«Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1.djvu/530»–ի խմբագրումների տարբերություն
+բաժիններ |
|||
Էջի մարմին (ներառվելու է). | Էջի մարմին (ներառվելու է). | ||
Տող 1. | Տող 1. | ||
Կ. Լիբկնեխտը, Ռ. Լյուքսեմբուրգը, Ս. Մ.Կիրովը ե ուրիշներ։ Հայ բոլշևիկները, |
Կ. Լիբկնեխտը, Ռ. Լյուքսեմբուրգը, Ս. Մ.Կիրովը ե ուրիշներ։ Հայ բոլշևիկները, |
||
որ ի սկզբանե դեմ էին եվրոպական դիվանագիտությանն ապավինելուն և ցարիզմի միջոցով թուրքահայ դատը լուծելու մտայնությանն ու գործելակերպին, դատապարտելով իմպերիալիստական պատերազմը, նշում էին նրա վտանգավորությունը |
որ ի սկզբանե դեմ էին եվրոպական դիվանագիտությանն ապավինելուն և ցարիզմի միջոցով թուրքահայ դատը լուծելու մտայնությանն ու գործելակերպին, դատապարտելով իմպերիալիստական պատերազմը, նշում էին նրա վտանգավորությունը աշխատավոր հայ ժողովրդի համար։ Նրանք |
||
բացահայտում էին իմպերիալիստական պետությունների կողմից փոքր ազգերին |
բացահայտում էին իմպերիալիստական պետությունների կողմից փոքր ազգերին |
||
ազատագրելու մասին լայնորեն տարփողված լոզունգի ողջ խաբեությունը։ |
ազատագրելու մասին լայնորեն տարփողված լոզունգի ողջ խաբեությունը։ |
||
Տող 7. | Տող 7. | ||
1918–20-ին հայ ժողովրդի վիճակը թուրքական նոր ասպատակությունների, |
1918–20-ին հայ ժողովրդի վիճակը թուրքական նոր ասպատակությունների, |
||
Հայաստանի հանրապետության դաշնակցական կառավարության հակաժողովրդական, պրոիմպերիալիստական քաղաքականության հետևանքով մնում էր ծանր (տես նաև ''Օտարերկրյա ռազմական ինտերվենցիա և քաղաքացիական կռիվներ Անդրկովկասում 1918–1921'')։ |
Հայաստանի հանրապետության դաշնակցական կառավարության հակաժողովրդական, պրոիմպերիալիստական քաղաքականության հետևանքով մնում էր ծանր (տես նաև ''Օտարերկրյա ռազմական ինտերվենցիա և քաղաքացիական կռիվներ Անդրկովկասում 1918–1921'')։ |
||
Տող 14. | Տող 14. | ||
1923-ի Լոզանի հաշտության պայմանագրով Անտանտի պետությունները ճանաչեցին Մուստաֆա Քեմալի իշխանությունը և փաստորեն ի չիք դարձրին Սևրի պայմանագրի Հայաստանին վերաբերող հոդվածները՝ Հայաստանն ու Հայկական հարցը զոհաբերելով իրենց իմպերիալիստական շահերին։Հայաստանում սովետական իշխանության հաստատումով (1920-ի նոյեմբ. 29) հայ ժողովուրդը փրկվեց կործանումից։ Սովետական Հայաստանը ձեռնամուխ եղավ պատերազմի հասցրած վերքերն ապաքինելու, հայ ժողովրդի բեկորները հայրենի հողի վրա հավաքելու, սոցիալիստական հասարակարգ կառուցելու գործին։ |
1923-ի Լոզանի հաշտության պայմանագրով Անտանտի պետությունները ճանաչեցին Մուստաֆա Քեմալի իշխանությունը և փաստորեն ի չիք դարձրին Սևրի պայմանագրի Հայաստանին վերաբերող հոդվածները՝ Հայաստանն ու Հայկական հարցը զոհաբերելով իրենց իմպերիալիստական շահերին։Հայաստանում սովետական իշխանության հաստատումով (1920-ի նոյեմբ. 29) հայ ժողովուրդը փրկվեց կործանումից։ Սովետական Հայաստանը ձեռնամուխ եղավ պատերազմի հասցրած վերքերն ապաքինելու, հայ ժողովրդի բեկորները հայրենի հողի վրա հավաքելու, սոցիալիստական հասարակարգ կառուցելու գործին։ |
||
''Գրկ''. Հայ ժողովրդի պատմություն, հ. 7, Ե., 1967։ Մանդելշտամ Ա., Օսմանյան կայսրության ճակատագիրը և հայկական հարցը, մաս 1, ԿՊ, 1919։ Զ ա վ ե ն արքեպիսկոպոս, Պատրիարքական հուշերս, վավերագրեր և վկայություններ, Կահիրե, 1947։ Կիրակոսյան Ջ.Ս., Աոաջին համաշխարհային պատերազմը և արևմտահայությունը. 1914–16 թթ., Ե., 1967։ Раздел азиатской Турции. По секретным документам б. министерства иностранных дел, под ред. Е. А. Адамова, М., 1924; Саркися Е. К., Экспансионистская политика Османской империи в Закавказье накануне и в годы первой мировой войны, Е., 1962; Геноцид армян в османской империи Сб. документов и материалов, под ред. М. Г. Нерсесяна, Е., 1966.; Toynbee A. J., Armenian Atrocities. The Murder of a Nation, L.-N.Y., 1915; Bryce V., The treatment of Armenians in the Ottoman Empire 1915-1916, L,. 1916; Lepsius J., Deutschland and Armenien, 1914-1918, Potsdam, 1919; Guttmann J., The Beginnings of Genocide. A Brief Account of the Armenian Massacres in World War I, N. Y., 1948. |
|||
''Ջ. Կիրակոսյան'' |
''Ջ. Կիրակոսյան'' |
||
<section begin=" |
<section begin="Առաջին Հայք պրովինցիա"/>'''ԱՌԱՋԻՆ ՀԱՅՔ''' (Armenia Prima), հռոմեական պրովինցիա, որը կազմվեց Թեոդոս I Մեծ կայսեր ժամանակ՝ 378–386-ի միջև։ Ընդգրկում էր Փոքր Հայքի հյուսիսային մասը՝ Գայլ գետի (Լյուկոս) վերին և միջին հոսանքի շրջանները և Հալիս գետի վերին հոսանքը։ Կենտրոնն էր Սեբաստիա քաղաքը։ Սյուս քաղաքներից էին Կողոնիան, Նիկոպոլիսը, Սատաղը, Սեբաստուպոլիսը և Վերիսան; Ամրոցներից հայտնի էին Ուղեռ բերդը, Եղեգառիճը, |
||
Դաստեյրան (Դաստարակ) և Դասկուսան։ Հուստինիանոս I 536-ի օրենսդրությունից հետո Ա. Հ. էր անվանվում շատ ավելի ընդարձակ երկրամաս։ Նախկին Ա. Հ–ի պրովինցիայից նոր վարչական միավորի մեջ մտան միայն Գայլ գետի վերին և միջին հոսանքի հովիտը և Հալիս գետի ակունքների շրջանը։ Ա. Հ–ում ընդգրկվեց նախկին Ներքին Հայքը (Armenia Interor) կամ Բարձր Հայքը և Պոնտոսի հիմնական մասը՝ Պողեմոնյան Պոնտոսը և Կապադովկիական Պոնտոսը, ներառյալ Խաղտիքը (Ճանիվը)՝ մինչև Ճորոխի գետաբերանը։ Ա. Հ–ի նոր տարածքում կար 7 քաղաք, կենտրոնն էր Հուստինիանուպոլիսը |
Դաստեյրան (Դաստարակ) և Դասկուսան։ Հուստինիանոս I 536-ի օրենսդրությունից հետո Ա. Հ. էր անվանվում շատ ավելի ընդարձակ երկրամաս։ Նախկին Ա. Հ–ի պրովինցիայից նոր վարչական միավորի մեջ մտան միայն Գայլ գետի վերին և միջին հոսանքի հովիտը և Հալիս գետի ակունքների շրջանը։ Ա. Հ–ում ընդգրկվեց նախկին Ներքին Հայքը (Armenia Interor) կամ Բարձր Հայքը և Պոնտոսի հիմնական մասը՝ Պողեմոնյան Պոնտոսը և Կապադովկիական Պոնտոսը, ներառյալ Խաղտիքը (Ճանիվը)՝ մինչև Ճորոխի գետաբերանը։ Ա. Հ–ի նոր տարածքում կար 7 քաղաք, կենտրոնն էր Հուստինիանուպոլիսը [այսպես կոչվեց Ծումինան (Չրմեսը), այժմ՝ Ճիմին գյուղ], այստեղ էր նստում |
||
կառավարիչը՝ պրոկոնսուլը, որ սովորաբար նշանակվում էր հայ նախարարներից։ |
կառավարիչը՝ պրոկոնսուլը, որ սովորաբար նշանակվում էր հայ նախարարներից։ |
||
Մյուս քաղաքներն էին՝ Թեոդոսուպոլիսը (Կարին), Սատաղը, Նիկոպոլիսը, Կողոնիան, Տրապիզոնը և Կերասունտը (Փառնակիա)։ Ա. Հ–ում էր Պավլիկյանների կենտրոնը (VIII -1X դդ.)՝ Տևրիկե քաղաքը (այժմ՝ Դիվրիգ) և Արաբկիր ավանը։ Ա. Հ–ի նոր տարածքը VIII դ. կորցրեց իր |
Մյուս քաղաքներն էին՝ Թեոդոսուպոլիսը (Կարին), Սատաղը, Նիկոպոլիսը, Կողոնիան, Տրապիզոնը և Կերասունտը (Փառնակիա)։ Ա. Հ–ում էր Պավլիկյանների կենտրոնը (VIII -1X դդ.)՝ Տևրիկե քաղաքը (այժմ՝ Դիվրիգ) և Արաբկիր ավանը։ Ա. Հ–ի նոր տարածքը VIII դ. կորցրեց իր |
||
Տող 25. | Տող 25. | ||
''Ս. Երեմյան'' |
''Ս. Երեմյան'' |
||
<section end=" |
<section end="Առաջին Հայք պրովինցիա"/> |
||
<section begin=" |
<section begin="Առաջին Հայք շրջակայք"/>'''ԱՌԱՋԻՆ ՀԱՅՔ''' կամ «Պռոտին Արմենիան», այսպես է կոչում Մովսես Խորենացին Մաժաք (հետագայում՝ Կեսարիա Կապադովկիո, այժմ՝ Կայսերի) քաղաքի և Արգեոս լեռան շրջակայքը Հալիս գետի հովտում, որտեղ, ըստ ավանդության, գործել են արմենական ցեղերի անվանադիր Արամը և նրա կողմից կառավարիչ նշանակված Մշակը։ Մշակ անվան մեջ |
||
պահպանվել է փռյուգ–մուշկերի ցեղանունը՝ հին հայկական մուշակ ձևով ն համահնչյուն է մ. թ.ա. XII–IXդդ. խեթական մեհենագրերով արձանագրություններում պատահող Musaka ցեղանվանը։ Ա. Հ. համապատասխանում է անտիկ ժամանակաշրջանի Կապադովկիայի ստրատեգիաներից մեկին՝ Կիլիկիային՝ Մաժաք մայրաքաղաքով (չշփոթել ծովափնյա Կիլիկիայի հետ)։ Հայերի ծագման հին պատմական զրույցները, որ Vդ. հավաքել է Մովսես Խորենացին, այս երկրամասը կոչում են |
պահպանվել է փռյուգ–մուշկերի ցեղանունը՝ հին հայկական մուշակ ձևով ն համահնչյուն է մ. թ.ա. XII–IXդդ. խեթական մեհենագրերով արձանագրություններում պատահող Musaka ցեղանվանը։ Ա. Հ. համապատասխանում է անտիկ ժամանակաշրջանի Կապադովկիայի ստրատեգիաներից մեկին՝ Կիլիկիային՝ Մաժաք մայրաքաղաքով (չշփոթել ծովափնյա Կիլիկիայի հետ)։ Հայերի ծագման հին պատմական զրույցները, որ Vդ. հավաքել է Մովսես Խորենացին, այս երկրամասը կոչում են |
||
«Պռոտին Արմենիան» (πρωτιν Αρμενιαν), այսինքն՝ «Նախնական Հայաստան»։ |
«Պռոտին Արմենիան» (πρωτιν Αρμενιαν), այսինքն՝ «Նախնական Հայաստան»։ |
||
Տող 33. | Տող 33. | ||
''Ս. Երեմյան'' |
''Ս. Երեմյան'' |
||
<section end=" |
<section end="Առաջին Հայք շրջակայք"/> |
||
<section begin=" |
<section begin="Առաջին հնգամյա պլան ՍՍՀՄ ժոդովրդական տնտեսության զարգացման (1928–33)"/>'''ԱՌԱՋԻՆ ՀՆԳԱՄՅԱ ՊԼԱՆ ՍՍՀՄ ԺՈԴՈՎՐԴԱԿԱՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ (1928–33)''', տես ''Հնգամյա պլաններ ՍՍՀՄ ժողովրդական տնտեսության զարգացման։'' |
||
⚫ | |||
<section end="Առաջին հնգամյա պլան ՍՍՀՄ ժոդովրդական տնտեսության զարգացման (1928–33)"/> |
|||
⚫ | |||
նական), Էջմիածնի, Նոր Բայազետի (Կամո), Ղարաքիլիսայի (Կիրովական), |
նական), Էջմիածնի, Նոր Բայազետի (Կամո), Ղարաքիլիսայի (Կիրովական), |
||
Դիլիջանի գավառներում։ Երկու ամսում Երևանում կազմակերպվել է 20, Ալեքսանդրապոլում՝ 36, իսկ Էջմիածնում՝ 118 շաբաթօրյակ։ Կարգի են բերվել |
Դիլիջանի գավառներում։ Երկու ամսում Երևանում կազմակերպվել է 20, Ալեքսանդրապոլում՝ 36, իսկ Էջմիածնում՝ 118 շաբաթօրյակ։ Կարգի են բերվել |
||
Տող 41. | Տող 43. | ||
ժողովրդական տնտեսության վերականգնմանը։ |
ժողովրդական տնտեսության վերականգնմանը։ |
||
<section end="Առաջին մասսայական շաբաթօրյակներ Հայկական ՍՍՀ-ում"/> |
|||
<section begin="Առաջին օգնություն"/>'''ԱՌԱՋԻՆ ՕԳՆՈՒԹՅՈՒՆ''', անհետաձգելի |
|||
միջոցառում հանկարծահաս հիվանու– |
միջոցառում հանկարծահաս հիվանու– |
||
<section end="Առաջին օգնություն"/> |
|||
<section end="ԱՌԱՋԻՆ ՄԱՍՍԱՅԱԿԱՆ ՇԱԲԱԹՕՐՅԱԿՆԵՐ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՍՍՀ"/> |