«Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11.djvu/702»–ի խմբագրումների տարբերություն
Փոխվում է էջը ' '-ով Պիտակ՝ Replaced |
Պիտակ՝ Հետ շրջել |
||
Էջի մարմին (ներառվելու է). | Էջի մարմին (ներառվելու է). | ||
Տող 1. | Տող 1. | ||
նակում տարածված բծավոր տիֆի հա– |
|||
մաճարակի դեմ, եղել էրզրումի նահան– |
|||
գական բժիշկը։ 1879-ին զորացրվել է և նշանակվել Երեանի քաղաքային բժիշկ, |
|||
1880-ին՝ «Առողջապահական մշտական |
|||
հանձնաժողովի» նախագահ, զբաղվել քա– |
|||
ղաքի սանիտար ահիգիենա յին վիճակի |
|||
բարելավմամբ։ 1881–84-ին Երևանում |
|||
հրատարակել է <Աոողշաւցահական թերթ* |
|||
միամսյա հանդեսը։ Տ–ի ջանքերով Երևան |
|||
է հասցվել Բաշ գյուղի 40 աղբյուրների |
|||
ջուրը, բացվել է հիվանդանոց (1890-ին)։ |
|||
Տ․ մասնակցել է հայ ազգային–ազատագր․ |
|||
շարժմանը, եղել 1881-ին Երևանում ստեղծ– |
|||
ված <Հւսյասեր–ազգասեր> կազմակեր– |
|||
պության հիմնադիրներից, որի հիմնա– |
|||
կան նպատակն էր Հայաստանի երկու |
|||
հատվածներում կազմակերպել միաժա– |
|||
մանակյա ապստամբություն և այդ մի– |
|||
ջոցով ստեղծել անկախ Հայաստան։ Կա– |
|||
պեր է հաստատել Կարինի «Պաշտպան |
|||
հայրենյաց», Մոսկվայի և Թիֆլիսի ազա– |
|||
տագր․ գաղտնի կազմակերպությունների, |
|||
ինչպես նաև Կ․ Պոլսի, Վանի և Արմ․ Հա– |
|||
յաստանի այլ քաղաքների հայրենասեր– |
|||
ների հետ։ 1881-ին գործուղվել է Իրան՝ |
|||
պայքարելու ժանտախտի համաճարակի |
|||
դեմ և, օգտվելով առիթից, Սալմաստով |
|||
անցել Վան, տեղի ռուս, փոխհյուպատոս |
|||
Կ․ Կամսարականի հետ բանակցել հայ |
|||
ազատագր․ շարժման խնդիրների շուրջ։ |
|||
Գլխավորելով Կովկասի հայոց բարեգոր– |
|||
ծական ընկերության Երևանի մասնա– |
|||
ճյուղը՝ կազմակերպել է հանգանակու– |
|||
թյուններ, զանազան միջոցառումներ, |
|||
-որոնց հասույթը հատկացրել է զենք գնե– |
|||
լուն և այն Արմ․ Հայաստան տեղափոխե– |
|||
լուն։ Ցարական իշխանությունը ազգա– |
|||
յին–ազատագր․ գործունեության մեղա– |
|||
դրանքով 1883-ին Տ–ին երեք տարով աք– |
|||
սորել է Դորպատ, որտեղից նա անցել է Գերմանիա և Ֆրանսիա, որոշ ժամանակ |
|||
զբաղվել բժշկությամբ։ Հայրենիք վերա– |
|||
դառնալուց հետո՝ 1894-ին ընտրվել է Երևանի քաղաքագլուխ, սակայն չհաշտվե– |
|||
լով ցարական իշխանությունների կամա– |
|||
յականությունների հետ, 8 ամիս անց |
|||
հրաժարվել է այդ պաշտոնից։ |
|||
Տ․ հայ բժշկագիտության պատմության |
|||
մեջ առաջին անգամ առաջադրել է կան– |
|||
խարգելիչ բժշկության գաղափարը, ժո– |
|||
ղովրդի առողջապահության խնդիրը շաղ– |
|||
կապել սոցիալ–տնտ․ անհրաժեշտ նախա– |
|||
դրյալների հետ։ Նրա ջանքերով Երևանի |
|||
դպրոցներում մտցվել է ֆիզկուլտուրայի |
|||
դասավանդում։ Տ–ի «Մարդակազմություն» |
|||
(1881) ձեռնարկը երկար ժամանակ օգ– |
|||
տագործվել է Երևանի դպրոցներում։ Ման– |
|||
կավարժության հարցերին է նվիրված |
|||
«Մանկական պարտեզ․․․» (1897) աշխա– |
|||
տությունը։ Կազմել է հայ բժշկ․ բառարան– |
|||
ներ [«Մարմնակազմական կամ անատո– |
|||
միական բառարան լատիներենից և ռու– |
|||
սերենից հայերեն» (1879), «Բառարան |
|||
բժշկական բույսերի, լատիներենից հայե– |
|||
րեն և ռուսերեն» (1883)], թարգմանել, |
|||
լրացումներով ու ռուս–հայերեն բժշկ․ |
|||
բառարանի հավելվածով հրատարակել է Հյուգո Պոլի «Բժշկարանը» (1892)։ Հայե– |
|||
րեն է թարգմանել Գյոթեի «Հերման և |
|||
Դորոթեա» («Մուրճ», 1895, JSP 1–4), |
|||
«Ֆաուստ» («Մուրճ», 1899, Ւէ 6–12), |
|||
«Տորկվատո Տասսո» («Լումա», 1901, գիրք |
|||
1–2) գործերը, Ն․ Գոգոլի «Վերաքննիչ»-ը |
|||
(1905)։ Տ–ի 1898-ին գրված հուշերը («Իմ |
|||
հիշատակարանը», անտիպ) արժեքավոր |
|||
նյութեր են պարունակում XIX դ․ վերջին |
|||
քառորդի հայ ազգային–ազատագր․ շարժ– |
|||
ման, ժամանակաշրջանի այլ իրադարձու– |
|||
թյունների, նշանավոր հասարակական– |
|||
քաղ․ գործիչների (Մ․ Նալբանդյան, Կ․ Եզ– |
|||
յան, Մ․ Սանասարյան, Մ․ Լոռիս–Մելիքով, |
|||
Կ․ Կամսարական) վերաբերյալ։ |
|||
Երկ․ «Գերմանական Դորպատ համալսա– |
|||
րանը ․ և նորա հայ ուսանողները (1830– |
|||
1892 թթ․), «Լումա», 1903, Իձ 5-6։ |
|||
Գրկ․ Փարսադանյան Ռ․, Հայ բժըշ– |
|||
կության պատմությունից, Ե․, 1958։ Շ ա հ ա– |
|||
զ ի զ Ե․, Հիշողություններ և դիմաստվերներ, |
|||
Ե․, 1980։ Оганесян Л․ А․, История ме– |
|||
дицины в Армении, т․ 4, Е․, 1947, с․ 66–69․ |
|||
Գ․ Սարգսյան |
|||
ՏԻԳՐԱՆՅԱՆ Նիկողայոս Թադևոսի (Նի– |
|||
կոլայ Ֆադեևիչ) [19(31)․8․1856, Ալեքսան– |
|||
դրապոլ–17․2․1951, Երևան], հայ սովե– |
|||
տական կոմպոզիտոր, բանահավաք, դաշ– |
|||
նակահար, երաժշտ․ գործիչ։ ՀՍՍՀ ժող․ |
|||
արտիստ (1933)։ Աշխատանքի հերոս |
|||
(1936)։ Ինը տարեկանում կորցրել է տե– |
|||
սողությունը։ Սովորել է Վիեննայի կույ– |
|||
րերի ինստ–ում։ Դաշնամուր նվագել սո– |
|||
վորել է Վիեննայի կոնսերվատորիայի |
|||
պրոֆեսոր Վ․ Շենների մոտ, նրա ղեկավա– |
|||
րությամբ ուսումնասիրել տեսական |
|||
առարկաներ՝ կոնսերվատորիայի ծրա– |
|||
գրով։ 1893-ին կատարելագործվել է Ն․ Ֆ․ |
|||
Սոլովյովի մոտ (կոմպոզիցիայի տեսու– |
|||
թյուն), Պետերբուրգում։ Ալեքսանդրապո– |
|||
լում կազմակերպել է կույրերի դպրոց, |
|||
եղել դրա դիրեկտորը և դասավանդել |
|||
երաժշտատեսական առարկաներ։ 1894-ից |
|||
Անդրկովկասի, Կովկասի, Ռուսաստանի, |
|||
Արմ․ Եվրոպայի քաղաքներում բազմիցս |
|||
հանդես է եկել որպես դաշնակահար, կար– |
|||
դացել դասախոսություններ։- Հրապարա– |
|||
կել է արլ․ երաժշտության վերաբերյալ |
|||
մի շարք հոդվածներ։ 1934-ին վւոխադըր– |
|||
վել է Երևան։ Տ․ հայ կոմպոզիտորներից |
|||
առաջինն է, որ ձայնագրել է և մշակել |
|||
(դաշնամուրի և կամերային անսամբլ– |
|||
ների համար) հայ աշուղների, դուդուկա– |
|||
հարների, սազանդարների հորինած և |
|||
կատարած երգերը («Քո փաՓագով», 1887, |
|||
«Տուն արի», 1890, «Ձախորդ օրեր», 1896, |
|||
«Լուսնյակ գիշեր», 1896 ևն), պարերը |
|||
(«Դյուզ պար», 1887, «Ֆինջան», «Ֆատեն |
|||
կիտամ», «Թարս պար», «Զուռնի տրնգի», |
|||
«քհզունդարա», «Դոյ–դոյ», «Վեր–վեր», |
|||
1890, «Ռանգի», «Քյանդրբազ», «Վարդ |
|||
կոշիկս», «Շավալի», 1896 ևն), մուղամնե– |
|||
րը և դաստգյահները («Բայաթի քուրդ», |
|||
1888, «Բայաթի Շիրազ», 1889, «Հեյդարի», |
|||
1894, «Շահնազ», 1895, «Չարգյահ», 1896, |
|||
«Նովրուզ արաբի», 1900, «Նավա», 1902, |
|||
«Չոբան բայաթի», 1904, «Շուշթար», |
|||
1904 ևն, ընդամենը՝ 12)։ Դրանք առաջին |
|||
անգամ հրատարակվել են Մոսկվայում և |
|||
Պետերբուրգում՝ սկսած 1887-ից և բազ– |
|||
մաթիվ անգամ վերահրատարակվել Սո– |
|||
վետական Հայաստանում։ 1934–46-ին |
|||
Տ․ իր ստեղծագործությունների որոշ մասը |
|||
մշակել է Փողային, սիմֆոնիկ և կամենա– |
|||
յին նվագախմբերի համար։ 1900-ի Փարի^ |
|||
զի Համաշխարհային ցուցահանդեսին Տ․ |
|||
պարգևատրվել է բրոնզե մեդալով, որ– |
|||
Ն․ Թ․ Տիգրանյան Գ․ Գ․ Տիգրանով |
|||
պես «արևելյան մոտիվների հավաքման և մշակման պիոներ»։ XIX դ․–XX դ․ |
|||
սկզբին Անդրկովկասի քաղաքներում կեն– |
|||
ցաղավարող հայկ․, պարսկ․, քրդ․ ժող․ |
|||
և ժողովրդա–պրոֆեսիոնալ երաժշտու– |
|||
թյան շատ նմուշներ պահպանվել են Տ–ի |
|||
գրառումների շնորհիվ։ Մի շարք կոմպո– |
|||
զիտորներ՝ Ա․ Ա․ Սպենդիարյան, Մ․ Մ․ |
|||
Իպոլիտով–Իվանով, Գ․ Ա․ Կազաչենկո, |
|||
Ռ․ Մ․ Գլիեր, Ա․ Տ․ Տիգրանյան, Ս․ Վ․ |
|||
Բարխուդարյան, Ա․ Ս․ Այվազյան, Ա․ Ի․ |
|||
Խաչատրյան, այդ մեղեդիները օգտագոր– |
|||
ծել են իրենց ստեղծագործություններում։ |
|||
Տ․ հայկ․ ազգ․ դաշնամուրային երաժըշ– |
|||
տության հիմնադիրներից է։ Իր մշակում– |
|||
ներում ձգտել է պահպանել «հավատար– |
|||
մությունը բնագրի ոգուն», հաղորդել ժող․ |
|||
գործիքային հնչողության և բազմաձայ– |
|||
նության, ժող․ մեղեդիների լադերի |
|||
առանձնահատկությունները, ժող․ պարե– |
|||
րի պլաստիկան։ ժող․ մեղեդիների գրառ– |
|||
ման և մշակման Տ–ի հայտնաբերած հը– |
|||
նարները, ինչպես նաև դաշնամուրային |
|||
մանրանվագներում և բազմամաս կոմպո– |
|||
զիցիաներում կիրառվող ձևակառուցման |
|||
սկզբունքները հետագա զարգացում են |
|||
գտել բազմաթիվ հայ կոմպոզիտորների |
|||
ստեղծագործություններում։ |
|||
Երկ․ Հոդվածներ, հուշեր, նամակներ, Ե․, |
|||
1981։ |
|||
Գրկ․ Թերլեմեզյան Ռ․, Նիկողայոս |
|||
Տիգրանյան, Ե․, 1936։ Մուրադյան Մ․, |
|||
Հայ երաժշտությունը XIX դարում և XX դա– |
|||
րասկզբում, տես Հայկական երաժշտական |
|||
մշակույթի պատմություն, հ․ 2, Ե․, 1970, էշ |
|||
239–46։ Մազմանյան Ռ․, Նիկողայոս |
|||
Տիգրանյանի մշակած մուղամները, «ԼՀԳ», |
|||
1972, № II։ Ն ու յ ն ի, Ն․ Տիգրանյանի մշա– |
|||
կած հայկական ժողովրդական պարերը, նույն |
|||
տեղում, 1973, №8։ Гумреци, Николай |
|||
Фаддеевич Тигранов и музыка Востока, Л-, |
|||
1927; Шавердян А․, Очерки по истории |
|||
армянской музыки XIX и XX вв․, М․, 1959, |
|||
с․ 124–26; Апоян Ш-, Фортепианная |
|||
музыка Советской Армении, Е․, 1968, с․ 23 – |
|||
՝33; Худабашян К-, Лады и гармония |
|||
в произведениях Никогайоса Тиграняна, |
|||
«ԼՀԳ», 1968, >6 11; Նույնի, Армянская |
|||
музыка на пути от монодии к многоголосию, |
|||
Е․, 1977․ Կ․ իյուդաբաշյան |
|||
ՏԻԳՐԱՆՅԱՆ Սարգիս Ավետիսի [6(18)․6․ |
|||
1812, Նոր Նախիջևան –28․3(9․4)․1875, |
|||
Եյսկ], հայ թատերագետ, թարգմանիչ, |
|||
մանկավարժ։ Հայ թատերագիտության |
|||
հիմնադիրներից։ 1821–29-ին սովորել է Լազարյան ճեմարանում, 1835-ին՝ ավար– |
|||
տել Մոսկվայի համալսարանի բանասի– |
|||
րական գիտությունների բաժինը։ Զբաղ– |
|||
վել է մանկավարժությամբ (Նոր Նախի– |
|||
ջևան, Սիմֆերոպոլ), եղել է Թեոդոսիայի |
|||
Խալիբյան վարժարանի տեսուչը (1865 – |
|||
1871)։ |