«Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 6.djvu/41»–ի խմբագրումների տարբերություն

տորիայում Հ. ա. ստացվում են օլեֆինների հիդրացմամբ կամ ճարպաթթուների աղերն ալկալիների հեա հալելիս: Կարևոր միջանկյալ հումք են պլաստմասսաների, սինթետիկ կաուչուկների և մանրաթելերի, լվացող նյութերի արտադրության համար: Հ. ա. կազմում են հրթիռային և շարժիչային վառելանյութի բաղադրիչ մասը: Օգտագործվում են որպես լուծիչներ, ինչպես նաև սնուցիչ միջավայր՝ նավթից սպիտակուցային նյութերի ստացման միկրոկենսաբանական սինթեզում: Գրկ. Азингер Ф., Химия и технология парафиновых углеродов, пер. с нем., М., 1959; Лебедев Н.Н., Химия и технология основного огранического и нефтегхимического синтеза, 2 изд., перераб., М., 1975. Գ, Շահնազարյան.

'''ՀԱԳԵՑԱԾ ԳՈԼՈՐՇԻ''', հագեցնող գոլորշի, հեղուկի կամ պինդ մարմնի հետ թերմոդինամիկական հավասարակշռության մեջ գտնվող, քիմիական նույն բաղադրության գոլորշի: Տվյալ ջերմաստիճանում Հ. գ–ու ճնշումն ամենամեծն է: Հ. գ. –հեղուկ (կամ պինդ մարմին) համակարգի ծավալի իզոթերմ փոփոխման ժամանակ Հ. գ–ու ճնշումն ու խտությունը մնում են անփոփոխ այն բանի շնորհիվ, որ նյութը մի ագրեգատային վիճակից (ֆազից) անցնում է մյուսին: Հեղուկի կախված կաթիլներ չպարունակող Հ. գ. կոչվում է չոր, իսկ պարունակողը՝ խոնավ: Չոր Հ. գ–ու վիճակն անհավասարակշիռ է, քանի որ նրանից ջերմության քանակ խլելու դեպքում այն մասնա– կիորեն կոնդենսացվում և փոխարկվում է խոնավ գոլորշու, իսկ ջերմության քանակ հաղորդելու դեպքում դառնում է գերտաքացած: Հ. գ–ու ճնշման ջերմաստիճանից կախման կորը միաժամանակ արտահայտում է հեղուկի եռ. ջերմաստիճանի կախումը ճնշումից: Ջերմաստիճանի բարձրացմանը զուգընթաց Հ. գ–ու խտությունն աճում է, իսկ հեղուկինը՝ նվազում: Հեղուկ–գոլորշի համակար– գում Հ. գ–ու ճնշումը կախված է ֆազերի բաժանման սահմանային մակերևույթի ձևից:

Ա. Կիրակոսյան

'''ՀԱԳԼՎԱՆ''', գյուղ Արևմտյան Հայաստանում, Վանի վիլայեթի Մոկսի գավառում: 1909-ին ուներ 22 տուն հայ բնակիչ, ըզբաղվում էին երկրագործությամբ և անաս– նապահությամբ: Նրանց մեծ մասը զոհվել է 1915-ին, թուրք. կառավարության կազմակերպած ջարդերի ժամանակ: Փրկվածները բնակություն են հաստատել Արևելյան Հայաստանում:

'''ՀԱԳՄԱՆՔ''', գյուղ Արևմտյան Հայաստանում, Բիթլիսի վիլայեթի Սասունի գավա– ռի Տալվորիկի գավառակում: 1909-ին ուներ 15 ընտանիք հայ բնակիչ, զբաղվում էին երկրագործությամբ և անասնապահությամբ: Նրանց մեծ մասը զոհվել է 1915-ին, թուրք. կառավարության կազմակերպած ջարդերի ժամանակ: Փրկվածները բնակություն են հաստատել տարբեր երկրներում:

'''ՀԱԳՍՏՈՒՆ''', գյուղ Արևմտյան Հայաստանում, էրզրումի վիլայեթի Քղի գավառում: 1909-ին ուներ 350 (50 ընտանիք) հայ բնակիչ: Զբաղվում էին երկրագործությամբ, անասնապահությամբ և արհեստներով: Գյուղն ուներ եկեղեցի և վարժարան: Հ–ի հայերը բռնությամբ տեղահանվել են 1915-ի Մեծ եղեռնի ժամանակ: Նրանց մեծ մասը զոհվել է բռնագաղթի ժամանակ, Փրկվածները տարագրվել են տարբեր երկրներ:

'''ՀԱԳՎԻ''', գյուղ Հայկական ՍՍՀ Թումանյանի շրջանում, շրջկենտրոնից 8 կԱ հա– րավ–արևմուտք: Միավորված է Օձունի տավարաբուծական - ծխախոտագործական սովետական տնտեսության հետ: Ունի ութամյա դպրոց, ակումբ, գրադարան, կապի բաժանմունք, մանկապարտեզ, բուժմանկաբարձական կետ: Գյուղում պահպանվել են Ս. Աստվածածին եկեղեցին (XII–XIII դդ.), գերեզմանոց:

'''ՀԱԳՈՒՍՏ''', զգեստ, հանդերձ, ագանելիք, մարդու մարմնի արհեստական ծածկոց: Լայն առումով ընդգըրկում է նաև գլխի ծածկոցները, ոտնամանները, ձեռնոցները ևն: Առաջացել է բնակարանին զուգընթաց՝ իբրև արտաքին գործոններից պաշտպանվելու հիմնական միջոց: Բուրժ. որոշ գիտնականներ Հ–ի առաջացման պատճառները համարում են ամոթի զգացումը, գեղագիտական ազդակները (իբր թե Հ. առաջացել է զարդարանքներից), կրոնական և մոգական պատկերացումները ևն: Դեռևս ուշ քարի դարի հուշարձաններից հայտնաբերվել են քարե ամրակներ և ոսկրե ասեղներ, որոնք ծառայել են մորթու մշակմանն ու կտրելուն: Հ–ի համար, բացի մորթուց, օգտա– գործվել են նաև տերևներ, խոտեր, ծառի կեղև, ձկան կաշի, փոկի և այլ ծովային կենդանիների աղիներ, թռչնի մորթի: Նոր քարի դարում, մանածագործության առաջացմանը զուգահեռ Հ–ի համար մարդն օգտագործել է վայրի, այնուհետև՝ կուլտուրական (բամբակ, վուշ ևն) բուսաթելեր և բրդաթել: Կարված Հ–ի նախատիպերը եղել են նախնադարյան մորթե թիկնոցները, ազդրերի ծածկոցները, տրեխները ևն: Գլխի ծածկոցները, որոնք դեռևս հնում ծառայել են իբրև սոցիալական ծագումն արտահայտող նշաններ (առաջնորդների, քրմերի գլխանոցներ ևն), ունեցել են կրոնա-մոգական խորհուրդ: Հ. սովորաբար հարմարեցվել է աշխարհագրական միջավայրին և տնտ. գործունեությանը: Հասարակության զարգացման ընթացքում տարբերակվում են տղամարդու և կնոջ, աղջիկների և կանանց Հ–ները, առաջանում առօրյա, տոնական, հարսանեկան, սգո Հ–ներ են: Աշխատանքի բաժանման հետևանքով ի հայտ են գալիս մասնագիտական Հ–ների զանազան ձևեր: Դեռևս պատմական հնագույն ժամանակաշրջաններում Հ. արտացոլել է էթնիկական (տոհմային, ցեղային), հե– տագայում՝ նաև ազգային առանձնահատկություններ: Հ–ի ձևը, նյութը, հարդա– րանքը, որպես կանոն, դրսևորում են տարբեր դասակարգերի սոցիալ–տնտեսական անհավասարությունը: Բավարարելով հասարակության կենսական պահանջները՝ Հ. միաժամանակ արտահայտում է նրա գեղագիտական պատկերացումները: Հ. ստեղծելիս հաշվի են առնվում մարմնի համաչափությունը, մարդու տարիքը, ինչպես նաև արտաքինի առանձին մանրամասներ (օրինակ, մազերի, աչքերի գույնը ևն): Լինելով տվյալ դարաշրջանի մարդու գաղափար– ները մարւ!1ւավորող միջոցներից՝ Հ. պատրաստվում է նույն ժամանակաշրջանի, հիմնական գեղարվեստական ոճին համապատասխան և վերջինիս մասնավոր՝ մոդայիկ դրսևորումներով: Հ–ի՝ գեղարվեստորեն համաձայնեցված և միաոճ բաղադրիչներն ու լրացուցիչ առարկաների ներդաշնակ ամբողջությունը կոչվում է կոստյում: Հ–ի ձևի որոշման հիմնական միջոցը ներդաշնակ ճարտարակերտությունն է: Հ–ի կառուցվածքը որոշելիս կիրառվում են համաչափության կամ անհամաչափության, նրբերանգների կամ ցայտերանգների սկզբունքները: Հ–ի գեղարվեստական միջոցներից են նաև նյութի արտաքին տեսքը, վրայի պատկերները, գույնը, առանձնամասերը (ժապավեն, ժանյակ, կոճակներ, ճարմանդ ևն): Հ. մարմնի շուրջն ստեղծում է արհեստական միկրոկլիմա, պահպանում հաստատուն ջերմաստիճան (28–32°) և օդի թույլ շարժում, իջեցնում օրգանիզմի ջերմատվությունը, պահպանում էներգետիկական պաշարները, մաշկածածկույթները պաշտպանում մեխանիկական և քիմ. վնասվածքներից, փոշուց, կեղտից, միջատների խայթոցից: Հ. պետք է համապատասխանի կլիմայական պայմաններին, մկանային աշխատանքի ինտենսիվությանը, սեռային առանձնահատկություններին, տարիքին, առողջական վիճակին: Վերնազգեստը կառուցվածքով պետք է ապահովի շարժումների առավելագույն ազատություն, թեթև շնչառություն և արյան դյուրին շրջանառություն: Տարվա ցուրտ եղանակին խորհուրդ է տրվում կրել թեթև մեխանիկական ազդակներից, խոնավությունից և երկարատև հագնելուց Հագվի