«Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 12.djvu/44»–ի խմբագրումների տարբերություն

ասպարեզ է մտել որպես սիմվոլիսաբանասաեղծ («Լիրիկա», 1907, ժող․)։ «Կա չաղակի հեքիաթները» (1910, արձակ) և «Կապույտ գետերից այնկողմ» (1911, բանաստեղծություններ) ժողովածուներում Տ․ դիմել է ժողովրդական ստեղծագործության մոտիվների մշակման։ Ճանաչվել է ռեալիստ, պատմվածքնե րով ու վիպակներով, որոնցում պատկերել է ռուս ազնվականության բարոյական քայքայումն ու այլասերումը։ Նույն թե ման է արծարծել «Տարօրինակ մարդիկ» («Երկու կյանք», 1911) և «Կաղ կալվածա տերը» (1912) վեպերում։ «Թռչնակը» (1916) պիեսում, «Սատանան» (1916), «իյավարամոլները» (1917) կատակերգություննե րում քննադատության է ենթարկել բուրժազնվական․ Ռուսաստանի կյանքի տար բեր կողմերը։ 1917-ին, թշնամանքով ըն դունելով Հոկտեմբերյան սոցիալիստա կան մեծ հեղափոխությունը, Տ․ տարագըրվել է Ֆրանսիա, ապա Գերմանիա, սակայն զղջացել է և 1923-ին վերադարձել ՍՍՀՄ; Հայրենիքի նկատմամբ ստացած նրա սերն է արտահայտում «Նիկիտայի մանկությունը» (1922, հայ․ հրտ․ «Նիկիտի մանկությունը», 1936) վիպակը։ Կապիտա լիզմի նկատմամբ գրողի քննադատական վերաբերմունքը և գաղափարական էվո լյուցիան է արտացոլված «Նեզորովի արկածները կամ Իբիկուս» (1924) երգիծական վեպում, «Ինժեներ Գարինի հիպերբոլոիդը» (1925–1927, հայ․ հրտ․ 1982) և այլ գործերում։ «Աելիտաում» (1922–1923, հայ․ հրտ․ 1960) Տ․ ստեղծել է ռուս. սովետական մարդու դրական կերպար։ Վերջին երկուսը գիտաֆանտաստիկ վեպի առաջին Փորձերն են ռուս, գրկյան մեջ։ Սոցիալիստ, ռեալիզմի դիրքերից է գրված «Տառապանքի ուղիներով» (ՍՍՀՄ Պետ․ մրցանակ, 1943, հայ․ հրտ․ 1946– 1950) մոնումենտալ եռերգությունը («Քույրերը», 1922, Նոր․ Սրբագր․՝ 1925, «Տասնութ թիվը», 1927–28, «Մռայլ առավոտ», 1940–41), որի ներքին թեման կորցրած ու վերադարձված հայրենիքն է, «տառապանքի ուղիներով» անցած անհատների կողմից սոցիալիստ, նոր իրականության ընդունումը։ Առանձնապես նշանակալի ստեղծագործություն է Տ–ի «Պետրոս Առաջին» (ՍՍՀՄ պետ․ մրցանակ, 1941, գիրք 1, 1929-30, գիրք 2, 1933-34, գիրք 3, անավարտ, 1944–45, հայ․ հրտ․, գիրք 1, 1937) վեպը, որը մասշտաբային էպոպեա է ռուս ազգի ճակատագրի մասին՝ շրջա- դարձային մի ժամանակահատվածում։ Տ․ մանուկների համար գրել է «Օսկե բանալին կամ Բուրատինոյի արկածները» (1936, հայ․ հրտ․ 1955, իտալ․ վիպակի մոտիվներով) գիրքը։ Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ հանդես է եկել հակաֆաշիստ․ ելույթներով, կրքոտ հրապարակագրությամբ, պատմվածքներով («Իվան Սուդարեի պատմածները», 1942–44 են), «Իվան Ահեղ» (1942–43, ՍՍՀՄ պետ․ մրցանակ՝ 1946) դրամատիկ, երկերգությամբ։ Տ–ի ստեղծագործությունները թարգմանվել են ՄՄՀՄ և աշխարհի բազմաթիվ ժողովուրդների լեզուներով։ Նա եղել է ՍՍՀՄ 1 գումարման Գերագույն սովետի դեպուտատ։ Պարգևատրվել է Լենինի և 2 այլ շքանշանով։

Երկ․Աօյա․ собр․ соч․, т․ 1–15, М․, 1946– 1953; Собр․ соч․, т․ 1–8–»․․, М․, 1982– 1985-․․․․ ^^․Հովհաննիսյան Ա․Պ․, Ալնք– սեյ Տոլստոյ, Ե․, 1968; Крестинский Ю․ А․, А․ Н․ Толстой․ Жизнь и творчество, М․, 1960; Русские советские писатели-про заики․ Биобиблиографический указатель, т․ 5, М․, 1968; Западов В․ А․, Алексей Николаевич Толстой, 2 изд․, испр․ и доп․, М․, 1981; Баранов В․ И․, Революция и судьба художника, 2 изд․, перераб․ и доп․, М․, 1983․ Գ․ Թաթոպան

ՏՈԼՍՏՈՅ Դմիտրի Անդրեևիչ (1823– 1889), կոմս, ռուս․ պետ․ գործիչ։ 1853-ից՝ ծովային մինիստրության գրասենյակի դիրեկտոր։ 1865–80-ին՝ Սինոդի գլխդատախազ, 18^6-ից միաժամանակ՝ ժող․ լու սովորության մինիստր։ 1871-ին անց է կացրել գիմնազիական ռեֆորմ, որն ապա հովում Էր դասական կրթության գերակշռությունը։ 1882–89-ին՝ ներքին գործերի մինիստր ոստիկանների պետ։ 1880-ական թթ․ քաղ․ ռեակցիայի սյուներից ԷՐ» կողմնակից էր «ուժեղ իշխանու թյան»։ Տ–ի նախաձեռնությամբ 1882-ին ընդունված «ժամանակավոր կանոնները» (վերաբերում էին գրաքննությանը) ավե լի սահմանափակեցին մամուլի գրա- տպության ազատությունը։ Տ․ Պետ․ խորհըրդի անդամ Էր, 1882-ից՝ Պետերբուրգի ԳԱ պրեզիդենտը։ Գրել է «Ռուսաստւենի ֆինանսական հիմնարկների պատմությու նը պետության հիմնադրման ժամանակից մինչև կայսրուհի Եկատերինա II-ի մահը» (1848), «Հռոմեական կաթոլիկությունը Ռուսաստանում» (1876) աշխատություննե րը, «Եկատերինյան Ժամանակի մարդիկ» (1882) կենսագրական բառարանը են։ Տ–ի օրոք ժող․ լուսավորության ասպարեզում սկսված վճռական ռեակցիան ավե լի Օանր դրսսորուստւր ունեցավ կայս րության ազգ․ ծայրամասերում, այդ թըվում և Անդրկովկասում։ Հայ դպրոցի դեմ ծավալված արշավանքն ավարտվեց հայկ․ դպրոցների փակումով․ 1885-ին դրանց թիվը հասավ 300-ի։ Գրկ․ Երկանյան Վ․, Պայքար հայկական նոր դպրոցի համար Անդրկովկասում (1870– 1905), Ե․, 1970։

ՏՈԼՍՏՈՅ Լև Նիկոլաեիչ [9․9․1828, Ցասնայա Պոլյանա (այժմ՝ Տուլայի մարզի Շչյոկոնոյի շրշանում)–20․11․1910, Ռյազան–Ուրալյան երկաթգծի Աստապովո կայարան (այժմ՝ Լիպեցկի մարզի ԼԱ Տոլստոյ կայարան), թաղվել է Ցասնայա Պոլյանայում], կոմս, ռուս գրող։ Սերել է հին ազնվականական տոհմից։ Ստացել է ընտանեկան կրթություն։ 1841-ից ապ րել է Կազանում, 1844–47-ին սովորել է տեղի համալսարանում, նախ՝ փիլյան ֆակի արլ․ բանասիրության բաժնում, ապա՝ իրավաբանական ֆակում։ 1847-ից Տ․ ապրել է Ռուսաստանի տարբեր վայրերում, իսկ 1851–53-ին՝ Հս․ Կովկասում, որտեղ մասնակցել է լեռնականների դեմուղղված ռազմ․ գործողություններին։ Ղրիմի պատերազմի ժամանակ կամավոր մեկնել է պաշարված Սևաստոպոլ, մաս նակցել քաղաքի հերոսական պաշտպանությանը (1854–55)։ U․ Ն․ Տոլստոյ Լ․ Ն․ Տոլստոյ 1850-ական թթ․ տպագրվել են Տ–ի առաջին վիպակներն ու պատմվածքները։ Արդեն ինքնակենսագրական եռերգության մեջ («Մանկություն», հրտ․ «Սովրեմեննիկում», 1852, JSP 9, «Պատանեկություն», 1852–54, «Երիտասարդություն», 1855– 1857, հայ․ հրտ․ «Մանկություն և պատանեկություն», 1899) դրսևորվեցին Տ–ի ռեալիստ․ արվեստի մի քանի Էական գծեր՝ հոգեբանական ինքնավերլուծության խորություն, անզիշում վերաբերմունք կեղծիքի նկատմամբ, դասային նախապաշարմունքներից զերծ «բնական մարդու» իդեալի հաստատում։ 1855–56-ին «Սովրեմեննիկում» լույս են տեսել Կովկասյան և Ղրիմի պատերազմների տպավորություններով ներշնչված նրա բազմաթիվ երկեր, որոնց թվում իրենց նշանակությամբ առանձնանում է «Սևաստոպոլյան պատմվածքներ» ակնարկների շարքը (1855-56, հայ․ հրտ․ 1928)։ Ակնարկներից մեկի եզրափակող այն խոսքը, թե իր միակ հերոսը ճշմարտությունն է, դարձավ գրողի ամբողշ հետագագրական գործունեության նշանաբանը։ Տ–ի ստեղծագործական զարգացման մեջ կարևոր ուղենիշ եղավ նաև «Կազակներ» (հրտ․ 1863, հայ․ հրտ․ 1926) վիպակը, որտեղ արտացոլվել են գրողի նոր համոզումները։ Գլխավոր հերոս Օլենինը, որի կերպարի մեջ Տ․ շատ ինքնակենսագրական գծեր է դրել, դիտելով կովկասյան կազակների բնական կյանքն բարքերը, ավելի խոր է հասկանում ազնվականական միջավայրի կեղծիքը, տոգորվում բնությանը և ժողովրդին մերձենալու ձգտումով։ 1855-ին Տ․ մեկնել է Պետերբուրգ, մտերմացել «Սովրեմեննիկի» աշխատակիցների հետ, ծանոթացել Ն․ Նեկրասովի, ի․ Տուրգենևի, Ի․ Գոնչարովի, Նէ Չեռնիշևսկու հետ։ 1857-ին Արմ․ Եվրոպակատարած ուղևորության տպավորությունների տակ գրել Է«Լյուցեռն» (1857) պատմվածքը, որտեղ կրքոտ կերպով խարազանել է բուրժ․ երկերեսանիությունը, անսրտությունը, սոցիալ․ անհավասարությունը։ 1860-ական թթ․ սկզբից սկսվում է Տ–ի ստեղծագործական հասունության բարձրագույն փուլը։ Նրան գբաղեցրել է ոչ հեռավոր անցյալի՝ դեկաբրիստների շարժման մասին վեպ գրելու միտքը («Դե կաբրիստներ» վեպի սկիզբը, 1860–61, հրտ․ 1864), այն շուտով փոխարինվել է մեկ ուրիշ, ավելի լայս մտահղացումով՝ XIX դ․ առաջին երկու տասնամյակների համաեվրոպ․ պատմության մեծ դեպքերը