«Էջ:Թումանյանի ԵԼԺ հ3.djvu/513»–ի խմբագրումների տարբերություն

ղարվեստւսկպն երևակայության և րնդհանր ա ցման ս կզբոլնքներով։ Մի» շարք վերամշպկումներից հետո հասցվելով բարձր կատարելության, «Լոոեցի Սաքոն» ներկայանում է մեզ իբրև մարդու վրա բնության խորհրդավոր ու չճանաչված ուժերի ներգործության մասին պատմող համապարփակ մի երկ։

Դեռ նախքան ԲՄ I ժողովածուի տպագրության ավարտվելը և տարածվելը (1890 թ. սեպտեմբեր ֊հոկտեմբեր) Թումանյանն իր պոեմի ձեռագիրը կարդացել է բարեկամների շրջանում՝ հանդիպելով տարբեր գնահատականների։ Այդ մասին նա հանգամանորեն գրել է 1890 թ. հուլիսի 29֊ին Ան. Աբովյանին հղած նամակում։ Այդ նամակից իմանում ենք, որի Ղ. Աղա յան ը պնդել է, ((թե բոլորովին հոգեբանությանը հակառակ է Սա֊ քոյին խելագարեցնելր», այնինչ «մի քանի ուսանողներ և գրողներ մի շատ հաջողված հոգեբանական ճշմարտություն են համարել և հավանել», իսկ Պ. Պռոշյանը հիացած բաըականչել է. «Հրաշալի՛ է» (Եժ V, 19—20) է «Լոոեցի Սաքոն», հատկապես հերոսի ճակատագրի հավանականության ի-նդիրը վեճերի նյութ Է դարձել նաև ընթերցողների շրջանում։ Բանաստեղծի ազգական և դասընկեր Բ ագրատ Թումանյանը 1890 թ. վերջին֊ Մոսկվայից գրած նամակներում հայտնում Էր, որ տեղի հայ ուսանողները պոեմի հերոսի մասին «ասում են, թե գա մի փոքր ան բնական Է, թե նա այդպես շուտով չէր կարող խելագարվել և այլն» (տե՛ս ՈԻՀ 2,282, ԳԱԹ, ԹՖ, № 646)։ Անդրադառնալով այդ կարծիքներին, բանաստեղծը նույն՛ թվականի նոյեմբերի 29֊ին Ան. Աբովյանին գրում էր. «Բայց մի շատ համառ կարծիք կա (սրանց թիվը մեծ է, և առհասարակ լուսավորվածներն են) «Լոոեցի Սաքոյի» մասին, թե նա լինելով առողջ և աներկյուղ՛ «իգիթ», չէր կարող վախենալ քաջքերից և խելագարվել։ Ես թեև շատ՛ պակասություն եմ խոստովանում իմ գրքոնմ, բայց այս կարծիքին ես հա֊ վան չեմ։ Ղու խո լավ գիտես, որ կան մարզիկ—իգիթ մարդիկ, որ աշխարը վրա գա — աչք Լ°ն ճպիլ, ամա ինչ անես՛ մեոելից, անշունչ մե– ռելից վախում են, սպանես՝ մի ավերակի մոտից մենակ անց չեն կենալ։ և այլն և այլն» (ԵԺ V, 36)։

Այնուամենայնիվ, բարեկամների և ընթերցողների քննադատական դիտողությունները ստիպեցին Թուման յանին մտածել պոեմի էական վերամշակման, հերոսի հոգեբանական զարգացման ավելի խոր հիմնավորման՛ մասին (թեև դրանից հետո էլ, նույնիսկ պոեմի վերջնական տարբերակի՛ առիթով ևս քննադատները, օրինակ՝ Լեռն, Պ. Մակինցյանը, Դ. Բալասան յանը, Սաքոյի խելագարվելը համարել են «հոգեբանական անհնարություն» (մ՚անրամ՚ասներր տե՛ս էդ. »?րբաշյան. Թ՛ուման յանի պոեմները,. 2-րդ հրատ., 1986, էջ 113—116)։ 1893 թ. նոյեմբերին Ղ– Աղա յանին գրած նամակում Թումանյանը հայտնում էր. «7* դեպ, ասեմ, որ ետ եմ նայում հիմա և հին գրածներս ուղղում, աոաջին հատորից արդեն ուղղել եմ «Լոոեցի Սաքոն» և «Արևն ու Լուսինը»։ Եթե հիշում եք, «Լոոեցի–

499