«Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 11.djvu/703»–ի խմբագրումների տարբերություն
Փոխվում է էջը ' '-ով Պիտակ՝ Replaced |
Պիտակ՝ Հետ շրջել |
||
Էջի մարմին (ներառվելու է). | Էջի մարմին (ներառվելու է). | ||
Տող 1. | Տող 1. | ||
Տ–ի գրաբար չափածո թարգմանությամբ և «Ինչ ինչ զեղերերգութենէ» խորագիրը |
|||
կրող ծավալուն աոաշաբանով 1834-ին |
|||
Մոսկվայում լույս է աեսել ժ․ Ռասինի |
|||
«Գոթողիա» ողբերգությունը։ Այս առա– |
|||
ծաբանում, որը հայ իրականության մեշ |
|||
ողբերգության պատմությանն ու տեսու– |
|||
թյանը նվիրված առաջին ամբողջական |
|||
աշխատությունն է, Տ․ անդրադարձել է ողբերգության ու կատակերգության վե– |
|||
րաբերյալ Դավիթ Անհաղթի մեկնություն– |
|||
ներին, «Սրբուհի կոյսն Հռիփսիմե» (1668) |
|||
հայ առաջին կլասիցիստական ողբերգու– |
|||
թյանը, բնորոշել է կլասիցիստական ու |
|||
ռոմանտիկական դրաման, նշել, որ թատ– |
|||
րոնի հիմնական նպատակն է ժողովրդի |
|||
լուսավորությանն ու կրթությանը ծառա– |
|||
յելը։ |
|||
Գրկ․ Սարդիս Տիգրանյան, «Արձագանք», |
|||
Թ․, 1891, № 10։ Զ ա ր յ ա ն Ռ․, Մի մոռաց– |
|||
ված անուն կամ ոուս–հայ գրական կապերի |
|||
շուրջը, տես նրա Պայքար ռուս դրամատուր– |
|||
գիայի համար հայ թատրոնում (հարցի պատ– |
|||
մությունից), հոդվածների ժող․, Ե․, 1954։ Ա ր– |
|||
շարունի Ա․, Հայ թատերագիտական մըտ– |
|||
քի պատմությունից, Ե․, 1956։ Թ ա դ և ո ս– |
|||
յ ա ն Մ․, Հայկական կլասիցիզմի տեսու– |
|||
թյունը, Ե․, 1977։ Մ․ Թադնոսյան |
|||
ՏԻԳՐԱՆՅԱՆ Վարդան Արմենի [21․12․ |
|||
1906 (3․1․1907), Ալեքսանդրապոլ–7․8․ |
|||
1974, Երեան], հայ սովետական կոմպո– |
|||
օիտոր։ ՀԱՍՀ արվեստի վաստ․ գործիչ |
|||
(1961)։ ՍՄԿԿ անդամ 1951-ից։ Ա․ Տիգրան– |
|||
յանի որդին։ 1930–32-ին սովորել է Երե– |
|||
վանի կոնսերվատորիայում (Հ․ Ստեփան– |
|||
յանի կոմպոզիցիայի դասարան), 1941-ին |
|||
ավարտել Լենինգրադի կոնսերվատո– |
|||
րիան (Ք․ Քուշնարյանի կոմպոզիցիայի |
|||
դասարան)։ Տ–ի ստեղծագործության մեջ |
|||
առանձնակի տեղ են գրավում երաժշտա– |
|||
բեմ․ ժանրերը։ Նրա երաժշտությունն աչ– |
|||
քի է ընկնում վառ մեղեդայնությամբ, |
|||
երաժշտ․ լեզվի պարզությամբ։ Գրել է «Սոս և Վարդիթեր» օպերան (1957, Երե– |
|||
վանի օպերայի և բալետի թատրոն, 2-րդ |
|||
խմբ․, 1964), «Մեծ հարսանիք» (1945), |
|||
«Շիրակ՝ իմ սեր» (1970) օպերետները, |
|||
«Աղբյուրի մոտ» երաժշտ․ կատակերգու– |
|||
թյունը (1949, բոլորը՝ Երեանի երաժշտ․ |
|||
կոմեդիայի թատրոն), «Հանդիսավոր |
|||
կանտատ» (1942), «Պարային սյուիտ» |
|||
նվագախմբի համար (1943), դաշնամուրա– |
|||
յին պիեսներ, Զուգանվագ կլառնետի և |
|||
դաշնամուրի համար, խմբերգեր, ռոմանս– |
|||
ներ, երգեր, գուսանական և աշուղական |
|||
երգերի մշակումներ, դրամատիկ, ներկա– |
|||
յացումների երաժշտություն։ Ռ․ Աթայան |
|||
ՏԻԳՐԱՆ ՅԱՆ–ՏԵՐ–ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ Մա– |
|||
րիամ Թադեոսի (Տիգրանովա–Տեր–Մար– |
|||
տիրոսյան Մարիա Ֆադեևնա, 25․5․1882, |
|||
Ալեքսանդրապոլ –31․7․1947, Թբիլիսի), |
|||
հայ դաշնակահարուհի։ 1911-ին ավարտել |
|||
է Ռապգոֆի բարձրագույն երաժշտ․ կուր– |
|||
սերը Պետերբուրգում (Ե․ Պ․ Ռապգոֆի |
|||
դասարան)։ Անդրկովկասի քաղաքներում |
|||
(այդ թվում՝ Երևանում) և Լենինգրադում |
|||
հանդես է եկել որպես մենակատարուհի, |
|||
իսկ երգիչներ Վ․ Տեր–Առաքելյանի, Р․ Զա– |
|||
լիպսկու, Հ․ Դանիելյանի, Վ․ Արծրունու, |
|||
ջութակահար Հ․ Նալբանդյանի հետ՝ ան– |
|||
սամբլներում։ Եղել է Կոմիտասի, |
|||
Ա․ Սպենդիարյանի, Ն․ Տիգրանյանի (իր |
|||
եղբոր), Ս․ Րարխուդարյաս[ւ, U․ Տեր–Ղե– |
|||
վոնդյանի և ուրիշ հայ կոմպոզիտորնե– |
|||
րի բազմաթիվ ստեղծագործությունների |
|||
առաջին կատարողն ու պրոպագանդողը։ |
|||
ՏԻԳՐԱՆՈՎ (Տիգրանյան) Գևորգ Գրիգո– |
|||
րի [ծն․ 25․3(7․4)․1908, Պետերբուրգ], |
|||
հայ սովետական երաժշտագետ և մանկա– |
|||
վարժ։ ՀՍՍՀ (1945) և ՌՍՖՍՀ (1979) ար– |
|||
վեստի վաստ․ գործիչ։ Արվեստագիտ․ |
|||
դ–ր (1947)։ Ավարտել է Լենինգրադի կոն– |
|||
սերվատորիայի պատմատեսական ֆա– |
|||
կուլտետը (1934)։ Սովորել է Բ․ Վ․ Ասա– |
|||
ֆևի, Ս․ Լ․ Գինզբուրգի, Ռ․ Ի․ Գրուբերի |
|||
մոտ։ 1935–41-ին Ա 1946-ից երաժշտու– |
|||
թյան պատմություն է դասավանդում Լե– |
|||
նինգրադի կոնսերվատորիայում (1947-ից՝ |
|||
պրոֆեսոր), 1940-ից՝ նաև Երևանի կոն– |
|||
սերվատորիայում։ Արտասահմանյան, |
|||
ռուս․, սովետական և հայ երաժշտությանը |
|||
նվիրված աշխատությունների հեղինակ է, |
|||
որոնց թվում է «Հայ երաժշտական թատ– |
|||
րոնը» ուսումնասիրությունը (հ․ 1–3, |
|||
1956–75, ռուս․, ՀԱՍՀ պետ․ մրցանակ, |
|||
1979)։ Կազմել և խմբագրել է մի շարք |
|||
ժողովածուներ (ռուս․)․ Բ․ Վ․ Ասաֆևի |
|||
«Ակնարկներ Հայաստանի մասին» (1958), |
|||
«Կ․ Ս․ Սարաջև․ Հոդվածներ, հուշեր» |
|||
(1962), «Լենինգրադի կոնսերվատորիան |
|||
հուշերում» (1962), «Սովետական սիմֆո– |
|||
նիան 50 տարում» (1967)։ |
|||
Երկ․ Կոնստանտին Սարաջյան (Կենսա– |
|||
գրական ակնարկ), Ե․, 1961։ Հայ երաժշտա– |
|||
կան թատրոնի 100 տարին․ 1866–1968, Ե․, |
|||
1968։ Ա․ Խաչատրյան, Ե․, 1983։ Опера и ба– |
|||
лет Армении, М․, 1966; Аро Степанян, М․, |
|||
1967; А․ Спендиаров․ По материалам писем |
|||
и воспоминаний, Е․, 1953; А․ Спендиаров, |
|||
2 изд․, испр․ и доп․, М․, 1971; Балеты А- Ха– |
|||
чатуряна, 2 изд․, доп․, Л-, 1974; Арам Ильич |
|||
Хачатурян, Л․, 1978; Жизнь, отданная ис– |
|||
кусству․ Очерк жизни и творчества С․ В․ |
|||
Акимовой [1887–1972], Е․, 1978; Артисты․ |
|||
Спектакли․ Музыка, Е․, 1983; Музыка в |
|||
борбье за гуманизм и прогресс, Л․, 1984․ |
|||
Գրկ․ Худабашян К․, Первое систе– |
|||
матическое исследование, «Советская му– |
|||
зыка»! 1978, М 3; БудагянА․, Человек |
|||
интересной, счастливой судьбы, նույն տե– |
|||
ղում, JS6 11։ Ա․ Բուդաղյան |
|||
ՏԻԳՐԻՍ, գետ Հայկական լեռնաշխար– |
|||
հում և Միջագետքում։ Հոսում է Թուրքիա– |
|||
յի (450 կմ) և Իրաքի տարածքով (մասամբ |
|||
անցնում է այդ երկրների հետ Սիրիայի |
|||
ունեցած սահմանով)։ Տ․ կազմվում է Արմ․ |
|||
Տիգրիս և Արլ․ Տիգրիս գետերի միախառ– |
|||
նումից։ Երկարությունը 1900 կմ է, ավա– |
|||
զանը՝ 375 հզ․ կմ2։ Տ–ի ակունքը համար– |
|||
վում է Արմ․ Տ․, որն սկիզբ է առնում Արղ– |
|||
նիի լեռնաշղթայից (Հայկական Տավրոսի |
|||
․ համակարգ), Արղանա և Զիբենե օժան– |
|||
դակներով։ Վերնագավառում խոր կիր– |
|||
ճով հոսում է դեպի հվ․, ապա հվ–արլ․, |
|||
հատում Ջեզիրե սարավանդը, անցնում |
|||
Միջագետքի դաշտավայրի զգալի մասը, |
|||
ճյուղավորվում, լայնանում (մինչև 1 – |
|||
1,5 կմ), հոսքը դանդաղում է և Էլ–Քուռնա |
|||
քաղաքի մոտ միախառնվում է Եփրատին, |
|||
կազմում Շատ Էլ–Արաբ գետը և թափվում |
|||
Պարսից ծոց։ Հիմնական վտակներն են |
|||
Մեծ Զավ, Փոքր Զավ, Դիյալա Կերխե։ |
|||
Տ․ ընդունում է ժամանակավոր հոսքով |
|||
վտակներ։ Սնումը ձնաանձրևային է։ Վա– |
|||
րարում է գարնանը և առաջացնում է աղե– |
|||
տաբեր հեղեղներ։ Միջագետքի դաշտա– |
|||
վայրը հեղեղումներից պաշտպանելու |
|||
համար հունը մեծ տարածության վրա |
|||
պատնեշված է, հորդացման ժամանակ |
|||
ջրերի մի մասը ջրանցքներով ուղղվում |
|||
է դեպի Թարթառ լճի իջվածքը (Բաղդա– |
|||
դից հս–արմ․, Տ․-Եփրաա միջգետային |
|||
շրջանում), սակայն ջրերի կուտակումը |
|||
սպառնալիք է ստեղծում Բաղդադի հա– |
|||
մար։ 1976-ին ՍՍՀՄ–ի օգնությամբ կա– |
|||
ռուցվել է Թարթառ–Եփրատ ջրանցքը |
|||
(37 կմ երկարությամբ, 1100 մ3/վրկ կա– |
|||
րողությամբ), որով հորդացման ավել– |
|||
ցուկ ջրերը թափվում են Եփրատ։ Տ–ի |
|||
միջին ծախսը Բաղդադի մոտ 1240 մ3/վրկ |
|||
է (առավելագույնը՝ մոտ 13000 մ3/վրկ)։ |
|||
Ստորին հոսանքում ջրերն օգտագործ– |
|||
վում են ոռոգման համար։ Տ–ի հոսքը |
|||
Զմմառ, Սամառա, Էլ–Կութ (Իրաք) բնա– |
|||
կավայրերի մոտ կանոնավորված է ամ– |
|||
բարտակներով, նավարկելի է մինչև Բաղ– |
|||
դադ քաղաքը, հորդացումների ժամանակ՝ |
|||
մինչև Մոսուլ։ Տ–ի ափերին են Դիարբե– |
|||
քիր (Թուրքիա), Մոսուլ, Բաղդադ, Էլ–Կութ, |
|||
Ամարա (Իրաք) քաղաքները։ Տ․-Եփրատի |
|||
միջագետքը մարդկային քաղաքակրթու– |
|||
թյան հնագույն կենտրոններից է (տես |
|||
Ասորեաոան, Բաբեւոն)։ Գ․ Աբրահամյան |
|||
ՏԻԵԶԵՐԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ, տ ի և զ և ր ա– |
|||
բ ա ն ու թ յ ու ն, տես Կոսմոչոգիա։ |
|||
ՏԻԵԶԵՐԱԳՆԱՑ, աստղանավորդ, |
|||
մարդ, որը տիեզերական թռիչքի ժամա– |
|||
նակ Փորձարկում, հետազոտում և օգտա– |
|||
գործում է տիեզերական տեխնիկան։ Տ–նե– |
|||
րի պատրաստման աշխատանքները |
|||
ՍՍՀՄ–ում սկսվել են 1960-ին, ԱՄՆ–ում՝ |
|||
1959-ին։ Առաջին Տ–ներն օդաչուներ էին, |
|||
ավելի ուշ տիեզերական թռիչքներին սկը– |
|||
սել են մասնակցել ինժեներներ, բժիշկներ |
|||
և այլ մասնագետներ։ Առաջին Տ․ Ցու․ Ա․ |
|||
Գագարինն է, իսկ Լուսնի վրա ոտք դրած |
|||
առաջին Տ․՝ Ն․ Արմսթրոնգը։ ՍՍՀՄ–ում |
|||
Տ–ին շնորհվում է ՍՍՀՄ տիեզերագնաց– |
|||
օդաչուի կոչում։ |
|||
ՏԻԵԶԵՐԱԳՆԱՑՆԵՐԻ ԾՈՎ, ծայրամասա– |
|||
յին ծով Հնդկական օվկիանոսի հվ– |
|||
արմ–ում, Անտարկտիդայի ափերի մոտ։ |
|||
Գտնվում է էնդերբի երկրի և Ռիսեր– |
|||
Լարսևնի ծովի միջև, որից բաժանվում է ստորջրյա Գուներուս լեռնաշղթայով։ Մա– |
|||
կերեսը 698,6 հզ․ կմ2 է, խորությունը՝ |
|||
մինչև 4798 մ։ Մշտապես ծածկված է դրեյ– |
|||
ֆող սառույցներով։ Կան շատ սառցա– |
|||
դաշտեր։ Տ․ ծ–ի ափին է Մոլոդյոժնայա |
|||
սովետական օդերևութաբանական կա– |
|||
յանը։ Տ․ ծ․ անվանել են սովետական |
|||
անտարկտիկական արշավախմբերի մաս– |
|||
նակիցները ի պատիվ առաջին տիեզե– |
|||
րագնացների, 1962-ին։ |
|||
ՏԻԵԶԵՐԱԳՆԱՑՈՒԹՅՈՒՆ, գիտության և |
|||
տեխնիկայի տեսական և գործնական ճյու– |
|||
ղերի համախումբ, որն ապահովում է տիեզերական թռչող աւց արատներով |
|||
(ՏԹԱ) տիեզերական տարածության և ար– |
|||
տաերկրային օբյեկտների հետազոտումն |
|||
ու յուրացումը։ Տ–յան հիմնական պրոբլեմ– |
|||
ներն են․ տիեզերական թռիչքների տե– |
|||
սություն (հետագծերի հաշվարկներ ևն), |
|||
գիտատեխնիկական (հրթիռների, շարժիչ– |
|||
ների, կառավարման համակարգերի, գոր– |
|||
ծարկման կառույցների, ավտոմատ կայան– |
|||
ների և տիեզերանավերի, գիտական սար– |
|||
քերի, երկրից թռիչքների կառավարման |
|||
համակարգերի, հետագծային չափումնե– |