«Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11.djvu/699»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը

← Նախորդ խմբագրում Հաջորդ խմբագրում →

@@ Էջի կարգավիճակ / Էջի կարգավիճակ @@
-Չսրբագրված
+Սրբագրված
@@ Էջի մարմին (ներառվելու է). / Էջի մարմին (ներառվելու է). @@
@@ Տող 6. / Տող 6. @@
 {{ՀՍՀ հեղ|Ս․ Հարությունյան}}
-<section begin="Տիգրան Զ"/>'''ՏԻԳՐԱՆ Զ''' (ծն․ և մահ․ թթ․ անհտ․), Հայոց թագավոր 60–61-ին։ Նախապես եղել է Քաղկիդիկեի թագավորը։ Հայոց թագավոր Տիգրան Ե-ի եղբոր՝ Ալեքսանդրի որդին։ Երկար տարիներ ապրել է Հռոմում, եղել Ներոն կայսեր մտերիմներից։ Վերջինս էլ նրան նշանակել է Մեծ Հայքի թագավոր՝ ի հակակշիռ հայկ․ գահի հավակնորդ Տրդատ Արշակունու (Տես Տրդատ Ա)։ Կորբուլոնի ավերած (59-ին) Արտաշատի փոխարեն Տ․ Զ Մեծ Հայքի մայրաքաղաք է հռչակել Տիգրանակերտը, ապավինել նրա հելլենացած բնակչությանը։ Հռոմը, ձգտելով Հայաստանը դարձնել երկրորդ կարգի «դաշնակից» թագավորություն, իր հլու կամակատար Տ․ Զ–ի համաձայնությամբ Մեծ Հայքից անջատել է նրա հս–արմ․ և արմ․ մի շարք գավառներ՝ դրանք միացնելով Պոնտոսին, Փոքր Հայքին, Կոմմագենեին և Իբերիային։ Միաժամանակ, Հռոմը խրախուսել է Տ․ Զ–ի փորձերը՝ վերադարձնելու Մեծ Հայքի այն տարածքը (Հայոց Միջագետք, Արուաստան, Ծավդեք), որը 37-ի հռոմեա–պարթև․ պայմանագրով անցել էր Պարթեաստանին։ 61-ին Տ․ Զ մտել է Հայոց Միջագետք, փորձելով ետ նվաճել Մծբին քաղաքը, սակայն մատնվել է անհաջողության։ Օգտվելով առիթից, 61-ի
+<section begin="Տիգրան Զ"/>'''ՏԻԳՐԱՆ Զ''' (ծն․ և մահ․ թթ․ անհտ․), Հայոց թագավոր 60–61-ին։ Նախապես եղել է Քաղկիդիկեի թագավորը։ Հայոց թագավոր Տիգրան Ե–ի եղբոր՝ Ալեքսանդրի որդին։ Երկար տարիներ ապրել է Հռոմում, եղել Ներոն կայսեր մտերիմներից։ Վերջինս էլ նրան նշանակել է Մեծ Հայքի թագավոր՝ ի հակակշիռ հայկ․ գահի հավակնորդ Տրդատ Արշակունու (Տես Տրդատ Ա)։ Կորբուլոնի ավերած (59-ին) Արտաշատի փոխարեն Տ․ Զ Մեծ Հայքի մայրաքաղաք է հռչակել Տիգրանակերտը, ապավինել նրա հելլենացած բնակչությանը։ Հռոմը, ձգտելով Հայաստանը դարձնել երկրորդ կարգի «դաշնակից» թագավորություն, իր հլու կամակատար Տ․ Զ–ի համաձայնությամբ Մեծ Հայքից անջատել է նրա հս–արմ․ և արմ․ մի շարք գավառներ՝ դրանք միացնելով Պոնտոսին, Փոքր Հայքին, Կոմմագենեին և Իբերիային։ Միաժամանակ, Հռոմը խրախուսել է Տ․ Զ–ի փորձերը՝ վերադարձնելու Մեծ Հայքի այն տարածքը (Հայոց Միջագետք, Արուաստան, Ծավդեք), որը 37-ի հռոմեա–պարթև․ պայմանագրով անցել էր Պարթեաստանին։ 61-ին Տ․ Զ մտել է Հայոց Միջագետք, փորձելով ետ նվաճել Մծբին քաղաքը, սակայն մատնվել է անհաջողության։ Օգտվելով առիթից, 61-ի
 վերջին պարթև, ուժերը՝ Տրդատ Ա–ի և զորավար Մոնեսի գլխավորությամբ, մտել են Հայաստան։ Հայկ․ զորքերն անցել են պարթևների կողմը և համատեղ պաշարել Տիգրանակերտը։ Խուսափելով ճակատամարտից՝ Տ․ Զ հռոմ․ լեգիոնների հետ փակվել է պաշարված մայրաքաղաքում։ Ստեղծված իրավիճակում հռոմ․ զորավար Կորբուլոնը հարկադրված է եղել դիմել հաշտության բանակցությունների և կանխել ռազմ, գործողությունների ծավալումը։ Կնքվել է համաձայնագիր, որով Մոնեսը դադարեցրել է Տիգրանակերտի պաշարումը և պարթև. զորքերը դուրս բերել Հայաստանից, իսկ Կորբուլոնը ետ է կանչել հռոմ․ լեգիոնները, Տ․ Զ–ին հայտարարել գահընկեց։ Հայոց գահն անցել է Տրդատ Ա–ին։
@@ Տող 23. / Տող 23. @@
 <section end="Տիգրան Հոնենցի եկեղեցի"/>
+<section begin="Տիգրանակերտ"/>'''ՏԻԳՐԱՆԱԿԵՐՏ''', Մարտիրուպոլիս, Նփըրկերտ, Մուաֆարկին, Ֆարկին, քաղաք Մեծ Հայքի Աղձնիք նահանգի Նփրկերտ գավառում, Արմ․ Տիգրիսի ձախակողմյան վտակ Քաղիրթի օժանդակ Նիկեփորիոնի (Ֆարկին–սու) ափին։ Աղբյուրներում և պատմագիտության մեջ հաճախ շփոթվել է Դիարբեքիրի (Ամիդ) հետ։ Հիմնադրել է Տիգրան Բ Մեծը, մ․ թ․ ա․ 70-ական թթ․ և կոչել իր անունով։ Տիգրան Բ Մեծն այն դարձրել է Հայաստանի մայրաքաղաքը, քանի որ Արտաշատն այլևս չէր կարող լինել նրա լայնածավալ պետության կենտրոնը։ Տ–ի աշխարհագր․ դիրքը հարմար է եղել տարանցիկ առևտրի զարգացման համար։ Հվ–ով անցել է Շոշից Սարդես ձգվող Արքայական ճանապարհը, որով Տ․ կապվել է Միջագետքի, Արևելքի և Արևմուտքի երկրներին։ Տ–ից է սկսվել Մանազկերտի ու Զարեհավանի վրայով Արտաշատ տանող Արքունի պողոտան։ Ներջիկի և Շենիկի լեռնային շրջանների միջով ձգվող ճանապարհով կապվել է տնտ․ և ռազմավարական կարևոր նշանակություն ունեցող Արածանիի հովտին։ Տ․ կարճ ժամանակամիջոցում դարձել է Արևելքի հելլենիստ․ տիպի հռչակավոր քաղաքներից։ Շրջապատված է եղել 50 կանգուն
-<section begin="Տիգրանակերտ"/>'''ՏԻԳՐԱՆԱԿԵՐՏ''', Մ ա ր տ ի ր ու պ ո–
+(մոտ 25 մ) բարձրությամբ պարսպապատով, որի մեջ ներսի կողմից կառուցված են եղել պահեստներ, զինանոցներ, ախոռներ։ Ունեցել է միջնաբերդ։ Տիգրան Բ Մեծի շքեղ պալատը գտնվել է քաղաքից դուրս, պարտեզների և ծաղկանոցների մեջ։ Տիգրան Բ Մեծը Տ–ում վերաբնակեցրել է հայ ավագանու շատ ներկայացուցիչների, բայց բնակչության հիմնական
-լ ի ս, Ն Փ ը ր կ և ր տ, Մուաֆա ր–
+զանգվածը կազմել են Կապադովկիայի, Ասորիքի, Միջագետքի, Պաղեստինի, Փյունիկիայի քաղաքներից բերված օտարերկրացիները։ Ենթադրվում է, որ Տ․ ծաղկուն ժամանակ ունեցել է մոտ 100 հզ․ բն․։ Նրանք հիմնականում զբաղվել են արհեստագործությամբ և առևտրով։ Տ․ եղել է նաև մշակութային խոշոր կենտրոն։ Գործել է թատրոն (պահպանվել են շենքի ավերակները), որի բեմում խաղացել են նաև հրավիրված օտարազգի (գլխավորապես հույն) դերասաններ։ Տ․ նվաճվել և մասնակիորեն ավերվել է Լուկուլլոսի մ․ թ․ ա․ 69-ի արշավանքի ժամանակ։ Օտարերկրացի բնակիչներից շատերը լքել են քաղաքը։ Տիգրան Բ Մեծի մահից (մ․ թ․ ա․ 55) հետո դադարել է Հայաստանի մայրաքաղաքը լինելուց։ Տ–ի հետագա տնտ․ զարգացման և մշակութային կյանքի վրա բացասաբար են անդրադարձել հռոմա–պարթև․ պատերազմները, որոնք հիմնականում մղվել են քաղաքին մերձակա շրջաններում։ Չնայած դրան, Տակիտոսը I դ․ կեսին Տ․ հիշում է որպես հզոր ամրություններ և լավ կազմակերպված պաշտպանություն ունեցող քաղաք։ Հայ Արշակունիների օրոք (I–V դդ․) եղել է Աղձնիքի բդեշխության կենտրոնը։ Ունեցել է ներքին ինքնավարություն, կառավարել է շահապը (քաղաքապետ)։ Սակայն Բյուզանդիայի և Պարսկաստանի միջև Հայաստանի 387-ի բաժանումից հետո, ընկնելով սահմանագծի վրա (բյուզ․ մասում), կորցրել է տնտ․ նշանակությունը և վերածվել սովորական բերդաքաղաքի։ VI դ․ կեսին հիշվում է Չորրորդ Հայքի կենտրոն։ Տ–ի աստիճանական անշքացմանը նպաստել են նաև Հայաստանում ֆեոդ. հարաբերությունների զարգացումը և նոր տիպի քաղաքների (Վաղարշապատ, Դվին ևն) երևան գալը։ Արաբ. տիրապետության ժամանակաշրջանում (VII–IX դդ․) Տ․ կոչվել է Մուաֆարկին, եղել սահմանային բերդաքաղաք՝ բազմաքանակ կայազորով։ XII դարից կորցրել է նշանակությունը և վերածվել աննշան բնակավայրի։ Ներկայումս ավերակ է։
-կ ի ն, Ֆ ա ր կ ի ն, քաղաք Մեծ Հայքի
-Աղձնիք նահանգի Նվւրկերտ գավառում,
-Արմ․ Տիգրիսի ձախակողմյան վտակ Քա–
-ղիրթի օժանդակ Նիկեվւորիոնի (Ֆար–
-կին–սու) ափին։ Աղբյուրներում և պատմա–
-գիտության մեշ հաճախ շվւոթվել է Դիար–
-բեքիրի (Ամիդ) հետ։ Հիմնադրել է Տիգ–
-րան Я Մ և ծ ը, մ․ թ․ ա․ 70-ական թթ․ և
-կոչել իր անունով։ Տիգրան Բ Մեծն այն
-դարձրել է Հայաստանի մայրաքաղաքը,
-քանի որ Արտաշատն այլևս չէր կարող
-լինել նրա լայնածավալ պետության կենտ–
-րոնը։ Տ–ի աշխարհագր․ դիրքը հարմար
-է եղել տարանցիկ առևտրի զարգացման
-համար։ Հվ–ով անցել է Շոշից Սարդես
-ձգվող Արքայական ճանապարհը, որով Տ․
-կապվել է Միշագետքի, Արևելքի և Արև–
-մուտքի երկրներին։ Տ–ից է սկսվել Մա–
-նազկերտի ու Զարեհավանի վրայով Ար–
-տաշատ տանող Արքունի պողուոան։ Ներ–
-շիկի և Շենիկի լեռնային շրջանների միշով
-ձգվող ճանապարհով կապվել է տնտ․ և
-ռազմավարական կարևոր նշանակություն
-ունեցող Արածանիի հովտին։ Տ․ կարճ
-ժամանակամիջոցում դարձել է Արևելքի
-հելլենիստ․ տիպի հռչակավոր քաղաքնե–
-րից։ Շրջապատված է եղել 50 կանգուն
-(մոտ 25 it) բարձրությամբ պարսպապա–
-տով, որի մեջ ներսի կողմից կառուցված
-են եղել պահեստներ, զինանոցներ, ախոռ–
-ներ։ Ունեցել է միջնաբերդ։ Տիգրան Բ
-Մեծի շքեղ պալատը գտնվել է քաղաքից
-դուրս, պարտեզների և ծաղկանոցների
-մեջ։ Տիգրան P Մեծը Տ–ում վերաբնակեց–
-րել է հայ ավագանու շատ ներկայացու–
-ցիչների, բայց բնակչության հիմնական
-զանգվածը կազմել են Կապադովկիայի,
-Ասորիքի, Միջագետքի, Պաղեստինի,
-Փյունիկիայի քաղաքներից բերված օտար–
-երկրացիները։ Ենթադրվում է, որ Տ․ ծաղ–
-կուն ժամանակ ունեցել է մոտ 100 հզ․ բն․։
-Նրանք հիմնականում զբաղվել են ար–
-հեստագործությամբ և ’առևտրով։ Տ․ եղել
-է նաև մշակութային խոշոր կենտրոն։ Գոր–
-ծել է թատրոն (պահպանվել են շենքի
-ավերակները), որի բեմում խաղացել են
-նաև հրավիրված օտարազգի (գլխավորա–
-պես հույն) դերասաններ։ Տ․ նվաճվել և
-մասնակիորեն ավերվել է Լուկոււչոսի
-մ․ թ․ ա․ 69-ի արշավանքի ժամանակ։
-Օտարերկրացի բնակիչներից շատերը
-լքել են քաղաքը։ Տիգրան Բ Մեծի մահից
-(մ․ թ․ ա․ 55) հետո դադարել է Հայաստա–
-նի մայրաքաղաքը լինելուց։ Տ–ի հետագա
-տնտ․ զարգացման և մշակութային կյան–
-քի վրա բացասաբար են անդրադարձել
-հռոմա–պարթև․ պատերազմները, որոնք
-հիմնականում Փլվել են քաղաքին մերձա–
-կա շրջաններում։ Չնայած դրան, Տակի–
-աոսը I դ․ կեսին Տ․ հիշում է որպես հզոր
-ամրություններ և լավ կազմակերպված
-պաշտպանություն ունեցող քաղաք։ Հայ
-Արշակունիների օրոք (I–V դդ․) եղել է Աղձնիքի բդեշխության կենտրոնը։ Ունե–
-ցել է ներքին ինքնավարություն, կառա–
-վարել է շահապը (քաղաքապետ)։ Սա–
-կայն Բյուզանդիայի և Պարսկաստանի
-միջև Հայաստանի 387-ի բաժանումից հե–
-տո, ընկնելով սահմանագծի վրա (բյուզ․
-մասում), կորցրել է տնտ․ նշանակությու–
-նը և վերածվել սովորական բերդաքաղա–
-քի։ VI դ․ կեսին հիշվում է Չորրորդ Հայքի
-կենտրոն։ Տ–ի աստիճանական անշքաց–
-մանը նպաստել են նաև Հայաստանում
-ֆեոդ, հարաբերությունների զարգացումը և նոր տիպի քաղաքների (Վաղարշապատ,
-Դվին ևն) երևան գալը։ Արաբ, տիրապե–
-տության ժամանակաշրջանում (VII–
-IX դդ․) Տ․ կոչվել է Մուաֆարկին, եղել
-սահմանային բերդաքաղաք՝ բազմաքա–
-նակ կայազորով։ XII դարից կորցրել է նշանակությունը և վերածվել աննշան
-բնակավայրի։ Ներկայումս ավերակ է։
 Պեղված է մասնակիորեն։
 <section end="Տիգրանակերտ"/>