«Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12.djvu/267»–ի խմբագրումների տարբերություն

No edit summary
No edit summary
Էջի մարմին (ներառվելու է).Էջի մարմին (ներառվելու է).
Տող 1. Տող 1.
ձեռնարկություններ, մեխանիկական և երկաթուղային արհեստանոցներ։ Տարած¬ված է տնայնագործական արտադրությունը և գեղարվեստական արհեստագործությունը։ Գանգեսի և Գհագհրայի վրա կա նավարկություն։
ձեռնարկություններ, մեխանիկական և երկաթուղային արհեստանոցներ։ Տարածված է տնայնագործական արտադրությունը և գեղարվեստական արհեստագործությունը։ Գանգեսի և Գհագհրայի վրա կա նավարկություն։

ՈՒՏԻ ԱՌԱՆՁՆԱԿ, Ուտի Առանձնական, Ուտռուստակ, գավառ Մեծ Հայքի Ուտիք նահանգում, Տրտու (Թարթառ) գետի ավազանում։ Ընդգրկել է Արցախ նահանգից մինչև Կուր գետն ընկած ընդարձակ հարթավայրը (հիմնականում համապատասխանում է ներկայիս Ադրբ․ ՍՍՀ Բարդայի շրջանի տարածքին)։ Ու․ Ա-ում 461-ին հիմնված Պարաւսվ քաղաքը Սասանյան Պարսկաստանի տիրապետության ժամանակ (V—VII դդ․) եղել է Աղվանից մարզպանության կենտրոնը, իսկ արաբ, տիրապետության հաստատումից (VIII դ․) հետո՝ Արմինիակուսակալության երկրորդ կենտրոնը։ 562-ից այն դարձել է նորաստեղծ Աղվանից կաթողիկոսության աթոռանիստը (IX դ․ ըսկըզբից փոխադրվել է Բերղակուր)։ Ու․ Ա-ի
միջնադարյան բնակավայրերից հիշատակվում է Կաղանկատույք գյուղը, ուր ծնվել է հայ պատմագիր Մովսես Կաղանկատվացին։ Գրկ․ Ինճիճյան Ղ․, Ստորագրութիւն հին Հայաստանեայց, Վնա․, 1822։ ևրևմյան Ս․, Հայաստանը ըսա «Աշխարհացոյց»~ի, Ե․, 1963։ Ուլուբաբյան P․ Ա․, Դրվագներ Հայոց Արևելից կողմանց պատմության IV —VII դդ․, Ե․, 1981։tԲ․tՀարությունtյան

ՈՒՏԻԵՐԵՆ, ուդիևրևն, ուտիների լեզուն։ Պատկանում է իբերակովկասյան լեզվաընտանիքի դաղստանյան ճյուղի լեզգիական կամ սամուրական խմբին։ Խոսվում է Ադրբ․ ՍՍՀ Նիժ և Վարդաշեն, ինչպես նաև՝ Վրաց․ ՍՍՀ Հոկտեմբեր գյուղերում։ Խոսողների թիվը՝ մոտ 7 հզ․ (1983)։ Հնչյունական համակարգում առկա են կոկորդային պայթականներ։ Նախադասությանը հատուկ է էրգատիվ կառուցվածքը։ Անգիր լեզու է։


ՈՒՏԻ ԱՌԱՆՁՆԱԿ, Ուտի Առանձնական, Ու տ ռ ու ս տ ա կ, գավառ Մեծ Հայքի Ուտիք նահանգում, Տրտու
(Թարթառ) գետի ավազանում։ Ընդգրկել է Արցախ նահանգից մինչև Կուր գետն ընկած ընդարձակ հարթավայրը (հիմնականում համապատասխանում է ներկայիս Ադրբ․ ՍՍՀ Բարդայի շրջանի տարածքին)։ Ու․ Ա-ում 461-ին հիմնված Պարաւսվ քաղաքը Սասանյան Պարսկաստանի տիրապետության ժամանակ (V—VII դդ․) եղել է Աղվանից մարզպանության կենտրոնը, իսկ արաբ, տիրապետության հաստատումից (VIII դ․) հետո՝ Արմինիակուսակալության երկրորդ կենտրոնը։ 562-ից
այն դարձել է նորաստեղծ Աղվանից կաթողիկոսության աթոռանիստը (IX դ․ ըս-
կըզբից փոխադրվել է Բերղակուր)։ Ու․ Ա-ի
միջնադարյան բնակավայրերից հիշա¬
տակվում է Կաղանկատույք գյուղը, ուր
ծնվել է հայ պատմագիր Մովսես Կաղան-
կատվացին։
Գրկ․ Ինճիճյան Ղ․, Ստորագրութիւն
հին Հայաստանեայց, Վնա․, 1822։ և ր և մ-
յ ա ն Ս․, Հայաստանը ըսա «Աշխարհացոյց»~ի,
Ե․, 1963։ Ու լ ու բ ա բ յ ա ն P․ Ա․, Դրվագ¬
ներ Հայոց Արևելից կողմանց պատմության
IV —VII դդ․, Ե․, 1981։tԲ․tՀարությունtյան
ՈՒՏԻԵՐԵՆ, ու դ ի և ր և ն, ուտիների լե¬
զուն։ Պատկանում է իբերակովկասյան
լեզվաընտանիքի դաղստանյան ճյուղի լեզ¬
գիական կամ սամուրական խմբին։ Խոս¬
վում է Ադրբ․ ՍՍՀ Նիժ և Վարդաշեն, ինչ¬
պես նաև՝ Վրաց․ ՍՍՀ Հոկտեմբեր գյու¬
ղերում։ Խոսողների թիվը՝ մոտ 7 հզ․
(1983)։ Հնչյունական համակարգում առ¬
կա են կոկորդային պայթականներ։ Նա¬
խադասությանը հատուկ է էրգատիվ կա¬
ռուցվածքը։ Անգիր լեզու է։
ՈՒՏԻԼԻՏԱՐԻԶՄ (< լատ․ utilitas —
ՈՒՏԻԼԻՏԱՐԻԶՄ (< լատ․ utilitas —
օգուտ, շահ), օգտապաշտություն,
օգուտ, շահ), օգտապաշտություն,
բուրժ․ բարոյագիտ․ ուսմունք, որը բարո¬
բուրժ․ բարոյագիտ․ ուսմունք, որը բարո¬
յականության հիմք և մարդկանց վարքի
յականության հիմք և մարդկանց վարքի
չափանիշ է համարում օգուտը։ Ու-ի հիմնադիրն է անգլ․ փիլիսոփա Ե․ Բենթամը (Bentham, 1748—1832), որն արտահայտել է անգլ․ բուրժուազիայի որոշ խավերի ձգտումներն ու շահերը։ Բենթամի կարծիքով, օգտակարության սկզբունքը մակաբերվում է մարդու բնույթից և կրում է աքսիոմատիկ բնույթ, օգուտն այն է, ինչ
չափանիշ է համարում օգուտը։ Ու-ի հիմ¬
բերում է շահ, հաճույք, բարիք և երջանկություն։ Բենթամն օգուտը նույնացնում է վայելքի և երջանկության հետ։ Զ․ Ս․ Միչը փորձել է մեղմել Բենթամի Ու-ի եսապաշտական բնույթը՝ անձնական երջանկության սկզբունքը լրացնելով բոլոր
նադիրն է անգլ․ փիլիսոփա Ե․ Բենթամը
(Bentham, 1748—1832), որն արտահայ¬
տել է անգլ․ բուրժուազիայի որոշ խավերի
ձգտումներն ու շահերը։ Բենթամի կար¬
ծիքով, օգտակարության սկզբունքը մա¬
կաբերվում է մարդու բնույթից և կրում է աքսիոմատիկ բնույթ, օգուտն այն է, ինչ
բերում է շահ, հաճույք, բարիք և երջան¬
կություն։ Բենթամն օգուտը նույնացնում
է վայելքի և երջանկության հետ։ Զ․ Ս․
Միչը փորձել է մեղմել Բենթամի Ու-ի
եսապաշտական բնույթը՝ անձնական եր¬
ջանկության սկզբունքը լրացնելով բոլոր
մարդկանց համերաշխության և շահերի
մարդկանց համերաշխության և շահերի
համաձայնեցման պահանջով։ Լայն իմաստով Ու․ նշանակում է նեղ գործնականության, ամեն բանից անմիջական օգուտ, շահ ստանալու ձգտում։
համաձայնեցման պահանջով։
Լայն իմաստով Ու․ նշանակում է նեղ
գործնականության, ամեն բանից անմիջա¬
կան օգուտ, շահ ստանալու ձգտում։
Գ․ Սողոմոնյան
Գ․ Սողոմոնյան

ՈՒՏԻՔ, Ուտի, Աւտի, Ուտիացւոց
ՈՒՏԻՔ, Ուտի, Աւտի, Ուտիացւոց
աշխարհ, Ուտիացւոց գաւառ,
աշխարհ, Ուտիացւոց գաւառ, Ուտիական աշխարհ, Ուտիական գաւառ, Մեծ Հայքի տասներկուերորդ նահանգը։ Տարածվել է Կուր
Ուտիական աշխարհ, Ուտիա-
կան գաւառ, Մեծ Հայքի տասներ¬
կուերորդ նահանգը։ Տարածվել է Կուր
գետի աջափնյա տաՓարակում և Հայկ․
գետի աջափնյա տաՓարակում և Հայկ․
լեռնաշխարհի հս-արլ․ լեռնային շրջաններում՝ զբաղեցնելով Աղստև գետից մինչև Կուրի և Երասխի ջրկիցն ընկած տարածքը։ Հս-ում և արլ-ում Կուր գետով սահմանակցել է Աղվանքին, արմ-ում Դեբեդի ևԱղստևի ջրբաժանով՝ Գուգարքին, հս- արմ-ում Մրղուզի և Սևանի լեռնաշղթաներով՝ Այրարատին և Սյունիքին, հվ-արմ-ում՝ Արցախին, հվ-ում Երասխ գետով՝ Փայտակարանին։tՈւ-ի հս-արմ․ մասը հիմնականում լեռնային անառիկ
լեռնաշխարհի հս-արլ․ լեռնային շրջաննե¬
րում՝ զբաղեցնելով Աղստև գետից մինչև
Կուրի և Երասխի ջրկիցն ընկած տարած¬
քը։ Հս-ում և արլ-ում Կուր գետով սահմա¬
նակցել է Աղվանքին, արմ-ում Դեբեդի և
Աղստևի ջրբաժանով՝ Գուգարքին, հս-
արմ-ում Մրղուզի և Սևանի լեռնաշղթանե¬
րով՝ Այրարատին և Սյունիքին, հվ-
արմ-ում՝ Արցախին, հվ-ում Երասխ գե¬
տով՝ Փայտակարանին։tՈւ-ի հս-արմ․
մասը հիմնականում լեռնային անառիկ
շրջան է՝ հարուստ անտառներով և ալ¬
շրջան է՝ հարուստ անտառներով և ալ¬
պյան մարգագետիններով։ Կուրի աջափ¬
պյան մարգագետիններով։ Կուրի աջափ¬
Տող 109. Տող 63.
նախնադարյան համայնական հասարա¬
նախնադարյան համայնական հասարա¬
կության ժամանակաշրջանից Ու-ի բնակ¬
կության ժամանակաշրջանից Ու-ի բնակ¬
չությունը ներառնվել է Հայկ․ լեռնաշխար¬
չությունը ներառնվել է Հայկ․ լեռնաշխարհի ընդհանուր տնտ․ և մշակութային հարաբերությունների ոլորտը։tՄ․ թ․ ա․
հի ընդհանուր տնտ․ և մշակութային հա¬
րաբերությունների ոլորտը։tՄ․ թ․ ա․
VIII դ․ 1-ին կեսին Սարդուրի Բ-ի ուրւսրտ․
VIII դ․ 1-ին կեսին Սարդուրի Բ-ի ուրւսրտ․
զորքերը մուտք են գործել Ու․, իսկ նույն
զորքերը մուտք են գործել Ու․, իսկ նույն
դարի 2-րդ կեսին Ռուսա Ա-ն նահանգը
դարի 2-րդ կեսին Ռուսա Ա-ն նահանգը
Կուրի և Երասխի միջագետքի ողջ տարած¬
Կուրի և Երասխի միջագետքի ողջ տարածքի հետ միացրել է Ուրարտ․ պետությանը։
քի հետ միացրել է Ուրարտ․ պետությանը։
Ուրարտուի անկումից (մ․ թ․ ա․ VI դ․)
Ուրարտուի անկումից (մ․ թ․ ա․ VI դ․)
հետո Ու․ մտել է Երվանդունիների Հայկ․
հետո Ու․ մտել է Երվանդունիների Հայկ․
Տող 161. Տող 112.
գործում մեծ դեր է խաղացել Գրիգոր Ա
գործում մեծ դեր է խաղացել Գրիգոր Ա
Լուսավորչի թոռ Գրիգորիս եպիսկոպոսը։
Լուսավորչի թոռ Գրիգորիս եպիսկոպոսը։
IV դ․ 60-ական թթ․ վերջին, օգտվելով հայ-
IV դ․ 60-ական թթ․ վերջին, օգտվելով հայպարսկ․ պատերազմից և Հայոց թագավոր
պարսկ․ պատերազմից և Հայոց թագավոր
Արշակ Բ-ի ձերբակալումից, Ու-ի մի շարք
Արշակ Բ-ի ձերբակալումից, Ու-ի մի շարք
գավառներ ռազմակալել է Աղվանից թագավորությունը։ 370—371-ին, Պապ թագավորի գահակալության առաջին տարիներին, սպարապետ Մուշեղ Մամիկոնյանը պատժիչ արշավանքով ազատագրել է Ու-ի նվաճված գավառները և կրկին Կուր գետը սահման հաստատել Մեծ Հայքի և Աղվանից թագավորությունների միջնւ։
գավառներ ռազմակալել է Աղվանից թա¬
գավորությունը։ 370—371-ին, Պապ թա¬
գավորի գահակալության առաջին տարի¬
ներին, սպարապետ Մուշեղ Մամիկոն-
յանը պատժիչ արշավանքով ազատագրել
է Ու-ի նվաճված գավառները և կրկին Կուր
գետը սահման հաստատել Մեծ Հայքի
և Աղվանից թագավորությունների միջնւ։
Մեծ Հայքի 387-ի բաժանումից հետո Ու․
Մեծ Հայքի 387-ի բաժանումից հետո Ու․
մնացել է Խոսրով Գ-ի Արևելահայկ․ թա¬
մնացել է Խոսրով Գ-ի Արևելահայկ․ թա¬
գավորության կազմում։ V դ․ սկզբին Ու-ում
գավորության կազմում։ V դ․ սկզբին Ու-ում
լուսավոր, գործունեություն է ծավալել
լուսավոր, գործունեություն է ծավալել
Մեսրոպ Մաշտոցը՝ իր աշակերտների հետ տարածելով հայոց գիրն ու դպրությունը, բացել դպրոցներ, պայքարել պահպանված հեթանոս, հավատի դեմ։ Հայ Արշակունիների թագավորության անկումից (428) հետո Սասանյանները Ու․ մըտցըրել են Աղվանից մարզպանության կազմի մեջ։ 450—451-ին Ու-ի հայ բնակչությունը մասնակցել է Վարդան Մամիկոնյանի գլխավորած հակապարսկ․ ապստամբությանը։ 450-ին Ու-ի խաղխաղ վայրում Վարդան Մամիկոնյանը ջախջախել է պարսկ․ Սեբուխտ զորավարի բանակը։ 461-ին կառուցվել է Պարտավ քաղաքը, որն արագորեն մեծացել է և դարձել Աղվանից մարզպանության կենտրոնը։ Պարսից Կավատ I թագավորի օրոք (489—
Մեսրոպ Մաշտոցը՝ իր աշակերտների
հետ տարածելով հայոց գիրն ու դպրությու¬
նը, բացել դպրոցներ, պայքարել պահ¬
պանված հեթանոս, հավատի դեմ։ Հայ
Արշակունիների թագավորության անկու¬
մից (428) հետո Սասանյանները Ու․ մըտ-
ցըրել են Աղվանից մարզպանության կազ¬
մի մեջ։ 450—451-ին Ու-ի հայ բնակչությու¬
նը մասնակցել է Վարդան Մամիկոնյանի
գլխավորած հակապարսկ․ ապստամբու¬
թյանը։ 450-ին Ու-ի խաղխաղ վայրում
Վարդան Մամիկոնյանը ջախջախել է պարսկ․ Սեբուխտ զորավարի բանակը։
461-ին կառուցվել է Պարտավ քաղաքը,
որն արագորեն մեծացել է և դարձել Աղ¬
վանից մարզպանության կենտրոնը։ Պար¬
սից Կավատ I թագավորի օրոք (489—