Է․․․
ՀԵՂԻՆԵ․— Այդ ի՞նչ է արդյոք
ՆԱՎԱՎԱՐ․— (Ժպտալով) Քո անվախության դրդապատճառը․
ՀԵՂԻՆԵ․— (Նստում է) Աղոթքից հետո անվախ եմ լինում․․․
ՆԱՎԱՎԱՐ․― (Շարժում է թիերը)
Քեզ չեմ հասկանում․
Աղոթեցիր ո՞ւմ,
Ե՞րբ կամ որտե՞ղ։
ՀԵՂԻՆԵ․— Քիչ առաջ, այստեղ․․․ (Նավավարը զարմացած նայում է նրան արագ թիավարելով)։
Փոքրիկ անշուք կայարան։ Գալիս ու գնում են մարդիկ ծանրաբեռնված էշերով։ Պատի տակ, նստարանի վրա նստած են մի քանի քնճատ կանայք։ Հեռվից լսվում է աքլորների կանչ և շների հաչոց․ ամպոտ առավոտ է։ Քամին թափում է ծառերից դեղնած տերևները։ Լսելի է ծովի շաչյունը։ Գալիս է նավավարը կոկ հագնված մի մաղ ու զամբյուղ ձեռին ու նստում է աոանձին պատի տակ, գծին մոտիկ։
ՆԱՎԱՎԱՐ․— (Թախծալի հայացքով երկար շուրջը դիտելուց հետո)
Գարունն Էլ գնաց․․․ (Ժպտում է պարզամիտ)
Գնաց, ի՞նչ կանես, ու էլ ետ չի գա։
Մրրկեց հոգուս մորմոքը քնած,
Ինձ հանգիստ չկա։
Ո՛չ գետնի վրա, ո՛չ էլ․․․ (Կասես մեկին է պատմում)
Չէր ուզում գնալ․ չի սիրում մարդկանց,
Ուզում է ապրել ծովի եզերքին,
Աղքատ ու անգանձ․
Իր երգը խառնել ալիքի երգին․․․
Երբ վերջալույսին խաղաղ մտնի մայր․
Իսկ երբ հողմերից ծովը մրրկի,
Ես ցանցը փռեմ իր բախտի համար․․․ (Շրջում է և մոտենալով գծին, երկար դիտում, շոշափում)
Մի տես, թե ինչպես ձգվել է հպարտ
Երկրի երեսին,
Որ հեշտ ապահով շրջե ամեն մարդ
Հոգսերով իր սին։
Քանի զույգ ձեռքեր այս ճամփու շենքի
Հոգնան, կոշտացան։
Հույսերն էլ մարան նրանց սև դեմքին։
Ու չկշտացան․․․(Նստում է տեղը)
Ասաց ապրեի քեզ հետ, հյուղիդ մեջ (Հուզվում է սաստիկ)
Քեզ ձուկ խաշեի, սիրեի հոր պես․․․ (Ժպտում է)
Եվ այդ միշտ է այդպես,
Իր բաղձանքները հանդուգն, անվերջ։
ՆԱՎԱՎԱՐ․— (Դժգոհ)
ԿԻՆԸ․― (Հորանջելով թեքվում է պատին)
ՆԱՎԱՎԱՐ․— (Սրտնեղ)
Մեկնելուց առաջ սպասիր հլու՝
Կերթաս, չես մնա․․․
2-ՐԴ ԿԻՆ․― (Քնից զարթնելով)
Ո՞վ պիտի մնա․․․ (Կանայք ծիծաղում են ու նորից լռում) Զանգի ձայն է լսվում։ Ծերունին անհանգիստ վեր է թռչում տեղից,իրերը ձեռքին վազում դեպի գիծը, նայում աջ ու ձախ։ Գալիս է Հեղինեն ճանապարհորդական վերարկու և գլխարկ հագած, մի փոքրիկ պայուսակ ձեռքին։
ՀԵՂԵՆԵ․— (Ծերունուն նկատելով)
ՆԱՎԱՎԱՐ․— (Ուրախ)
ՀԵՂԻՆԵ․— (Իրերին նայելով)
ՀԵՂԻՆԵ․— (Ձեռքը դնելով նրա ուսին)
ՆԱՎԱՎԱՐ․— (Երկյուղած)
Սխալվել եմ ես․․․ վաղվա գնացքի
Տոմս առա նրան։
ՀԵՂԻՆԵ․— (Գոհ)
Մի՞թե․․․ (Ծիծաղում է սրտանց)
Ուրախ եմ սաստիկ։
ՆԱՎԱՎԱՐ— (Հանգիստ)
Ինձ դուր չեն գալիս շատախոս մարդիկ,
Տանել չեմ կարող։
Իսկ դո՞ւ։
ՀԵՂԻՆԵ․— (Ժպտում է)
ՆԱՎԱՎԱՐ․— (Միամիտ)
ՀԵՂԻՆԵ․— (Ծիծաղում է)
Հասակով, մտքով` միայն թե բարձր
Ինձնից վեր, կարող։
(Լսվում է մոտեցող գնացքի դղրդյունը և սուլոցը, ծերունին սաստիկ անհանգստանում է)
ՀԵՂԻՆԵ․— Հանդարտվիր, մոտ չէ։
ՆԱՎԱՎԱՐ․—ՀԵՂԻՆԵ․— (Սիրով)
ՀԵՂԻՆԵ․— (Ցավակցորեն)
ՀԵՂԻՆԵ․— (Գնալով) Տե՛ս, չմոռանաս։
ՆԱՎԱՎԱՐ․—