«Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1.djvu/13»–ի խմբագրումների տարբերություն

No edit summary
→‎Հաստատված: +ձևավորում
Էջի կարգավիճակԷջի կարգավիճակ
-
Սրբագրված
+
Հաստատված
Էջի մարմին (ներառվելու է).Էջի մարմին (ներառվելու է).
Տող 3. Տող 3.
<section end="Աբականի լեռնաշղթա"/>
<section end="Աբականի լեռնաշղթա"/>
<section begin="Աբակելիա"/>[[Պատկեր:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1.djvu|page=13|thumb|200px|right|'''Թ․ Աբակելիա'''։ Շոթա Ռուսթավելու «Վագրենավոր» պոեմի պատկերազարդումներից։ 1936–37։]]
<section begin="Աբակելիա"/>[[Պատկեր:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 1.djvu|page=13|thumb|200px|right|'''Թ․ Աբակելիա'''։ Շոթա Ռուսթավելու «Վագրենավոր» պոեմի պատկերազարդումներից։ 1936–37։]]
'''ԱԲԱԿԵԼԻԱ''' Թամար Գրիգորիի (1905–1953), վրացի քանդակագործ և նկարիչ։ ՎՍՍՀ արվեստի վաստ․ գործիչ (1942)։ ՍՄԿԿ անդամ 1941–ից։ Ծնվել է օգոստոսի 19 (սեպտ․ 1)–ին, հոնիում (այժմ՝ Ծուլուկիձե)։ Ա–ի հատկանշական գործերից են՝ Մարքսիզմ–լենինիգմի ինստ–ի վրացական ֆիլիալի շենքի բարձրաքանդակները (1936–37, Թբիլիսի), «Վրեժ կլուծենք» խմբաքանդակը (1944), Լեսյա Ուկրաինկայի հուշարձանը (1952, Սուրամ), Ռուսթավելու «Վագրենավոր»–ի (1936–37) և Փշավելայի երկերի (1947) պատկերազարդումները։ Մի շարք կինոնկարների («Արսեն», «Գեորգի Սահակաձե» ևն) և թատերական ներկայացումների ձևավորումների հեղինակ է։ Պատկերազարդել է «Սասունցի Դավիթ»–ի վրացերեն հրատարակությունը (1939), ձևավորել «Խատիջե» ներկայացումը Երևանի Սունդուկյանի անվ․ թատրոնում։ 1955–ին Երևանում կազմակերպվել է Ա–ի ստեղծագործությունների ետմահու ցուցահանդես։ Մահացել է մայիսի 14–ին, Թբիլիսիում։
'''ԱԲԱԿԵԼԻԱ''' Թամար Գրիգորիի (1905–1953), վրացի քանդակագործ և նկարիչ։ ՎՍՍՀ արվեստի վաստ․ գործիչ (1942)։ ՍՄԿԿ անդամ 1941–ից։ Ծնվել է օգոստոսի 19 (սեպտ․ 1)–ին, Հոնիում (այժմ՝ Ծուլուկիձե)։ Ա–ի հատկանշական գործերից են՝ Մարքսիզմ–լենինիգմի ինստ–ի վրացական ֆիլիալի շենքի բարձրաքանդակները (1936–37, Թբիլիսի), «Վրեժ կլուծենք» խմբաքանդակը (1944), Լեսյա Ուկրաինկայի հուշարձանը (1952, Սուրամ), Ռուսթավելու «Վագրենավոր»–ի (1936–37) և Փշավելայի երկերի (1947) պատկերազարդումները։ Մի շարք կինոնկարների («Արսեն», «Գեորգի Սահակաձե» ևն) և թատերական ներկայացումների ձևավորումների հեղինակ է։ Պատկերազարդել է «Սասունցի Դավիթ»–ի վրացերեն հրատարակությունը (1939), ձևավորել «Խատիջե» ներկայացումը Երևանի Սունդուկյանի անվ․ թատրոնում։ 1955–ին Երևանում կազմակերպվել է Ա–ի ստեղծագործությունների ետմահու ցուցահանդես։ Մահացել է մայիսի 14–ին, Թբիլիսիում։


<section end="Աբակելիա"/>
<section end="Աբակելիա"/>
<section begin="Աբաղա (իշխան)"/>'''ԱԲԱՂԱ''' (ծն․ թ․ անհտ․ – 1282), Հուլավյանների մոնղոլական պետության իշխան 1265–ից։ Հաջորդեց հորը՝ ''Հուլաուին''։ Ա–ի օրոք շարունակվեցին պատերազմները Ոսկե հորդայի, Չաղատայան ուլուսի և Եգիպտոսի սուլթանության հետ։ Ա․ հպատակ հայերի և վրացիների հանդեպ ցուցաբերում էր համեմատաբար հանդուրժողական վերաբերմունք՝ նրանց ռազմական ուժերը օգտագործելով իր մղած կռիվներում։ Ա–ի արքունիքում հեղինակություն էին վայելում հայ իշխաններ Սադուն Արծրունին, որը կարգվեց Արևելյան Վրաստանի աթաբեկ, Պռոշ Խաղբակյանը, Տարսայիճ Օրբելյանը և ուրիշներ։ Ա․ 1277–ին դաժանորեն պատժեց Փոքր Ասիայի թուրքերին և, ըստ Հեթում պատմիչի, իր դաշնակից Լևոն Գ թագավորին առաջարկեց Իկոնիայի սելջուկյան սուլթանության երկրները միացնել Կիլիկիային՝ իր տերության արևմտյան սահմանները հայոց ուժերով ապահովելու նպատակով։ Սակայն Լևոն Գ խոհեմաբար հրաժարվեց այդ պարզևից՝ պատճառաբանելով, որ ինքը բավարար ուժեր չունի այդպիսի մեծ տերությունը պաշտպանելու շրջապատող թշնամիներից։ 1281–ի հոկտեմբերի վերջին Ասորիքի Համաթ և Հոմս քաղաքների մոտ տեղի ունեցավ ճակատամարտ Ա–ի և Եգիպտոսի սուլթանության բանակների միջև։ Ա–ի կողմում կռվում էին հայ–վրացական զորքեր։ Ճակատամարտն ավարտվեց Ա–ի պարտությամբ։ Ա․ մահացել է ապրիլի 1–ին, Համադանում։
<section begin="Աբաղա (իշխան)"/>'''ԱԲԱՂԱ''' (ծն․ թ․ անհտ․ – 1282), Հուլավյանների մոնղոլական պետության իշխան 1265–ից։ Հաջորդեց հորը՝ ''Հուլաուին''։ Ա–ի օրոք շարունակվեցին պատերազմները Ոսկե հորդայի, Չաղատայան ուլուսի և Եգիպտոսի սուլթանության հետ։ Ա․ հպատակ հայերի և վրացիների հանդեպ ցուցաբերում էր համեմատաբար հանդուրժողական վերաբերմունք՝ նրանց ռազմական ուժերը օգտագործելով իր մղած կռիվներում։ Ա–ի արքունիքում հեղինակություն էին վայելում հայ իշխաններ Սադուն Արծրունին, որը կարգվեց Արևելյան Վրաստանի աթաբեկ, Պռոշ Խաղբակյանը, Տարսայիճ Օրբելյանը և ուրիշներ։ Ա․ 1277–ին դաժանորեն պատժեց Փոքր Ասիայի թուրքերին և, ըստ Հեթում պատմիչի, իր դաշնակից Լևոն Գ թագավորին առաջարկեց Իկոնիայի սելջուկյան սուլթանության երկրները միացնել Կիլիկիային՝ իր տերության արևմտյան սահմանները հայոց ուժերով ապահովելու նպատակով։ Սակայն Լևոն Գ խոհեմաբար հրաժարվեց այդ պարզևից՝ պատճառաբանելով, որ ինքը բավարար ուժեր չունի այդպիսի մեծ տերությունը պաշտպանելու շրջապատող թշնամիներից։ 1281–ի հոկտեմբերի վերջին Ասորիքի Համաթ և Հոմս քաղաքների մոտ տեղի ունեցավ ճակատամարտ Ա–ի և Եգիպտոսի սուլթանության բանակների միջև։ Ա–ի կողմում կռվում էին հայ–վրացական զորքեր։ Ճակատամարտն ավարտվեց Ա–ի պարտությամբ։ Ա․ մահացել է ապրիլի 1–ին, Համադանում։
<div align="right">''Լ․ Բաբայան''</div>
{{ՀՍՀ հեղ|Լ․ Բաբայան}}


<section end="Աբաղա (իշխան)"/>
<section end="Աբաղա (իշխան)"/>
Տող 14. Տող 14.
<section end="Աբաղա (քաղաք)"/>
<section end="Աբաղա (քաղաք)"/>
<section begin="Աբաղայի դաշտ"/>'''ԱԲԱՂԱՅԻ ԴԱՇՏ''', գտնվում է Հայկական լեռնաշխարհում, Վանա լճից հյուսիս–արեվելք, Բերկրի գետի ավազանում։ Տարած․ 1800 ''կմ''<sup>2</sup> է։ Բարձր․ 1800–2000 ''մ''։ Հիմքում շրջակա լեռներից արտավիժած լավաներն են՝ ծածկված ալյուվիալ–մանրահողային բերուկներով։ Օգտակար հանածոներից են՝ բազալտը, տուֆը, կրաքարը, տորֆը։ Ձմեռը խստաշունչ է, երկարատև ու ձյունառատ (հունվ․ միջին ջերմաստիճանը՝ –10°C, –14°C), ամառը՝ զով (օգոստ․ 14°C, 17°C)։ Տարեկան տեղումները՝ 500–700 մմ։ Լանդշաֆտը մարգագետնա–տափաստանային է։ Հիմնականում անասնապահական շրջան է։ Մշակում են հացահատիկ։ Ա․ դ․ XIII դ․ մոնղոլ իշխան Աբաղայի բանակատեղին էր․ ենթադրվում է, որ դաշտը կոչվել է նրաա նունով։ Մինչև XVII դ․ այդտեղ եղել է հայկական խիտ բնակչություն (մոտ 300 գյուղ)։ Այժմ Ա․ դ–ում բնակվում են խաշնարած քրդեր։
<section begin="Աբաղայի դաշտ"/>'''ԱԲԱՂԱՅԻ ԴԱՇՏ''', գտնվում է Հայկական լեռնաշխարհում, Վանա լճից հյուսիս–արեվելք, Բերկրի գետի ավազանում։ Տարած․ 1800 ''կմ''<sup>2</sup> է։ Բարձր․ 1800–2000 ''մ''։ Հիմքում շրջակա լեռներից արտավիժած լավաներն են՝ ծածկված ալյուվիալ–մանրահողային բերուկներով։ Օգտակար հանածոներից են՝ բազալտը, տուֆը, կրաքարը, տորֆը։ Ձմեռը խստաշունչ է, երկարատև ու ձյունառատ (հունվ․ միջին ջերմաստիճանը՝ –10°C, –14°C), ամառը՝ զով (օգոստ․ 14°C, 17°C)։ Տարեկան տեղումները՝ 500–700 մմ։ Լանդշաֆտը մարգագետնա–տափաստանային է։ Հիմնականում անասնապահական շրջան է։ Մշակում են հացահատիկ։ Ա․ դ․ XIII դ․ մոնղոլ իշխան Աբաղայի բանակատեղին էր․ ենթադրվում է, որ դաշտը կոչվել է նրաա նունով։ Մինչև XVII դ․ այդտեղ եղել է հայկական խիտ բնակչություն (մոտ 300 գյուղ)։ Այժմ Ա․ դ–ում բնակվում են խաշնարած քրդեր։
<div align="right">''Ա․ Ասլանյան''</div>
{{ՀՍՀ հեղ|Ա․ Ասլանյան}}


<section end="Աբաղայի դաշտ"/>
<section end="Աբաղայի դաշտ"/>
Տող 21. Տող 21.


''Երկ''․ Технологические каналы и сборки с трубчатыми тепловыделяющими элементами, Л., 1962; Работа ядерных парапроизводящих установок на переменных режимах, Л. 1963
''Երկ''․ Технологические каналы и сборки с трубчатыми тепловыделяющими элементами, Л., 1962; Работа ядерных парапроизводящих установок на переменных режимах, Л. 1963
<div align="right">Լ․ Ղուլոյան</div>
{{ՀՍՀ հեղ|Լ․ Ղուլոյան}}


<section end="Աբաղյանց"/>
<section end="Աբաղյանց"/>
Տող 30. Տող 30.


''Երկ''․ Джераш, СПБ, 1897; Вопрос о недрах и развитие горной промышленности с 1808 по 1908гг., СПБ, 1910.
''Երկ''․ Джераш, СПБ, 1897; Вопрос о недрах и развитие горной промышленности с 1808 по 1908гг., СПБ, 1910.
<div align="right">Վ․ Դիլոյան</div>
{{ՀՍՀ հեղ|Վ․ Դիլոյան}}


<section end="Աբամելիք–Լազարև"/>
<section end="Աբամելիք–Լազարև"/>