«Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 2.djvu/440»–ի խմբագրումների տարբերություն

ների վրա։ P-ի հիմքում ընկած է մարդու և կենդանիների վարքի ըմբռնումը որպես արտաքին միջավայրի ներգործության (ագդակներ) նկատմամբ շարժողական և դրանց հանգեցվող բանավոր ու զգայական պատասխանների (ռեակցիաներ) ամբողջություն։ Ծագել է XIX դ․ վերջին ե XX դ․ սկզբին՝ կենդանիների հոգեկան պրոցեսների փորձառական ուսումնասիրման անմիջական ազդեցությամբ ։ tP-ի համար համամեթոդա բանական նախադրյալներ եղան պոզիտիվիզմի փիլիսոփայության սկզբունքները, որոնց համաձայն գիտությունը պետք է նկարագրի միայն անմիջականորեն դիտելին, իսկ ներքին, անմիջական դիտման չենթարկվող մեխանիզմները վերլուծելու ամեն մի փորձ մերժվում էր որպես փիլիսոփայական սպեկուլյացիա։ Այդտեղից էլ՝ P-ի հիմնական դրույթը․ հոգեբանությունը պետք է ուսումնասիրի վարքը և ոչ թե գիտակցությունը, որը անմիջականորեն դիտելի չէ։ Մինչդեռ վարքն ընկալվում է որպես «ստիմուլ–ռեակցիա» (Տ–R) կապերի համախմբություն։ P-ի նախահայրը է․ Թորընդայքն է, իսկ P-ի ծրագիրը և «Р․» տերմինն առաջարկել է Ջ․ Ուոտսոնը (1913)։ P-ի գիտական հիմունքների ձեավորման վրա մեծ ազդեցություն են ունեցել Վ․ Մ․ Րեխտերեի և Ի․Պ․ Պավլովի աշխատությունները։ P․ առավելագույն զարգացման հասավ 1920-ական թթ․։ Նրա հիմնական գաղափարները, հետազոտման մեթոդները և տերմինները փոխանցվեցին անտրոպոլոգիա, սոցիոլոգիա և մանկավարժություն։

ԲԻՄԵՏԱԼԻձՄ (բի․․․ և մետաղ), դրամական համակարգ, երբ երկրում ոսկուն և արծաթին օրենսդրությամբ տըրվում է համընդհանուր համարժեքի դեր և այդ մետաղներից կտրած ստակները շրջանառվում են հավասար սկզբունքներով։ P․ գոյություն է ունեցել միջնադարում, բայց Եվրոպայում լայն տարածում է գտել կապիտալի նախասկզբնական կուտակման դարաշրջանում։ Հայտնի է P-ի երկու տարատեսակ՝ զուգահեռ վալյուտայի (արժույթի) համակարգ, երբ ոսկե և արծաթե ստակների միջև արժեքային հարաբերակցությունը կազմավորվում է տարերայնորեն՝ ոսկու և արծաթի շուկայական արժեքին համապատասխան, և երկակի արժույթի համակարգ, երբ երկու մետաղների միջե որոշակի արժեքային հարաբերակցությունը (հավասարանքը, պարիտետը) սահմանվում է պետության կողմից, իսկ ոսկե և արծաթե ստակների կտրումն ու նրանց ընդունումն առուծախի են գործարքների ժամանակ տեղի են ունենում ըստ սահմանված հարաբերակցության։ P․ չի համապատասխանում զարգացած ապրանքային արտադրության պահանջներին և հակասում է փողի, որպես համընդհանուր համարժեքի էությանը։ P-ի ժամանակ, չնայած երկուսի ձևական հավասարության, փաստորեն մի մետաղ է հանդես գւսլիս որպես համընդհանուր համարժեք։ XIX դ․ արծաթի արտադրության էժանացումը զգալիորեն արժեզրկեց արծաթը, և մի շարք երկրներ (ԱՄՆ, Գերմանիա են) դադարեցրին արծաթե ստակների թողարկումը։ P-ի որպես դրամական համակարգի հակասությունը և անկայունությունը կանխորոշեցին անցումը ոսկե մոնոմեաաւիզ էի, որը XIX դ․ վերջին լայն տարածում գտավ աշխարհում։

ԲԻՆ (Bean) Ալան (ծն․ 15․ 3․ 1932, Ուիլեր, Տեխասի նահանգ), ԱՄՆ–ի տիեզերագնաց–օդաչու, ռազմածովային նավատորմի առաջին կարգի կապիտան։ Ավարտել է Տեխասի համալսարանը (1955)։ Ամերիկյան տիեզերագնացների խմբում է 1963-իէ։ 1969-ի նոյեմբ․ 14-24-ին, որպես «Ապոլլոն–12» տիեզերանավի լուսնախցիկի օդաչու, Չ․ Կոնրադի և Ռ․ Գորդոնի հետ մասնակցել է դեպի Լուսին կա–

տարված երկրորդ թռիչքին։ 1969-ի նոյեմբ․ 19-ին Չ․ Կոնրադի հետ վայրէջք է կատարել փոթորիկների օվկիանոսում։

Լուսնի վրա մնացել է 31 ժ 31,5 ր, երկու անգամ դուրս եկել Լուսնի մակերևույթ։ 1973-ի հուլիսի 28-ից սեպտ․ 26-ը Օ․ Գերիոտի և Զ․ Լոուզմայի հետ մասնակցել է «Սքայլեբ» ուղեծրակայանով կատարված երկրորդ թռիչքին։

ԲԻՆԱՈՒՐԱԼ ԷՖԷԿՏ, բինաուրալ լսողություն (լաա․ bini – զույգ, երկու և auris – ականջ), ընդունակություն, որով օժտված մարդիկ ու բարձրակարգ կենդանիները երկու ձայնընդունիչներով՝ ականջներով որոշում են, թե իրենցից ինչ ուղղության վրա է գտնվում ձայնի աղբյուրը։ Դեպի ձայնի աղբյուրն ուղղված և նրան ավելի ifnui գտնվող ականջին ձայնն ավելի շուտ է հասնում, քան մյուսին, հետևաբար, P․ է․ պայմանավորվում է մարդու (կամ կենդանու) երկու ականջներին հասնող ձայնական ալիքների տարածման փուլերի և ամպլիտուդների տարբերությամբ։ Նորմալ լսողություն ունեցող

մարդը հորիզոնական հարթության մեջ ձայնի աղբյուրի ուղղությունը կարող է որոշել 3°, իսկ ուղղաձիգ հարթության

մեջ՝ ավելի նվազ ճշտությամբ։ Ընկալողձայնի աղբյուր ուղղությունը առավել ճըշգըրիտ որոշելուն նպաստում է ականջախեցու (կենդանիների) և գլխի (կենդանիների և մարդու) դիրքի փոփոխությունը։

ԲԻՆԳՅՈԼԻ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿ, բարձրավանդակ Արևմտյան Հայաստանում։ Տես Բյուրակն բարձրավանդակ։

ԲԻՆԳՅՈԼԱՈՒ, գետ Հայկական լեռնաշխարհում։ Տես Բյուրակն։

18․10․1911, Փարիզ), ֆրանսիացի հոգեբան, մանկավարժ, դեֆեկտոլոգ, հոգեբնախոս։ Սորբոնի ֆիզիոլոգիական հոգեբանության լաբորատորիայի դիրեկտոր (1892–1911), «L’Annee psychologique» տարեգրքի գլխավոր խմբագիր (1895–1911)։ 1900-ին Ֆ․ Րյուիսսոնի հետ հիմնել է «Երեխայի հոգեբանական ուսում–

նասիրման ընկերությունը»։ Աշխատությունները նվիրված են փորձառական, ընդհանուր, դիֆերենցիալ, ախտաբանա

կան, մանկան, մանկավարժական և արվեստի հոգեբանության հարցերին։ Չնայած P․ տատանվել է սուբյեկտիվ իդեալիզմի (պոզիտիվիզմի) և բնագիտական մատերիալիզմի միջե, նրա հոգեբանական ժառանգությունը, այնուամենայնիվ, հարուստ է փաստերով ու մտքերով։ Մեծ է նրա ծառայությունը հոգեբանու–

թյունը փորձառական մեթոդի վրա հիմնելու և մանկավարժության (ընդհանուր և մասնավոր) հոգեբանական նախադրյալները ամրապնդելու ասպարեզում։ Համաշխարհային ճանաչում են գտել Տ․ Սիմոնի (1873–1961) հետ կազմած նրա տեքստերը (1905, 1908, 1911), որոնց նպատակն էր

քանակական ցուցանիշներով որոշել հետադեմ և հոգեպես ոչ լիարժեք երեխաների մտավոր զարգացման մակարդակը։ Աշխատանքային հանրօգուտ կրթությունը նա համարել է այդ երեխաների դաստիարակության հիմնական միջոցներից մեկը։

P․ հատուկ ուսումնասիրության առարկա է դարձրել մտածողության, մտավոր ընդունակությունների (շախմատիստների) և հոգնածության հարցերը։

ԲԻՆԿՅԱՆ, P և ն կ և ա ն, գյուղաքաղաք Ակնա գավառում (Փոքր Հայք), Եփրատի ափին, դժվարամատչելի, ժայռոտ

վայրում։ XX դ․ սկզբին ուներ 847 հայ բնակիչ։ Զբաղվում էին երկրագործությամբ, արհեստներով և առևտրով։ Քաղաքին գեղեցիկ տեսք էր տալիս ժայռոտ կիրճերով հոսող Եփրատ գետը, որի վրա կառուցված էր մեծ կամուրջ։ Ապահովության համար գիշերները այս կամուրջի վրա գտնվող դռները փակվում էին։ Հայերն ունեին երեք եկեղեցի (Ս․ Աստվածածին, Ա․ Հրեշտակապետ, Երեք Մանկունք), երկու վարժարան՝ Մեսոոպյան արական (110 տղա) և Նունեյան օրիորդաց (130

աղջիկ)։ Դպրոցներին նյութապես օգնում էր Երկրագործական ընկերությունը։ 1896-ի համիդյան կոտորածների ժամանակ հայերը քաջաբար դիմադրեցին թուրք, ջարդարարներին։ 1915-ի Մեծ եղեռնի ժա–