«Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2.djvu/440»–ի խմբագրումների տարբերություն

ների վրա։ P-ի հիմքում ընկած է մարդու և կենդանիների վարքի ըմբռնումը որպես արտաքին միջավայրի ներգործության (ագդակներ) նկատմամբ շարժողական և դրանց հանգեցվող բանավոր ու զգայական պատասխանների (ռեակցիաներ) ամբողջություն։ Ծագել էtXIXtդ․ վերջին ե XX դ․ սկզբին՝ կենդանիների հոգեկան պրոցեսների փորձառական ուսումնասիրման անմիջական ազդեցությամբ ։tP-ի

համար համամեթոդա բանական նախադրյալներ եղան պոզիտիվիզմի փիլիսո–

փայության սկզբունքները, որոնց համաձայն գիտությունը պետք է նկարագրի միայն անմիջականորեն դիտելին, իսկ ներքին, անմիջական դիտման չենթարկվող մեխանիզմները վերլուծելու ամեն մի փորձ մերժվում էր որպես փիլիսոփայական սպեկուլյացիա։ Այդտեղից էլ՝ P-ի հիմնական դրույթը․ հոգեբանությունը պետք է ուսումնասիրի վարքը և ոչ թե

գիտակցությունը, որը անմիջականորեն դիտելի չէ։ Մինչդեռ վարքն ընկալվում է որպես «ստիմուլ–ռեակցիա» (Տ–R) կապերի համախմբություն։ P-ի նախահայրը է․ Թորընդայքն է, իսկ P-ի ծրագիրը և «Р․» տերմինն առաջարկել է Ջ․ Ուոտսոնը (1913)։ P-ի գիտական հիմունքների ձեավորման վրա մեծ ազդեցություն են ունե–

ցել Վ․ Մ․ Րեխտերեի և Ի․Պ․ Պավլովի աշխատությունները։

P․ առավելագույն զարգացման հասավ 1920-ական թթ․։ Նրա հիմնական գաղափարները, հետազոտման մեթոդները և տերմինները փոխանցվեցին անտրոպոլոգիա, սոցիոլոգիա և մանկավարժություն։

Բայց հոգեբանության հիմնական հասկացությունների (գիտակցություն, մտածողություն, կամք են) բացառման, հոգեկանի սոցիալական բնույթի անտեսման և դրա հետևանքով մարդու վարքի գռեհկացման, հասարակացման ու հոգեբանության բուն էությունը շրջանցելու համար P․ խիստ քննադատության ենթարկեցին սովետական և արտասահմանյան մի շարք գիտնականներ։ Այդ քննադատության իրավացիությունը

հաստատվեց P-ի հետագա զարգացմամբ․ P-ի հետնորդները Տ–R սխեմա ներմուծեցին այսպես կոչված միջանկյալ փոփոխականներ, այսինքն նորից անդրադարձան հոգեկանի վերլուծմանը և դրանով իսկ հրաժարվեցին P-ի դասական ձեի հիմնական դրույթից։

ԲԻՄԵՏԱԼԻձՄ (բի․․․ և մետաղ), դրամական համակարգ, երբ երկրում ոսկուն և արծաթին օրենսդրությամբ տըրվում է համընդհանուր համարժեքի դեր և այդ մետաղներից կտրած ստակները

շրջանառվում են հավասար սկզբունքներով։ P․ գոյություն է ունեցել միջնադարում, բայց Եվրոպայում լայն տարածում է գտել կապիտալի նախասկզբնական կուտակման դարաշրջանում։ Հայտնի է P-ի երկու տարատեսակ՝ զուգահեռ վալյուտայի (արժույթի) համակարգ,

երբ ոսկե և արծաթե ստակների միջև արժեքային հարաբերակցությունը կազմավորվում է տարերայնորեն՝ ոսկու և արծաթի շուկայական արժեքին համապատասխան, և երկակի արժույթի համակարգ, երբ երկու մետաղների միջե որոշակի արժեքային հարաբերակցությունը (հավասարանքը, պարիտետը) սահմանվում է պետության կողմից, իսկ

ոսկե և արծաթե ստակների կտրումն ու նրանց ընդունումն առուծախի են գործարքների ժամանակ տեղի են ունենում ըստ սահմանված հարաբերակցության։ P․ չի համապատասխանում զարգացած ապրանքային արտադրության պահանջներին և հակասում է փողի, որպես համընդհանուր համարժեքի էությանը։ P-ի ժամանակ, չնայած երկուսի ձևական հավասարության, փաստորեն մի մետաղ է հանդես գւսլիս որպես համընդհանուր համարժեք։ XIX դ․ արծաթի արտադրության էժանացումը զգալիորեն արժեզրկեց արծաթը, և մի շարք երկրներ (ԱՄՆ, Գերմանիա են) դադարեցրին արծաթե ստակների թողարկումը։ P-ի որպես դրամական համակարգի հակասությունը և անկայունությունը կանխորոշեցին անցումը ոսկե մոնոմեաաւիզ էի, որը XIX դ․ վերջին լայն տարածում գտավ աշխարհում։

ԲԻՅԱ, գետ Ալթայում, ՌՍՖՍՀ Ալթայի երկրամասում։ Երկարությունը 301 կմ է, ավազանը՝ 37 հզ․ կմ2։ Սկիզբ է առնում Տելեցկոյե լճից, միանալով Կատունին՝ սկիզբ է տալիս Օբ գետին։

ԲԻՅՍԿ, քաղաք ՌՍՖՍՀ Ալթայի երկրամասում, նավակայան Րիյա գետի ափին։ 203 հզ․ բն․ (1974)։ Կան մեքենաշինական, թեթև, սննդի, քիմ․ և փայտամշակման արդյունաբերության ձեռնարկություններ։ Գործում են մանկավարժական ինստ․, Ալթայի պոլիտեխնիկական ինստ–ի երեկոյան ֆակուլտետը, միջնակարգ մասնագիտական 8 հաստատություն, դրամատիկական թատրոն, հայրենագիտական թանգարան․ Հիմնադրվել է 1709-ին՝ որպես ռազմական