«Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1.djvu/530»–ի խմբագրումների տարբերություն

+բաժիններ
Էջի մարմին (ներառվելու է).Էջի մարմին (ներառվելու է).
Տող 1. Տող 1.
Կ. Լիբկնեխտը, Ռ. Լյուքսեմբուրգը, Ս. Մ.Կիրովը ե ուրիշներ։ Հայ բոլշևիկները,
Կ. Լիբկնեխտը, Ռ. Լյուքսեմբուրգը, Ս. Մ.Կիրովը ե ուրիշներ։ Հայ բոլշևիկները,
որ ի սկզբանե դեմ էին եվրոպական դիվանագիտությանն ապավինելուն և ցարիզմի միջոցով թուրքահայ դատը լուծելու մտայնությանն ու գործելակերպին, դատապարտելով իմպերիալիստական պատերազմը, նշում էին նրա վտանգավորությունը աշխատավոր հայ ժողովրդի համար։ Նրանք
որ ի սկզբանե դեմ էին եվրոպական դիվանագիտությանն ապավինելուն և ցարիզմի միջոցով թուրքահայ դատը լուծելու մտայնությանն ու գործելակերպին, դատապարտելով իմպերիալիստական պատերազմը, նշում էին նրա վտանգավորությունը աշխատավոր հայ ժողովրդի համար։ Նրանք
բացահայտում էին իմպերիալիստական պետությունների կողմից փոքր ազգերին
բացահայտում էին իմպերիալիստական պետությունների կողմից փոքր ազգերին
ազատագրելու մասին լայնորեն տարփողված լոզունգի ողջ խաբեությունը։
ազատագրելու մասին լայնորեն տարփողված լոզունգի ողջ խաբեությունը։
Տող 7. Տող 7.




1918–20-ին հայ ժողովրդի վիճակը թուրքական նոր ասպատակությունների,
1918–20-ին հայ ժողովրդի վիճակը թուրքական նոր ասպատակությունների,
Հայաստանի հանրապետության դաշնակցական կառավարության հակաժողովրդական, պրոիմպերիալիստական քաղաքականության հետևանքով մնում էր ծանր (տես նաև ''Օտարերկրյա ռազմական ինտերվենցիա և քաղաքացիական կռիվներ Անդրկովկասում 1918–1921'')։
Հայաստանի հանրապետության դաշնակցական կառավարության հակաժողովրդական, պրոիմպերիալիստական քաղաքականության հետևանքով մնում էր ծանր (տես նաև ''Օտարերկրյա ռազմական ինտերվենցիա և քաղաքացիական կռիվներ Անդրկովկասում 1918–1921'')։


Տող 14. Տող 14.
1923-ի Լոզանի հաշտության պայմանագրով Անտանտի պետությունները ճանաչեցին Մուստաֆա Քեմալի իշխանությունը և փաստորեն ի չիք դարձրին Սևրի պայմանագրի Հայաստանին վերաբերող հոդվածները՝ Հայաստանն ու Հայկական հարցը զոհաբերելով իրենց իմպերիալիստական շահերին։Հայաստանում սովետական իշխանության հաստատումով (1920-ի նոյեմբ. 29) հայ ժողովուրդը փրկվեց կործանումից։ Սովետական Հայաստանը ձեռնամուխ եղավ պատերազմի հասցրած վերքերն ապաքինելու, հայ ժողովրդի բեկորները հայրենի հողի վրա հավաքելու, սոցիալիստական հասարակարգ կառուցելու գործին։
1923-ի Լոզանի հաշտության պայմանագրով Անտանտի պետությունները ճանաչեցին Մուստաֆա Քեմալի իշխանությունը և փաստորեն ի չիք դարձրին Սևրի պայմանագրի Հայաստանին վերաբերող հոդվածները՝ Հայաստանն ու Հայկական հարցը զոհաբերելով իրենց իմպերիալիստական շահերին։Հայաստանում սովետական իշխանության հաստատումով (1920-ի նոյեմբ. 29) հայ ժողովուրդը փրկվեց կործանումից։ Սովետական Հայաստանը ձեռնամուխ եղավ պատերազմի հասցրած վերքերն ապաքինելու, հայ ժողովրդի բեկորները հայրենի հողի վրա հավաքելու, սոցիալիստական հասարակարգ կառուցելու գործին։


''Գրկ''. Հայ ժողովրդի պատմություն, հ. 7, Ե., 1967։ Մանդելշտամ Ա., Օսմանյան կայսրության ճակատագիրը և հայկական հարցը, մաս 1, ԿՊ, 1919։ Զ ա վ ե ն արքեպիսկոպոս, Պատրիարքական հուշերս, վավերագրեր և վկայություններ, Կահիրե, 1947։ Կիրակոսյան Ջ.Ս., Աոաջին համաշխարհային պատերազմը և արևմտահայությունը. 1914–16 թթ., Ե., 1967։ Раздел азиатской Турции. По секретным документам б. министерства иностранных дел, под ред. Е. А. Адамова, М., 1924; Саркися Е. К., Экспансионистская политика Османской империи в Закавказье накануне и в годы первой мировой войны, Е., 1962; Геноцид армян в османской империи Сб. документов и материалов, под ред. М. Г. Нерсесяна, Е., 1966.; Toynbee A. J., Armenian Atrocities. The Murder of a Nation, L.-N.Y., 1915; Bryce V., The treatment of Armenians in the Ottoman Empire 1915-1916, L,. 1916; Lepsius J., Deutschland and Armenien, 1914-1918, Potsdam, 1919; Guttmann J., The Beginnings of Genocide. A Brief Account of the Armenian Massacres in World War I, N. Y., 1948.
''Գրկ''. Հայ ժողովրդի պատմություն, հ. 7, Ե., 1967։ Մանդելշտամ Ա., Օսմանյան կայսրության ճակատագիրը և հայկական հարցը, մաս 1, ԿՊ, 1919։ Զ ա վ ե ն արքեպիսկոպոս, Պատրիարքական հուշերս, վավերագրեր և վկայություններ, Կահիրե, 1947։ Կիրակոսյան Ջ.Ս., Աոաջին համաշխարհային պատերազմը և արևմտահայությունը. 1914–16 թթ., Ե., 1967։ Раздел азиатской Турции. По секретным документам б. министерства иностранных дел, под ред. Е. А. Адамова, М., 1924; Саркися Е. К., Экспансионистская политика Османской империи в Закавказье накануне и в годы первой мировой войны, Е., 1962; Геноцид армян в османской империи Сб. документов и материалов, под ред. М. Г. Нерсесяна, Е., 1966.; Toynbee A. J., Armenian Atrocities. The Murder of a Nation, L.-N.Y., 1915; Bryce V., The treatment of Armenians in the Ottoman Empire 1915-1916, L,. 1916; Lepsius J., Deutschland and Armenien, 1914-1918, Potsdam, 1919; Guttmann J., The Beginnings of Genocide. A Brief Account of the Armenian Massacres in World War I, N. Y., 1948.
''Ջ. Կիրակոսյան''
''Ջ. Կիրակոսյան''


<section begin="ԱՌԱՋԻՆ ՀԱՅՔ"/>'''ԱՌԱՋԻՆ ՀԱՅՔ''' (Armenia Prima), հռոմեական պրովինցիա, որը կազմվեց Թեոդոս I Մեծ կայսեր ժամանակ՝ 378–386-ի միջև։ Ընդգրկում էր Փոքր Հայքի հյուսիսային մասը՝ Գայլ գետի (Լյուկոս) վերին և միջին հոսանքի շրջանները և Հալիս գետի վերին հոսանքը։ Կենտրոնն էր Սեբաստիա քաղաքը։ Սյուս քաղաքներից էին Կողոնիան, Նիկոպոլիսը, Սատաղը, Սեբաստուպոլիսը և Վերիսան; Ամրոցներից հայտնի էին Ուղեռ բերդը, Եղեգառիճը,
<section begin="Առաջին Հայք պրովինցիա"/>'''ԱՌԱՋԻՆ ՀԱՅՔ''' (Armenia Prima), հռոմեական պրովինցիա, որը կազմվեց Թեոդոս I Մեծ կայսեր ժամանակ՝ 378–386-ի միջև։ Ընդգրկում էր Փոքր Հայքի հյուսիսային մասը՝ Գայլ գետի (Լյուկոս) վերին և միջին հոսանքի շրջանները և Հալիս գետի վերին հոսանքը։ Կենտրոնն էր Սեբաստիա քաղաքը։ Սյուս քաղաքներից էին Կողոնիան, Նիկոպոլիսը, Սատաղը, Սեբաստուպոլիսը և Վերիսան; Ամրոցներից հայտնի էին Ուղեռ բերդը, Եղեգառիճը,
Դաստեյրան (Դաստարակ) և Դասկուսան։ Հուստինիանոս I 536-ի օրենսդրությունից հետո Ա. Հ. էր անվանվում շատ ավելի ընդարձակ երկրամաս։ Նախկին Ա. Հ–ի պրովինցիայից նոր վարչական միավորի մեջ մտան միայն Գայլ գետի վերին և միջին հոսանքի հովիտը և Հալիս գետի ակունքների շրջանը։ Ա. Հ–ում ընդգրկվեց նախկին Ներքին Հայքը (Armenia Interor) կամ Բարձր Հայքը և Պոնտոսի հիմնական մասը՝ Պողեմոնյան Պոնտոսը և Կապադովկիական Պոնտոսը, ներառյալ Խաղտիքը (Ճանիվը)՝ մինչև Ճորոխի գետաբերանը։ Ա. Հ–ի նոր տարածքում կար 7 քաղաք, կենտրոնն էր Հուստինիանուպոլիսը [այսպես կոչվեց Ծումինան (Չրմեսը), այժմ՝ Ճիմին գյուղ], այստեղ էր նստում
Դաստեյրան (Դաստարակ) և Դասկուսան։ Հուստինիանոս I 536-ի օրենսդրությունից հետո Ա. Հ. էր անվանվում շատ ավելի ընդարձակ երկրամաս։ Նախկին Ա. Հ–ի պրովինցիայից նոր վարչական միավորի մեջ մտան միայն Գայլ գետի վերին և միջին հոսանքի հովիտը և Հալիս գետի ակունքների շրջանը։ Ա. Հ–ում ընդգրկվեց նախկին Ներքին Հայքը (Armenia Interor) կամ Բարձր Հայքը և Պոնտոսի հիմնական մասը՝ Պողեմոնյան Պոնտոսը և Կապադովկիական Պոնտոսը, ներառյալ Խաղտիքը (Ճանիվը)՝ մինչև Ճորոխի գետաբերանը։ Ա. Հ–ի նոր տարածքում կար 7 քաղաք, կենտրոնն էր Հուստինիանուպոլիսը [այսպես կոչվեց Ծումինան (Չրմեսը), այժմ՝ Ճիմին գյուղ], այստեղ էր նստում
կառավարիչը՝ պրոկոնսուլը, որ սովորաբար նշանակվում էր հայ նախարարներից։
կառավարիչը՝ պրոկոնսուլը, որ սովորաբար նշանակվում էր հայ նախարարներից։
Մյուս քաղաքներն էին՝ Թեոդոսուպոլիսը (Կարին), Սատաղը, Նիկոպոլիսը, Կողոնիան, Տրապիզոնը և Կերասունտը (Փառնակիա)։ Ա. Հ–ում էր Պավլիկյանների կենտրոնը (VIII -1X դդ.)՝ Տևրիկե քաղաքը (այժմ՝ Դիվրիգ) և Արաբկիր ավանը։ Ա. Հ–ի նոր տարածքը VIII դ. կորցրեց իր
Մյուս քաղաքներն էին՝ Թեոդոսուպոլիսը (Կարին), Սատաղը, Նիկոպոլիսը, Կողոնիան, Տրապիզոնը և Կերասունտը (Փառնակիա)։ Ա. Հ–ում էր Պավլիկյանների կենտրոնը (VIII -1X դդ.)՝ Տևրիկե քաղաքը (այժմ՝ Դիվրիգ) և Արաբկիր ավանը։ Ա. Հ–ի նոր տարածքը VIII դ. կորցրեց իր
Տող 25. Տող 25.
''Ս. Երեմյան''
''Ս. Երեմյան''


<section end="ԱՌԱՋԻՆ ՀԱՅՔ"/>
<section end="Առաջին Հայք պրովինցիա"/>
<section begin="ԱՌԱՋԻՆ ՀԱՅՔ"/>'''ԱՌԱՋԻՆ ՀԱՅՔ''' կամ «Պռոտին Արմենիան», այսպես է կոչում Մովսես Խորենացին Մաժաք (հետագայում՝ Կեսարիա Կապադովկիո, այժմ՝ Կայսերի) քաղաքի և Արգեոս լեռան շրջակայքը Հալիս գետի հովտում, որտեղ, ըստ ավանդության, գործել են արմենական ցեղերի անվանադիր Արամը և նրա կողմից կառավարիչ նշանակված Մշակը։ Մշակ անվան մեջ
<section begin="Առաջին Հայք շրջակայք"/>'''ԱՌԱՋԻՆ ՀԱՅՔ''' կամ «Պռոտին Արմենիան», այսպես է կոչում Մովսես Խորենացին Մաժաք (հետագայում՝ Կեսարիա Կապադովկիո, այժմ՝ Կայսերի) քաղաքի և Արգեոս լեռան շրջակայքը Հալիս գետի հովտում, որտեղ, ըստ ավանդության, գործել են արմենական ցեղերի անվանադիր Արամը և նրա կողմից կառավարիչ նշանակված Մշակը։ Մշակ անվան մեջ
պահպանվել է փռյուգ–մուշկերի ցեղանունը՝ հին հայկական մուշակ ձևով ն համահնչյուն է մ. թ.ա. XII–IXդդ. խեթական մեհենագրերով արձանագրություններում պատահող Musaka ցեղանվանը։ Ա. Հ. համապատասխանում է անտիկ ժամանակաշրջանի Կապադովկիայի ստրատեգիաներից մեկին՝ Կիլիկիային՝ Մաժաք մայրաքաղաքով (չշփոթել ծովափնյա Կիլիկիայի հետ)։ Հայերի ծագման հին պատմական զրույցները, որ Vդ. հավաքել է Մովսես Խորենացին, այս երկրամասը կոչում են
պահպանվել է փռյուգ–մուշկերի ցեղանունը՝ հին հայկական մուշակ ձևով ն համահնչյուն է մ. թ.ա. XII–IXդդ. խեթական մեհենագրերով արձանագրություններում պատահող Musaka ցեղանվանը։ Ա. Հ. համապատասխանում է անտիկ ժամանակաշրջանի Կապադովկիայի ստրատեգիաներից մեկին՝ Կիլիկիային՝ Մաժաք մայրաքաղաքով (չշփոթել ծովափնյա Կիլիկիայի հետ)։ Հայերի ծագման հին պատմական զրույցները, որ Vդ. հավաքել է Մովսես Խորենացին, այս երկրամասը կոչում են
«Պռոտին Արմենիան» (πρωτιν Αρμενιαν), այսինքն՝ «Նախնական Հայաստան»։
«Պռոտին Արմենիան» (πρωτιν Αρμενιαν), այսինքն՝ «Նախնական Հայաստան»։
Տող 33. Տող 33.
''Ս. Երեմյան''
''Ս. Երեմյան''


<section end="ԱՌԱՋԻՆ ՀԱՅՔ"/>
<section end="Առաջին Հայք շրջակայք"/>
<section begin="ԱՌԱՋԻՆ ՀՆԳԱՄՅԱ ՊԼԱՆ ՀՍՍՀ ԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ##'''ԱՌԱՋԻՆ ՀՆԳԱՄՅԱ ՊԼԱՆ ՀՍՍՀ ԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ''' (1928–33), տես ''Հնգամյա պլաններ ՀՍՍՀ ժողովրդական տնտեսության զարգացման։''## ԱՌԱՋԻՆ ՀՆԳԱՄՅԱ ՊԼԱՆ ՍՍՀՄ ԺՈԴՈՎՐԴԱԿԱՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ (1928–33)"/>'''ԱՌԱՋԻՆ ՀՆԳԱՄՅԱ ՊԼԱՆ ՍՍՀՄ ԺՈԴՈՎՐԴԱԿԱՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ (1928–33)''', տես ''Հնգամյա պլաններ ՍՍՀՄ ժողովրդական տնտեսության զարգացման։''<section end="ԱՌԱՋԻՆ ՀՆԳԱՄՅԱ ՊԼԱՆ ՀՍՍՀ ԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ##'''ԱՌԱՋԻՆ ՀՆԳԱՄՅԱ ՊԼԱՆ ՀՍՍՀ ԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ''' (1928–33), տես ''Հնգամյա պլաններ ՀՍՍՀ ժողովրդական տնտեսության զարգացման։''## ԱՌԱՋԻՆ ՀՆԳԱՄՅԱ ՊԼԱՆ ՍՍՀՄ ԺՈԴՈՎՐԴԱԿԱՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ (1928–33)"/>
<section begin="Առաջին հնգամյա պլան ՍՍՀՄ ժոդովրդական տնտեսության զարգացման (1928–33)"/>'''ԱՌԱՋԻՆ ՀՆԳԱՄՅԱ ՊԼԱՆ ՍՍՀՄ ԺՈԴՈՎՐԴԱԿԱՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ (1928–33)''', տես ''Հնգամյա պլաններ ՍՍՀՄ ժողովրդական տնտեսության զարգացման։''

<section begin="ԱՌԱՋԻՆ ՄԱՍՍԱՅԱԿԱՆ ՇԱԲԱԹՕՐՅԱԿՆԵՐ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՍՍՀ"/>'''ԱՌԱՋԻՆ ՄԱՍՍԱՅԱԿԱՆ ՇԱԲԱԹՕՐՅԱԿՆԵՐ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՍՍՀ'''-ում, կոմունիստական մասսայական միջոցառումներ, որոնք համաժողովրդական բնույթ են ստացել 1921-ի հույիս–օգոստոս ամիսներին Երևանի, Ալեքսանդրապոլի (Լենի–
<section end="Առաջին հնգամյա պլան ՍՍՀՄ ժոդովրդական տնտեսության զարգացման (1928–33)"/>
<section begin="Առաջին մասսայական շաբաթօրյակներ Հայկական ՍՍՀ-ում"/>'''ԱՌԱՋԻՆ ՄԱՍՍԱՅԱԿԱՆ ՇԱԲԱԹՕՐՅԱԿՆԵՐ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՍՍՀ'''-ում, կոմունիստական մասսայական միջոցառումներ, որոնք համաժողովրդական բնույթ են ստացել 1921-ի հույիս–օգոստոս ամիսներին Երևանի, Ալեքսանդրապոլի (Լենի–
նական), Էջմիածնի, Նոր Բայազետի (Կամո), Ղարաքիլիսայի (Կիրովական),
նական), Էջմիածնի, Նոր Բայազետի (Կամո), Ղարաքիլիսայի (Կիրովական),
Դիլիջանի գավառներում։ Երկու ամսում Երևանում կազմակերպվել է 20, Ալեքսանդրապոլում՝ 36, իսկ Էջմիածնում՝ 118 շաբաթօրյակ։ Կարգի են բերվել
Դիլիջանի գավառներում։ Երկու ամսում Երևանում կազմակերպվել է 20, Ալեքսանդրապոլում՝ 36, իսկ Էջմիածնում՝ 118 շաբաթօրյակ։ Կարգի են բերվել
Տող 41. Տող 43.
ժողովրդական տնտեսության վերականգնմանը։
ժողովրդական տնտեսության վերականգնմանը։


<section end="Առաջին մասսայական շաբաթօրյակներ Հայկական ՍՍՀ-ում"/>
## ԱՌԱՋԻՆ ՕԳՆՈՒԹՅՈՒՆ ## '''ԱՌԱՋԻՆ ՕԳՆՈՒԹՅՈՒՆ''', անհետաձգելի
<section begin="Առաջին օգնություն"/>'''ԱՌԱՋԻՆ ՕԳՆՈՒԹՅՈՒՆ''', անհետաձգելի
միջոցառում հանկարծահաս հիվանու–
միջոցառում հանկարծահաս հիվանու–
<section end="Առաջին օգնություն"/>
<section end="ԱՌԱՋԻՆ ՄԱՍՍԱՅԱԿԱՆ ՇԱԲԱԹՕՐՅԱԿՆԵՐ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՍՍՀ"/>