Նոր-Ջուղայի դպրոցները/Ա
| ← Նոր-Ջուղայի դպրոցները | Տիգրան Աբգարեանց |
Բ → |
Դպրոց են վազում զուարթ ու արագ,
Հլու, ուշադիր սովրում են համար,
Պատրաստում աննիւթ գանձ ագզի համար։
Բթամիտ տղայ Հայ շա՜տ տեսած կաս,—
Ի՞նչ է մեզ պակաս»։
Ա․
ՆՈՐ — ՋՈՒՂԱՆ հիմնարկութեան տարիներից սկսած ունենում է դպրոց։ Առաջին դպրոցը հիմնւում է Ամենափրկչեան Ս․ Վանքում և առաջին ուսուցիչը լինում է նոյն վանքի առաջնորդ Խաչատուր Կեսարացին։ Սրանից յետոյ, միմեանց յաջորդում են ուսուցչութեամբ Դաւիթ և Ստեփաննոս եպիսկոպոսները և Կոստանդ դպիրն։ Վերջինիս ժամանակուայ աշակերտների թիւը հասնում է 250–ի։ Սրա ժամանակը Նոր—Ջուղայի ոսկեդարն է լինում վաճառականութեան տեսակէտից, ուստի երևելի իշխաններն ու վաճառականներն անհրաժեշտ ենՍոյն Կոստանդ վարժապետը 1687 թուին հրատարակում է «Աշխարաժողով» կոչուած մի գիրք, որի մէջ կան զանազան նիւթերի մասին գրուածքներ՝ թուաբանութիւն, վաճառականական խրատներ, Ազարիայի թուականի գործածութիւնը և այլն խառն նիւթեր։ Յառաջ բերենք մի փոքրիկ նմոյշ վաճառականական խրատներից։
անճանանչ ընկերի հետ մի՛ նստիցես և մի՛ քնիցես, գուցէ
սպանցէ է զքեզ և առցէ զինչս քո։ Պաշարն ի տաշտէդ
ա՛ռ ընկերն ի տանէդ։ Քաղաթն ի ծոցդ պահեա՛,
գրիչ–ղամբարն ի ջուրդ պահեա՛։ Ղանթարն ի թամբալիթդ,
կշիռքն իւր դրաﬓերովն ի սխտեանդ։ Կիսագազն
ի գօտիդ, խելքդ ի գլուխդ, միտքդ առ Աստուած ։ Ինչ
Աստուած շնորհեսցէ քեզ, նովաւ շատացիր ․․․։
Անփորձ մարդոյ ամանաթ մի՛ տար։ Զամենայն առ
և տուրդ գրեա՛ և էսօրէն վաղն մի՛ ձգիր»։[1]
ԺԶ-րդ դարում Նոր Ջուղայի Ամենափրկչեան ս․
1710-ական թուականներին Մովսէս առաջնորդն աւելացնում է և ուրիշ երկու դպրոցներ, մէկն Մուրադեանց ս․ Յակովբայ Եկեղեցում և միւսը ս․ Ստէփաննոս եկեղեցում, որոնց մասին ո՛չ մի տեղեկութիւն չկայ։
1750 թուին Հնդկաստանի Մադրաս քաղաքի բնակիչ աղա-Պետրոս Ոսկանեան Նոր-Ջուղայեցի երևելի իշխանն 26,500 ռուփի է կտակում Նոր-Ջուղայի մէջ մի դպրոց հիմնելու, ուր պիտի դասախօսուէր հայերԷն, պարսկերէն և լատիներէն։ Սակայն այն ժամանակուայ թէ՛ Հնդկաստանի և թէ՛ Պարսկաստանի խառն հանգամանքները արգելք են հանդիսանում բարերար աղայի նպատակը իրագործելու։
1825 թուին պ․ Ջօզէֆ Վօլֆ անունով մի անգլիացի գալով Նոր-Ջուղա, կամենում է իր ծախքով մի դպրոց բանալ, յատկապէս հայ երեխաներին կրթութիւն և լուսաւորութիւն տալու, սակայն սրա բարի դիտաւորութիւնն ևս խափանւում է քաղաքական ինչ-ինչ աննպաստ հանգամանքների շնորհիւ։
1840 թուին, պ․ Յովհաննէս Մ․ Զօրաբեանի ջանքերով կրկին բացւում է նոյն Սամեան դպրոցը Ս․ Ստեփաննոս եկեղեցու գաւթում և իր գոյութիւնը շարունակում է մինչև 1853 թիւը, երբ Սամեան առևտրական տունը սնանկանում է և դպրոցին յատկացրուած 20,000 ռուփին ևս կորչում մէջտեղից ։
1811 թուին պ․ Բօռի անունով մի ֆրանսացի է գալիս Նոր Ջուղա և հայերէն, պարսկերէն ու ֆրանսերէն լեզուներ սովորեցնելու դիտաւորութեամբ մի դպրոց է բաց անում, ուր կարճ ժամանակում բաւականաչափ աշակերտներ ևս հաւաքւում են։ Սակայն գժտութիւն ծագելով լուսաւորչական և կաթոլիկ հայերի միջև, Խաչատուր առաջնորդը յետ է կոչւում ս․ Էջմիածին և պ․ Բօռին ևս ստիպւում է փակել դպրոցը և հեռանալ Պարսկաստանից։