«Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11.djvu/28»–ի խմբագրումների տարբերություն
Փոխվում է էջը ' '-ով Պիտակ՝ Replaced |
Պիտակ՝ Հետ շրջել |
||
Էջի մարմին (ներառվելու է). | Էջի մարմին (ներառվելու է). | ||
Տող 1. | Տող 1. | ||
լումը համարում էր բոլոր ազգերի բանվոր– |
|||
ների գործի թեթևացում, իսկ ռուս, հեղա– |
|||
փոխությունը՝ Եվրոպայում կատարվելիք |
|||
սոցիալիստական հեղափոխության նա– |
|||
խերգանք։ Իր բնույթով ու խնդիրներով |
|||
այն բուրժ․ էր, չէր էլ կարող միանգամից |
|||
սոցիալիստական լինել, որովհետև իր |
|||
առջև ցարական ինքնակալությունը և ճոր– |
|||
տատիրական կարգերի մնացուկները վե– |
|||
րացնելու խնդիր էր դրել։ Դրանից հետո |
|||
միայն պրոլետարիատին կաշկանդող ար– |
|||
գելքները կվերանային երկրում և նա ձեռ– |
|||
նամուխ կլիներ կապիտալիզմի վերաց– |
|||
մանը։ Լինելով բուրժ․, հեղափոխությու– |
|||
նը, սակայն, ուներ մի շարք առանձնա– |
|||
հատկություններ, որոնք այն տարբերա– |
|||
կում էին կապիտալիզմի դարաշրջանի |
|||
արևմտաեվրոպ․ բուրժ․ հեղափոխություն– |
|||
ներից։ Հեղափոխությունն աչքի էր ընկ– |
|||
նում ժող․ լայն զանգվածների ակտիվ |
|||
մասնակցությամբ։ Լինելով բուրժուա–դե– |
|||
մոկրատական, տվյալ հեղափոխությունը |
|||
պրոլետարիատի ղեկավար դերի և պայ– |
|||
քարի եղանակների տեսակետից պրոլե– |
|||
տարական էր։ Ռուսաստանում ագրարա– |
|||
յին հարցի խիստ կարևորության պատ– |
|||
ճառով հեղափոխության մեջ առկա էր |
|||
«ինքնուրույն» գյուղացիական հեղափո– |
|||
խություն, մի հանգամանք, որը հեղափո– |
|||
խությանը հաղորդում էր գյուղացիական |
|||
բնույթ։ Այդ առանձնահատկություններով |
|||
էլ պայմանավորվում էր լենինյան այն |
|||
սկզբունքային հարցադրումը, որ թեպետև |
|||
հեղափոխության նպատակը բուրժ․ է, |
|||
բայց նրա առաջնորդը պրոլետարիատն է, |
|||
իսկ դաշնակիցը՝ գյուղացիությունը։ Վ․ Ի․ |
|||
Լենինը հիմնավորեց, որ պատմ․ տվյալ |
|||
դարարշրջանում Ռուսաստանի պրոլետա– |
|||
րիատը դարձել է ինքնուրույն քաղ․ ուժ, |
|||
ստեղծել իր կուսակցությունը։ Ինչ վերա– |
|||
բերում էր գյուղացիությանը, ապա նա |
|||
պրոլետարիատի բնական դաշնակիցն էր, |
|||
դեմոկրատական հեղաշրջման վճռական |
|||
կողմնակիցը, ընդունակ հաղթահարելու |
|||
մանրբուրժ․ տատանումները և կանգնելու |
|||
պրոլետարիատի կողքին։ Իսկ բուրժուա– |
|||
զիան վախենալով պրոլետարիատից, ծա– |
|||
վալվող ու խորացող հեղափոխությունից՝ |
|||
ավելի ու ավելի էր կորցնում ցարիզմի |
|||
նկատմամբ ընդդիմադիր ուժ լինելու |
|||
մտադրությունը, համակերպվում էր նրա |
|||
հետ, աշխատելով այդ ճանապարհով հաս– |
|||
նել իր նպատակներին։ Նրւս պատմ․ մի– |
|||
տումը հակահեղափոխության լագերում |
|||
գտնվելն է։ վ․ Ի․ Լենինը․ վճռականորեն |
|||
քննադատեց մենշևիկներին, որոնք, դրսե– |
|||
վորելով որոշակի դոգմատիզմ, ի վիճակի |
|||
չլինելով կողմնորոշվել ստեղծված իրա– |
|||
դրությունում, չտեսնելով ռուս, հեղափո– |
|||
խության առանձնահատկությունները, |
|||
լիբերալ բուրժուազիային (ինչպես նախ– |
|||
կինում) հատկացնում էին հեղափոխու– |
|||
թյան ղեկավար ուժի հեգեմոնի դերը։ |
|||
Նրանք գյուղացիությանը հավատ չէին |
|||
ընծայում և դուրս էին թողնում հեղափո– |
|||
խությունից, իսկ պրոլետարիատին ողոր– |
|||
մածաբար հատկացնում էին բուրժուա– |
|||
զիային պասսիվ աջակցողի դեր։ Մենշե– |
|||
վիկներին խորթ էր գիտ․, մարքսիստական, |
|||
գործնական ստրատեգիան։ Նրանք բոլ– |
|||
շևիկների նկատմամբ միանգամայն հա– |
|||
կառակ դիրք գրավեցին նաև հեղափոխու– |
|||
թյան մեջ պրոլետարիատի կուսակցու– |
|||
թյան տակտիկայի հարցերում։ |
|||
Պաշտպանելով ու խորացնելով ՌՍԴ£Կ |
|||
III համագումարի մշակած տակտիկական |
|||
գիծը՝ Վ․ Ի․ Լենինը «Երկու տակտիկայում» |
|||
զարգացրեց և մշակեց նաև մի շարք սկըզ– |
|||
բ ունքային հարցեր։ Դրանք վերաբերում |
|||
էին զինված ապստամբությանը, որ– |
|||
պես ինքնակալության տապալման ու հե– |
|||
ղափոխության հաղթանակի հիմնական |
|||
միջոցի։ Հակառակ մենշևիկների, որոնք |
|||
գործնականում դեմ էին ապստամբությա– |
|||
նը, ՌՍԴՔԿ III համագումարը, Վ․ Ի՛․ |
|||
Լենինը առաջադրեցին ու պաշտպանեցին |
|||
այն գործնական քայլերը, որոնք հեղա– |
|||
փոխությունը հանգեցնելու էին զինված |
|||
ապստամբության։ Դրանք էին 8-ժամյա |
|||
աշխատանքային օրվա համար պրոլետա– |
|||
րի ատի պայքարի կազմակերպում, հա– |
|||
մառուսաստանյան քաղ․ գործադուլ, գյու– |
|||
ղում հեղափոխական–դեմոկրատական կո– |
|||
միտեների ստեղծում, բանվորների զի– |
|||
նում։ Երկրորդ․ Վ․ Ի․ Լենինը հիմնավորեց |
|||
բանվոր դասակարգի և գյուղացիության |
|||
հեղափոխադեմոկրատական դիկտատու– |
|||
րայի անհրաժեշտությունը, որպես նրա |
|||
քաղ․ մարմնի, առաջադրեց ժամանակա– |
|||
վոր հեղափոխական կառավարություն |
|||
ստեղծելու և նրան մասնակցելու պահան– |
|||
ջը։ Նա քննադատեց մենշևիկների «տե– |
|||
ղական ինքնավարությունների» «հեղա– |
|||
փոխական կոմունայի» վերաբերյալ տե– |
|||
սակետը, որը մերժում էր համառուսաս– |
|||
տանյան հեղափոխական կառավարու– |
|||
թյան պահանջը և հեղափոխությունը դա– |
|||
տապարտում ձախողման։ Երրորդ, վ․ Ի․ |
|||
Լենինը վերակենդանացրեց պերմանենտ |
|||
հեղափոխության՝ նրա առաջին փուլից |
|||
միանգամից երկրորդին անցնելու մասին |
|||
Կ․ Մարքսի տեսությունը։ Նա զարգացրեց |
|||
ու հարստացրեց այն, հատկապես առա– |
|||
ջադրելով պրոլետարիատի ու գյուղացիու– |
|||
թյան դաշինքը, որպես հեղափոխության |
|||
հաղթանակի պարտադիր պայման։ Վ․ Ի․ |
|||
Լենինը հերքեց մենշևիկյան այն տեսա– |
|||
կետը, որ հեղափոխության առաջին՝ դե– |
|||
մոկրատական փուլից միանգամից չի կա– |
|||
րելի անցնել նրա երկրորդ՝ սոցիալիս– |
|||
տական փուլին, և որ դրա համար անհրա– |
|||
ժեշտ կլինի սպասել 50–100 տարի։ Քննա– |
|||
դատվեց նաև Տրոցկու (տես Տրոցկիզմ) |
|||
«առանց ցարի, իշխանությունը բանվո– |
|||
րական» լոզունգը, որն անտեսում էր հե– |
|||
ղափոխության առաջին էտապի անհրա |
|||
հեշտությունը, գյուղացիության հետ դա– |
|||
շինքը և դարձյալ ձախողում էր հեղափո– |
|||
խությունը։ |
|||
Հեղափոխական պրոցեսի զարգացումը |
|||
ինչպես Ռուսաստանում, այնպես էլ բազ– |
|||
մաթիվ այլ երկրներում լիովին հաստա– |
|||
տեց լենինյան հարցադրումների ճշմար– |
|||
տացիությունը։ «Երկու տակտիկան» ունի |
|||
միջազգային նշանակություն, այն կոմու– |
|||
նիստական և բանվորական կուսակցու– |
|||
թյուններին զինում է հեղափոխական պայ– |
|||
քարի ընթացքում ծագող հարցերի ճիշտ |
|||
գնահատման և կիրառման կարողությամբ։ |
|||
Աշխատությունն ունեցել է բազմաթիվ հրա– |
|||
տարակություններ աշխարհի բազմաթիվ |
|||
լեզուներով։ Հայերեն այն առաջին ան– |
|||
գամ, առանձին գրքով, լույս է ընծայվել |
|||
1935-ին, այնուհետև, մինչև 1982-ը՝ ևս |
|||
հինգ անգամ։ ․ ՄեւԻքյան |
|||
ՍՈՑԻԱԼ–ԴԷՄՈԿՐԱՏՆԷՐ - ԻՆՏԷՐՆԱՏԻՈ– |
|||
ՆԱԼԻԱՏՆԵՐ, ձախ մենշևիկյան խմբավո– |
|||
րում, առաջացել է առաջին համաշխար– |
|||
հային պատերազմի տարիներին (1914– |
|||
1918)։ Պահանջել է հաշտության պայ– |
|||
մանագրի շտապ կնքում, սակայն հանդես |
|||
է եկել սեփական կառավարության պար– |
|||
տության և իմպերիալիստական պատե– |
|||
րազմը քաղաքացիականի վերածելու բոլ– |
|||
շևիկյան լոզունգների դեմ։ Միավորել է նախապատերազմյան ռուս, սոցիալ–դե– |
|||
մոկրատների զանազան տարրերի։ խում– |
|||
բը Լ․ Մարաովքւ տիպի մենշևիկ–ցենտ– |
|||
րիստներից տարբերվել է նրանով, որ |
|||
հանդես է եկել մենշևիկ–պաշտպանողա– |
|||
կանների հետ կազմակերպական միաս– |
|||
նության դեմ։ 1917-ի Փետրվարյան հեղա– |
|||
փոխությունից հետո իրենց «ֆրակցիա– |
|||
ներից դուրս սոցիալ–դեմոկրատներ» ան– |
|||
վանվող Ս–դ–ի․, համախմբվելով «Նովայա |
|||
ժիզն» («Новая жизнь») թերթի շուրջը, |
|||
ձգտել են բոլշևիկներին «հաշտեցնել» |
|||
մենշևիկների հետ՝ նրանց միավորել մեկ |
|||
կուսակցության մեջ։ Ա–դ–ի․ հիմնական |
|||
քաղ․ հարցերի վերաբերյալ հստակ ծրա– |
|||
գիր չեն ունեցել։ Քննադատել են բուրժ․ |
|||
ժամանակավոր կառավարությանը, պա– |
|||
հանջել՝ ստեղծել կառավարություն սո– |
|||
ցիալիստ․ կուսակցությունների ներկայա– |
|||
ցուցիչների մասնակցությամբ։ Արտա– |
|||
հայտվել են իշխանությունը սովետներին |
|||
հանձնելու, պրոլետարիատի դիկտատու– |
|||
րայի դեմ։ 1917-ի օգոստոսին կազմակերպ– |
|||
չորեն ձևավորվելով՝ ստեղծել են մեն– |
|||
շևիկ–պաշտպանողականներից և Սարտո– |
|||
վի կողմնակիցներից սահմանազատված |
|||
«Միավորված Ս–դ–ի–ի կազմակերպությու– |
|||
նը»։ 1917-ի Հոկտեմբերյան հեղափոխու– |
|||
թյունից հետո, որին Ս–դ–ի․ վերաբերվել |
|||
են բացասաբար, նրանց ներկայացուցիչ– |
|||
ները մտել են Համառուսաստանյան ԿԳԿ |
|||
և այնտեղ կատարել օպոզիցիոն դեր։ |
|||
1918-ի հունվարին «Միավորված Ա–դ–ի․» |
|||
կազմավորեցին ՌՍԴԲԿ (ինտերնացիոնա– |
|||
չիստնեբի)։ |
|||
Գրկ․ С о в о к и н A M․, О партии со- |
|||
циал-демок ратов-интернациона листов, «tВоп– |
|||
росы истории КПСС», 1967, № 1; Астра- |
|||
хин Х М․, Большевики и их политические |
|||
противники в 1917 г․, Л․, 1973; Рубан |
|||
Н․ В․, Октябрьская революция и крах мень– |
|||
шевизма, М․, 1968․ |
|||
ՍՈՏՒԱԼԻէՄ (ֆրանս․ socialisme, < լատ․ |
|||
socialis – հասարակական), 1․ կոմու– |
|||
նիստական հասարակական–տնտ․ ֆոր– |
|||
մացիայի առաջին (ստորին) փուլը։ 2․ |
|||
Դիտ․ Ս․՝ մաբքսքպմ–ւենինիզմի բաղա– |
|||
դրամաս, որը բացահայտում է Ս–ի պատմ․ |
|||
անհրաժեշտությունը, կոմունիստական |
|||
ֆորմացիայի ձևավորման և զարգացման |
|||
օրինաչափությունները, այդ ֆորմացիա– |
|||
յի երկու փուլերի՝ սոցիալիզմի և կոմու– |
|||
նիզմի կառուցման ուղիներն ու միջոցնե– |
|||
րը։ Դիտ․ Ս․ ստեղծել են Կ․ Մարքսն ու |
|||
Ֆ․ Էնգեւսը, այն հեղ․ հեղաշրջում էր Ս–ի |
|||
մասին ուսմունքում։ Հիմնված լինելով |
|||
պատմության մատերիալիստական ըմ– |
|||
բըռնման (տես Պատմական մատերիա– |
|||
չիզմ) և մատերիալիստական քաղաքա– |
|||
տնտեսության վրա, գիտ․ Ս․ հաղթահա– |